Azərbaycan VII-IX əsrləRDƏ
Yüklə 2,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
64 Sasanilərlə müharibəsi zamanı İrakli xəzərlər adlanan Şərq türkləri ilə ittifaq bağladı. Onlar xaqandan sonra ən böyük şəxs sayılan [Cebu Xaqanın] rəhbərliyi ilə Atrpatakan əyalətinə soxuldular 1 , Xəzərlərin bu hücumu "Ağvan tarixi"ndə əks olunmuşdur; burada deyilir: "xəzərlərin saysız-hesabsız quldur dəstələri İraklinin buyruğu ilə ölkəmizə [Albaniyaya] basqınlar edirdi" 2 . Ölkəyə soxulan xəzərlər birinci zərbəni Dərbəndə endirdilər. Onlar şəhəri uzun müddət mühasirəyə alandan sonra Dərbəndin "gözəl hasarlarını" dağıtdılar; halbuki İran şahları bu hasarları çəkmək üçün memarları səfərbərliyə alıb bir çox müxtəlif materiallar axtarmaqla ölkəmizi [Albaniyanı] taqətdən salmışdılar" 3 . Xəzərlər şəhəri alarkən əhaliyə qarşı o qədər rəhmsizlik göstərdilər ki, Albaniya əhalisi arasında çaxnaşma başlandı. Çoxlu adam öz evi və əmlakını buraxıb ölkənin paytaxtı Partava üz qoydu, lakin xalq "yırtıcı canavarlardan" o qədər qorxmuşdu ki, "keçilməz Arsax dağlarında özünə sığınaq axtarmağa başladı". Xəzərlər isə Partavı alıb "baş verən əhvalatdan xəbərdar olan kimi, qaçanları təqib edərək onların bir hissəsinə çatdılar" 4 . Xəzərlər Albaniya ərazisini işğal etdikdən sonra Tiflisə tərəf getdilər və burada impertor İraklinin orduları ilə görüşdülər 5 .
Diokletiandan padşah Mixail və onun oğlu Feofilakt padşahadək bizanslı Feofanın salnaməsi, səh. 235; С.Баратов. История Грузии, стр. 69. 2 История Агван, стр. 103/81-82; müqayisə et: M.Kmoşko. Araplar ve Hazarlar, s. 133. 3 История Агван, стр. 105/83; müqayisə et: А.Ю.Якубовский. Ибн Мискавейх о походе руссов в Берда'a, стр. 74. 4 История Агван, стр. 160/84; müqayisə et: А.Ю.Якубовский. Sitat gətirilən əsəri, стр. 75; К.П.Патканов. Опыт по истории династии Сасанидов…, стр. 69-70. 5 Е.С.Такайшвили. Источники грузинских летописей…, стр. 44, 125- 132; История Агван, стр. 107; müqayisə et: Ю.Кулаковский. История Византии, т. III, стр. 93; M.İ.Artamonov. Sitat gətirilən əsəri, səh. 56. 65 Qış başlananda xəzərlər "padşah [İrakli] ilə birlikdə qatlaşmalı olduqları zəhmətə tab gətirməyərək yavaş-yavaş sovuşub getməyə başladılar və nəhayət, onu tərk edib qayıtdılar" 1 . Lakin qırx minlik ordusu Tiflisdən çəkiləndən sonra Qafqaz dağ ətəklərində Qəbələ rayonunda qışlayaraq, Albaniyada qalmaqda davam edirdi. Aradan bir neçə ay keçmədi ki, "ikinci dəfə şimal küləyi əsməyə basladı... və şimal yırtıcısı 2 (xəzərlər - Z.B.) özünün qaniçən bala qartalı Şat ilə yürüşə çıxdı" 3 . Xəzər xaqanı Albaniya üzərinə ikinci dəfə ordu göndərəndə öz oğlu Şata belə tapşırıq verdi: "Əgər onların ölkəsinin [Albaniyanın] hakim və əyanları mənim oğlumu qarşılayıb öz ölkələrini onun tabeliyinə verərlərsə, şəhərləri, qalaları və ticarəti mənim qoşunlarıma