Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
83 olmuşdu. Ona pis, ögey qardaşı Səlimə isə yaxşı münasibətdən narazı qalan Bayazid ―Mənim padşahım, mənim dövlətim, mənim sultanım‖ deyə müraciət etdiyi atasına ―Ankaradan məni Çoruma göndərdin vəziyyətim çox pisdir. İnsafdırmı ki, mən Ankaradan belə bir yerə gəlim, amma Səlim xan Bursada qalsın?‖ yazaraq tez-tez şikayətlənirdi. *** Nəhayət, belə vəziyyət böyük narazılığa səbəb oldu və Konya yaxınlığında baş verən döyüşdə, Sultan Səlim qardaşına qalib gəldi (h. 966-cı ilin şəban ayı; m. 1559-cu ilin iyunu). Çarəsiz qalan Sultan Bayazid oğlanları Urxan, Osman, Mahmud **** və Abdulla ilə Səfəvi dövlətinə üz tutdu. Onun 10-12 min əsgərdən ibarət böyük ordusu da sərhədi keçərək, onunla birlikdə Şah Təhmasibin yanına yollandı. Qeyd etmək lazımdır ki, Sultan Bayazid Osmanlı torpağından qaçmazdan əvvəl sığınacaq barədə Şah Təhmasibə məktub yazaraq, onun razılığını almışdı. Belə bir fürsutin ələ düşməyindən sevinən Səfəvi hökmdarı özünün gələcək planları naminə (əvvəllər qızılbaşların hakimiyyəti altında olan Bağdadın yenidən onlara qaytarılması, Kərbəlanın şiə məzarları üzərində nəzarətin qızılbaş seyidlərinə tapşırılması, xüsusilə, bu işdən çoxlu var-dövlət əldə edilməsi) dərhal Osmanlı şahzadəsinin məktubuna cavab yazır: ―sizin məhəbbətlə dolu naməniz şadlığımızı artırdı. Gəlişinizlə əlaqədar vilayətdə çaxnaşma olmamasından ötrü fərman verildi ki, Şahqulu Sultan Ustaclı...Naxçıvana getsin [həmçinin] sizi qarşılamaq üçün Azərbaycan vəziri Ətaullanın adına bir fərman göndərdim ki, o, Naxçıvanda zəruri işlərlə məşğul olsun. O, sizinlə və sizin adamlarınızla birlikdə darüs-səltənəyə (Təbrizə - Ş.F.) gedəcəkdir. Darüs-səltənədə isə, bizim mehmandarımız sizin xidmətinizə yetəcəkdir. O yerlərin imarət, ev və bağ-bağatını seyr etdikdən sonra bizim səltənət paytaxtımıza gələcəksiniz. [Təbriz] darüs- səltənəsindən çıxandan sonra sizi istiqbal etmək üçün dövlət başçıları və əyanlar də dəstə-dəstə önünüzə çıxacaqlar. İnşallah o həzrət (Sultan Bayazid – Ş. F.) böyük ehtiramla yanımıza gələcəkdir. Sizə köməklikdə heç nədən heç bir vəchlə müzayiqə olunmayacaqdır‖. 140 Bu məktubun sonrakı cümləsi Şah Təhmasibin əvvəlcə bu məsələyə ehtiyatla yanaşdığını göstərir və məlum olur ki, Osmanlı şahzadələri arasında ixtilafdan xəbərdar olan Səfəvi hökmdarı, Bayaziddən rəsmi rica gözləyirmiş. ―Sizin naməniz gəlməzdən əvvəl bir qədər tərəddüd edirdim. Məktubunuzu alandan sonar biz də o səltənətpənahı (Sultan Bayazidi - Ş. F.) özümüzün izzətli və əziz fərzəndi etdik‖. 