Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
87 müsəlmanlığınızla məşhursunuz. Gərək qızılbaşi-bədməaşın izaləsi üçün siz də cidd-cəhd edəsiniz. Sizin də bu işdə lazımi qədər səyiniz olmalıdır‖. 154 Sultan Süleymanın başqa özbək hakimi İbrahim Sultana göndərdiyi məktubda da Şah Təhmasibin ―əhdə və vədə xilaf hərəkətləri‖ pislənmişdir: ―Belə niyyət etdik ki, o bədxasiyyət tayfanın (qızılbaşların - Ş. F.) mövcudluğuna qılınc gücü ilə son qoyulsun, dünya xalqı şər və zərərə mübtəla olmasın. Siz də, islam qeyrəti ilə bu məsələdə səyinizi göstərin, o tərəflərdəki din adamları və müsəlman əsgərləri ilə hücuma keçərək, o fəsad əhlinin məmləkətini talan edib, xarabazara çevirin‖. 155 Deməli, müharibə niyyəti doğrudan da gerçəkləşə bilərdi, amma sonradan, Sultan Süleyman ―belə cəngin ona fayda verməyəcəyini‖ (Hüseyn Mircəfəri) bilib. Şah Təhmasibin başqa tələblərinə də əməl etdi. 969-cu ilin zilqədə ayının 14-də (1562-ci il 16 iyul) 200 nəfərlə Qəzvinə gələn Xosrov paşa şah tərəfindən ehtiramla qarşılandı, iyulun 23-də Sultan Bayazid və onun dörd oğlu Sultan Səlimin etibarlı adamı Əli ağa tərəfindən qətlə yetirildi. 156 Sultan Bayazidin Bursa şəhərində olan beşinci, üç yaşlı ən kiçik övladı da sultanın hökmü ilə öldürüldü 157 və beləliklə, böyük bir münaqişəyə son qoyuldu. Şahzadə Sultan Bayazidin Səfəvi dövlətilə qaçması ilə əlaqədar olan 1559-1562-ci il hadisələrindən belə qənaətə gəlmək olur ki, Osmanlı şahzadəsi geri qaytarılmasaydı, ya Azərbaycan-Türkiyə müharibəsi yenidən başlanacaq, ya da Sultan Bayazid ola bizsin ki, Səfəvi hakimiyyətini öz əlinə keçirəcəkdi. 158 Bu hallardan hər ikisi, şübhəsiz ki, arzuolunmaz bir məsələ idi. Sultan Bayazidin Səfəvi sarayına fərarı üç ilə yaxın müddətdə bu ölkələr arasındakı vəziyyəti gərginləşdirmişdisə də, nəticə etibarilə diplomatik əlaqələrin genişlənməsinə səbəb olmuşdu. Şah Təhmasibin Sultan Səlimə yazdığı bir məktubda o şahzadə ―fərzənde-ərcümənd‖ (―əziz fərzənd‖) adlandırılmış, onunla özü arasında ―atalıq və oğulluq rabitəsindən‖ bəhs edilmişdir. 159 Tərəflər arasındakı yazışmalarda 1555-ci il Amasya sülhünün şərtlərinə qeydsiz-şərtsiz əməl edilmə zərurəti bir daha göstərilir. Belə ki, Sultan Süleymanın məktublarının birində həmin müqavilə yenidən nəzərə çatdırılır: ―Nizamnamədə yazıldığına görə, o tərəfin təbəələrindən bu tərəfə gələnlərə sərhəd əmirləri sərhədi keçməyə icazə verməyib geri qaytarırlar. Buna görə də, ölkəmizi qoruyan sərhəd əmirləri və məhrusə vilayətlərin qoruyucularına əmr edildi ki, o tərəfin icazəsi olmadan gələnlərin yolları bağlansın, heç kim sərhədi keçməsin və geri qaytarılsın. [Amma] o humayun padşah tərəfindən göndərilən etibarlı şəxslər ehtiramla qarşılanacaqlar‖. 160 Qeyd etmək lazımdır ki, ―Sultan Bayazid əhvalatı‖ həll edildikdən sonra hər iki ölkə başçıları arasında yenə sülh əhvali-ruhiyyəsi bərpa olunmuş, qızılbaş böyükləri Məsum bəy Səfəvi, Sevindik bəy Qorçibaşı, Şahqulu Xəlifə Möhrdar və Osmanlı vəzirləri arasında bir-birlərinə dostluq məktubları yazılmışdır. 