Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
85 verilməsini özünün xeyirxahlığı kimi qələmə verir və sonrakı cümlələrdə Sultan Bayazidin Osmanlı taxtını ələ keçirmək planını açıb göstərir: ―Təbrizdə olarkən o mənə yazmışdı ki, ―siz də Təbrizə gəlin, biz iki bölük olub, birimiz Bağdada o birimiz isə Vana hücum edək. Sultan Səlim bölüyün birinin qarşısına çıxacaq, o biri bölüyün önünə isə heç kim çıxmayacaq. Xandgarın bütün qoşunu mənə tərəfdardır və məni istəyir (eynən Əlqas Mirzənin türk sultanına dediyi kimi: ―Qızılbaşlar məni istəyirlər.‖ - Ş. F.), xandgar İstanbulda bu xəbəri eşidənədək bütün qoşun mənim yanıma gələcək‖. Mən cavabında yazdım ki, Qəzvinə gəl, qoy birgə fikirləşək, hər nə məsləhət görülsə, elə də edərik‖. 146 Şah Təhmasibin sonrakı məlumatından bəlli olur ki, o, 1555-ci il sazişinə ciddi əməl etməyi qərara almış olduğundan Sultan Bayazidin Türkiyəyə birlikdə hücum planına razı deyildir. O, belə yazmaqla, eyni zamanda sultanın Əlqas Mirzənin sözlərinə uyub Azərbaycana hücum etməsini onun dövlətinə olan xəyanət və pislik kimi qələmə verərək, ötən illərə qayıdır: ―Bizim elçilərimiz üç dəfə həzrət xandgarın yanına getmişlər, amma o, bizim dərvişanə töhfəmizə lazımi əhəmiyyət verməyərək, Əlqas bizim yanımızdan qaçıb oraya gedən vaxt, yerindən qalxıb bu tərəfə gəldi. Mən heç cürə qavraya bilmirəm ki, padşahlar belə sözlərə inanıb necə öz yerlərindən tərpənə bilərlər?‖. Şah Təhmasib Türkiyəyə qarşı özünün xeyirxahlığını bəyan edərək, Bayazidin planına əsla tərəfdar olmadığını belə göstərir: ―Mən əsla onun sözünə inanıb yerimdən tərpənmədim və öz ədəbimi olduğu kimi hifz etdim. Əlimdən bir iş gəlməsə də, onun ölkəsinə gedib, oradakı torpaqların hamısını yandırıb- yaxardım və bundan sonra onların bütün gediş-gəliş yolları qapanardı. O vaxt həzrət xandgar İstanbulda idi. Əgər istəsəydim, Diyarbəkiri, Ərzurumu və Vanı elə hala salardım ki, o yerlərdə abadlıqdan əsər-əlamət qalmazdı‖. 147 Sonra, Şah Təhmasib Sultan Bayazidin sonrakı planını açıb göstərərək (―Qoy mənim iki oğlum sizin yanınızda [girov] qalsın, ikisi isə mənim. Siz Ərzuruma, mən isə Bağdada hücum edim‖), həmin planın onu qətiyyən şirnikləndirmədiyini belə bəyan edir: ―Mən sultan Bayazidə dedim ki, xandgar yaxşı iş görməyərək, Əlqasın sözü ilə mənim üstümə gəldi. Yoxsa, mən də başqa bir nəfərin sözü ilə elə hərəkət edib, sülh və əhdi pozum? Məsləhət gördüm ki, elçi yollayıb onun günahının bağışlanmasını sizdən xahiş edim. Əgər hökm etsələr, onun adamlarını tutub saxlaram, yaxud da [Ruma] göndərərəm‖. 148 Hadisələrin davamı isə göstərir ki, istər Sultan Süleyman, istərsə də Sultan Səlim tərəfindən dəfələrlə xahiş və hökm edildiyinə baxmayaraq, Səfəvi hökmdarı Sultan Bayazidi və onun çoxsaylı qoşununu iki ildən çox öz yanında saxlamış, bu hadisədən istifadə edərək, Rum padşahından intiqam almağa çalışmışdır. Lakin aylar ötdükcə, vəziyyət gərginləşməyə başlayır, Sultan Süleyman və Sultan Səlim Türkiyədə, Şah Təhmasib və Sultan Bayazid qızılbaşlar diyarında həyacan keçirirlər. 