141 Sultan Bayazidin fərar xəbərinin eşidən Sultan Süleyman dərhal Ərdəhan sancaqbəyisi Sənanı Səfəvi sarayına yollayaraq ―bədxasiyyət‖ oğlunun ona *** İstanbulun Topqapı muzeyində Sultan Bayazidin atasına öz əli ilə yazdığı 23 məktub saxlanılmaqdadır. **** Urxan-Çorum sancaqbəyisi, Osman-Şərqi Qarahisar sancaq bəyisi, Mahmud-Canik sancaqbəyisi idi. 84 sığınacağı təqdirdə, bu hadisənin ―məmləkət rəiyyətinə əzab-əziyyət verməməsindən ötrü‖ geri qaytarılmasını xahiş edir. Zahirən xahiş kimi görünən həmin məktub tələbi xatırladır. Orada 1555-ci il ―əhdnamə‖si də yada salınır (―aramızda bağlanmış məhəbbət və sədaqət sazişi‖), aradakı sülhün pozula biləcəyi ehtimalına işarə edilir. Sultan Bayazidin Səfəvi dövlətinə sığınması və üç ilə yaxın orada yaşaması barədə o dövrün müəllifləri Qazi Əhməd Qəffari, Qazi Əhməd Qumi, Həsən bəy Rumlu, İsgəndər bəy Münşi, Mustafa Ali, Sarı Abdulla Əfəndi, Busbeq, Hammer və başqaları ətraflı məlumat vermişlər. Elə Şah Təhmasibin özü də ―Təzkirə‖ əsərində bu məsələnin baş verməsini və ona münasibətini belə bildirir: ―Sultan Bayazid Amasyada qoşun toplayır ki, qardaşı Sultan Səlimlə döyüşsün. Öz-özümə deyirdim ki, onların nə həddi var ki, həzrət xandgar sağ-salamat taxtda əyləşdiyi halda bir-birləri ilə [taxt üstündə] döyüşələr? Yadigar bəy Pazukinin yanına adam yollayıb, sərhədlərdə bunun öyrənilməsini tapşırdım. Onun casus və mülazimləri gəlib, Sultan Bayazidlə birlikdə olan Əlqasın iki mülazimini də özləri ilə gətirdilər‖. 142 Sonra qardaşlar arasında Konyada baş vermiş döyüş və Bayazidin məğlubiyyətindən bəhs edən Şah Təhmasib məğlubiyyətə uğrayan şahzadənin onun yanına adam yollayaraq, 1500 tümən qızıl pul istədiyini və həmin borsu ―atasının taxtını tutandan sonra qaytaracağını‖ vəd etdiyini bildirir: ―Mən bu sözlərdən təəccüblənib dedim ki, bu adam Əlqasdan da ağılsızdır. Əvvəla, ona görə ki, mən həzrət xandgarla uzun müddətdir ki, sülh etmişəm. Niyə sənə borc qızıl verim? Bundan başqa, sən məgər 1500 tümənlə xandgarla düşmənçilik edə bilərsənmi?‖. 143 Sonra Şah Təhmasib şahzadə Bayazidə öz ölkəsində sığınacaq verdiyini əsaslandırmağa çalışır. O, Sultan Süleymana göndərdiyi bir məktubda Sultan Bayazidi hələlik Osmanlı sarayına göndərə bilməyəcəyini açıq-aşkar bildirir və şahzadə Mustafanın Sultan Süleyman tərəfindən öldürüldüyünü bir daha xatırladır: ―O şahzadə (yəni Sultan Bayazid - Ş. F.) torpaqlarımızın yaxınlığına görə özünü bu diyara atmış və məhəbbət və dostluğumuzun möhkəmlənməsi qayda- qanunu əsasında bizi (yəni Şah Təhmasibi - Ş. F.) tövbə etmək və üzr istəmək üçün bir vasitə bilmişdir. O şahzadənin vəziyyət [kitabının] səhifələrindən peşmançılıq oxunmaqdadır. Amma o deyir ki, əgər məni o tərəfə yollasanız, [atam] məni də Sultan Mustafa kimi qətlə yetirəcək və mənim qanım sizin boynunuzda qalacaqdır. Məhz buna görə də, bu sədaqətli dost onun geri göndərilməsini dayandırdı‖. 144 Beləliklə, ―sədaqətli dost‖un naməsindən bilinir ki, Şah Təhmasib Osmanlı sarayında baş verən hadisələrdən vaxtaşırı hali olmuşdur. ―Təzkirə‖sində Şah Təhmasib Osmanlı şahzadəsinə öz ölkəsində yer verməyəcəyi təqdirdə, onun qaçıb başqa bir ölkəyə getmək ehtimalına işarə edib yazır: ―Mən əmirlərə dedim ki, o, bizim ölkəyə gəldiyi üçün onu başqa yerə getməyə qoymaq olmaz. Əgər belə olsa, xandgar buna pis baxa bilər‖. 145 Demək, Şah Təhmasib şahzadəyə sığınacaq Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|