161 Sultan 88 Süleyman da, Şah Təhmasibə ―əgər sizin tərəfinizdən bizə qarşı vəziyyət pisləşməzsə, aramızda nəsilbənəsil müxalifət olmayacaq, yalnız dostluq hökm sürəcəkdir‖ yazırdı. 162 Doğrudan da, III Sultan Muradın hakimiyyətinə qədər buna əməl olundu və Sultan Süleyman və Sultan Səlimin ―Şərq diyarı‖ ilə işləri olmadı və tam qətiyyətlə 1555-1578-ci illəri Səfəvi-Osmanlı münasibətlərinin ən dinc dövrlərindən saymaq olar. Lakin İranın qatı şiələri tərəfindən bəzən sünnilik və Osmanlılar əleyhinə təbliğat aparılır, şiəliyin yenidən Türkiyə ərazisində yayılması xüsusunda məsələ qaldırılırdı. Əlbəttə, bütün bunlardan Sultan Süleyman vaxtlı- vaxtında xəbərdar olurdu. Bu barədə Şah Təhmasibə göndərilən bir sultan məktubunda deyilir: ―Bizə məlum olduğuna görə, o diyarda (Səfəvi səltənətində - Ş. F.) aşkar olan və tüğyan əlamətləri görünən şəxslər vardır. Onların hər biri rəiyyət oğlu rəiyyət ikən nemətə ağ oldular. Madam ki, o diyarda elə fitnəkarlar vardır, aramızda ixtilaf baş verəcəyinə heç bir şübhə yoxdur. Hüsn-rəftarımızın səməri və ittifaqımızın nəticəsi bunu tələb edir ki, o bədfəal tayfa gərək yubandırılmadan mənim dərgahıma göndərilsin‖. 163 Osmalı hökmdarı tərəfindən belə təhdidamiz məktub alan Şah Təhmasib, görünür ki, yenə də ona xas olan ehtiyatkarlığı və tədbirli hərəkəti sayəsində sultanın qəzəbini yatırmağa nail olmuş, münasibətlər pozulmamışdı. Osmanlıların ən uzun hakimiyyət sürən padşahı Sultan Süleyman 1566-cı ilin sentyabr ayının 24-də Belqradda vəfat etdi. Atasının ölüm xəbərini eşidən Səlim dərhal İstanbula gəldi (h. 974-cü ilin rəbiül-əvvəl ayının 9-u; m. 1566-cı il sentyabrın 24-ü). Osmanlı dövlət başçıları onun sultan olmaq tələbini qəbul edib, əlini öpdülər. Sultan Səlim iki gündən sonra Belqrada yollandı, Yolda atasının vəfatı və özünün cülusu barədə İran, Fransa və Venesiya padşahlarına məktublar yollayan Səlim öz sultanlığını rəsmən elan etdi. 164 Onun Şah Təhmasibə yolladığı məktub ―dostanə‖ ifadələrlə zəngindir. Yeni Osmanlı sultanından məktub alan Şah Təhmasib dərhal ona ―şahanə və pedəranə‖ (Ə. Nəvai) namə göndərib, atasının ölümü münasibətilə təsəlli, özünün cülusuna görə isə təhniyət verdi. Məktub artıq bir neçə diplomatik səfərdə olmuş Şahqulu Sultan Qacar tərəfindən yeni sultana təqdim edildi. 165 Şahqulu Sultanın Türkiyəyə bu səfərindən məqsəd, həmçinin, 1555-ci il sülh sazişini təzələmək idi. Türkiyədə Şahqulu Sultanın Osmanlı hökmdarına təqdim etdiyi 1500 sətirlik şah məktubunda yeni Osmanlı sultanı ―İkinci İsgəndər Zülqərneyn‖ adlandırılmış, onun şərəfinə şer və nəsrlə çoxlu təriflər deyilmişdir. Şah Təhmasib yeni Osmanlı sultanının xarici siyasətinin doğru istiqamətə yönəldiyindən şad olduğunu bildirərək, Sultan Səlimə yazır: ―Sizin tərəfinizdən göndərilən Sənan Kəndxuda və Ərzurum bəylərbəyisi Əli paşa gəlib xəbər gətirdi ki, sizdər firəng kafirləri ilə cahada getmişlər və istəyirlər ki, Firəngistanı xəbis kafirlərin vücudlarından təmizləyələr, öz ataları [Sultan Süleyman] kimi, onlarıl kilsə və Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|