86 Sultan Süleymanla şahzadə Səlimin Şah Təhmasibə bir-birinin ardınca yolladığı məktublarda Sultan Bayazid əhvalatının iki ölkə arasında müharibəyə səbəb olacağı bildirilir, ―hər iki tərəfin rəiyyətinin asudə və rahat, şəhərlərinin isə abadan‖ qalması naminə, şahzadənin geri qaytarılmasında təkid olunur. 149 Şah Təhmasib həmin məktublara da etinasız qalıb. Osmanlı şahzadəsini Osmanlı sarayına göndərmir. Hətta onun əfvini xahiş edir: ―Şahzadə Sultan Bayazid barədə yazılan məktub bu yaxşılıq sevənin mütaliəsinə çatdı, [onu] insaf baxımından fikrə qərq etdi və həmin mütaliə nəticəsində həqiqət işığı gözə göründü. Aramızda olan sədaqət və dostluq qayda-qanununun möhkəmlənməsi naminə bu dost (yəni Şah Təhmasib - Ş. F.) onun əfv olunmasını xahiş etdi. O, düşmənlərinin yox, dostlarının yanına gəlmiş, indi isə etdiyi işlərdən peşman olmuşdur‖. 150 Şah Təhmasibin öz inadından dönməyəcəyi Osmanlı sarayında məlum olduqdan sonra, Sultan Süleymanın icazəsi ilə ikinci vəzir Məhəmməd paşa və Sultan Səlimin lələsi Mustafa paşa da Səfəvi hökmdarına ayrı-ayrılıqda məktublar yazıb, təkidlə şahzadanin geri qaytarılmasını xahiş edirlər. 151 Lakin bu məktubların da yaranmış vəziyyətə heç bir təsiri olmur. Bu müddət ərzində ―göz dustağı‖ olan Osmanlı şahzadəsi isə yeni plan sızır. ―O istədi ki, Gilan, Mazandaran, Herat, Qəndəhar, Sistan, Məşhəd, Şiraz, Kirman və Azərbaycanın sərhəd əmirlərinə töhfə göndərsin Sultan Bayazid deyirdi ki, orus (rus - Ş. F.) padşahı mənimlə dostdur. Onun yanına adam yollayıb, deyərəm ki, mən xandgarın düşməniyəm. Ondan kömək alıb, Çərkəzi ələ keçirib, Krım, Noqay, Orus (Rusiya - Ş. F.) və Çərkəzdən çoxlu ləşkər yığıb, əlim çatan yerlərdə xandgarın ölkəsini qarət edərəm‖. Lakin Şah Təhmasib yenə də onun sözlərinə məhəl qoymur. İş o yerə çatır ki, Sultan Bayazid daha qəti tədbirə əl ataraq, Şah Təhmasibə qarşı sui-qəsd etmək, onu ―Rumdan özü ilə gətirdiyi‖ içinə zəhər qatılmış halva ilə zəhərləmək istəyir. Lakin bu baş tutmur, məsələnin üstü açılır və Sultan şahın əmri ilə həbs edilir. 152 Bu xəbər Türkiyəyə çatdıqda, Sultan Bayazidin öz ölkəsinə qaytarılması üçün Sultan Süleyman 900, Sultan Səlim isə 300 qızıl sikkə boyun olub, Fars qalasını da qızılbaşlara qaytarmağı vəd etdilər. Şahzadənin geri alınmasından ötrü Osmanlıların ―hər hansı bir şərti qəbul edəcəklərini‖ görən Şah Təhmasib tələblərinin sayını artırdı. Bundan bərk əsəbiləşən Sultan Süleyman dərhal hücum etmək fikrinə düşdü. ―Münşəati-səlatin‖də yazılır: ―Sülh müqaviləsi bağlandıqdan sonra Şah Təhmasib tərəfindən bir sıra bəyənilməz hərəkətlər zahir olduğu üçün qərara gəlmişəm ki, fitnə-fəsad adamlarının dəf olunması üçün bir tədbir görüm‖. 153 Doğrudan da o, Səfəvi dövlətinə hücum planını gerçəkləşdirmək üçün tədbir görməyə başlayır və dərhal özbək hökmdarı PirMəhəmməd xana namə yollayır: ―Oğlum Bayazid öz qüruru üzündən diyari - şərqə vardıqda, şahın xəbisliyinə görə aramızdakı sülhə müxalif bəzi xoşagəlməz vəziyyət və hərəkət görünmüşdür. [Biz] bundan sonra, onun yalanlarına inanmayıb hücum etməyi qərara almışıq. Siz və sizin əcdadınız hamılıqla islam dindarlığınız və sünni Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|