təslim edərlərsə, siz də imkan verin onlar yaşayıb mənə qulluq etsinlər. Yox əgər onlar belə etməsələr, onda qoy sizin gözləriniz 15 yaşından yuxarı kişi nəslinə rəhm etməsin və onları (15 yaşınadək oğlanları - Z.B.) qadınlarla bərabər mənə və özünüzə qul və kəniz kimi saxlayın" 4 . Albaniyaya soxulan Şat İran şahının canişini Albaniya mərzbanı Sema Vştnasın və katolikos Vironun yanına elçilər göndərib tələb etdi ki, ölkəni onun tabeliyinə versinlər. Mərzban Şatın ultimatumunu rədd etdi, "bütün malını və ölkədən oğurladığı bir çox şeyləri özü ilə götürüb canını qurtarmaq üçün İran ölkəsinə qaçdı"
5 . Mərzban qaçdıqdan sonra, Azərbaycanın yeganə başçısı olaraq qalan katolikos Viro, "ölkəni dağıntı və fəlakətdən xilas etmək üçün"
6 xəzərlərlə danışığa girdi və bu məqsədlə 629-cu ilin martaprelində Şatın qərargahına getdi. 1 Летопись византийца Феофана…, стр. 236. 2 Yəqin 629-cu ilin yayında. 3 История Агван, стр. 119/94. 4 Yenə orada, səh. 121/95. . 5 Yenə orada. 6 Yenə orada. 66 Viro İran şahına məktub göndərərək xəzərlərə qarşı kömək istədi və Ktesifondan cavab və kömək gələnədək Şat ilə danışıqları süründürməyə başladı. Lakin katolikos İrandan əbəs yerə cavab gözləyirdi - şah sarayı taxt üstündə edilən daxili mübarizə ilə məşğul idi; odur ki, Vironun çağırışlarına diqqət verən olmadı. Xəzərlər Vironun taktikasını tez başa düşdülər, buna görə də danışıqları kəsib "Albaniyadakı müxtəlif vilayət və kəndləri, su axarı və çayları, bulaq və meşələri, dağ və dərələri qabaqcadan püşk ilə öz aralarında bölüşdülər və hamılıqla müəyyən bir vaxtda, dağıdıcı basqınlarına başladılar. Ölkəmiz başdan-başa lərzə içində titrəyirdi" 1 . Bu dəfə Arsax vilayətinin keçilməz dağları da Albaniya əhalisini xilas edə bilmədi; halbuki adamlar həmişə yadellilərin hücumu zamanı bu dağlarda gizlənirdilər. Basqınların qızğın çağında xəzərlər ikinci dəfə Vironun yanına elçilər göndərdilər. Elçilərin başçısı katolikosa belə dedi: "Mən əmr etdiyim kimi hərəkət et (yəni ölkəni təslim et - Z.B.), onda sən, sənin evin və sənin torpağında qalanların hamısı nicat tapar. Əgər sən boyun qaçırsan, mənim əmrimlə səni tutub zorla mənim yanıma gətirəcəklər" 2 . Onda katolikos Viro "padşah xanədanından olan bütün baş şahzadələri və bu [Alban] padşahlığın əyanlarını, əyalətlərin hakimləri və kətxudaları, habelə keşişləri, dyakonları və başqa ruhaniləri" öz yanına çağırıb, ölkənin gələcək taleyi haqqında onlarla məsləhətləşdi. Viro tezliklə qərar qəbul olunmasını tələb etdi, "çünki gələn elçi Vironu buna məcbur edirdi" 3 . Yığıncağa gələnlər bütünlüklə katolikosun etibar və müdrikliyinə əmin olduqlarını bildirib, ondan xahiş etdilər ki, yubanmadan qərar qəbul etsin. Onda Viro toplananların hər birinə təklif etdi ki, öz maddi vəziyyətinə uyğun olaraq onun yanına "qızıl, gümüş və paltar" gətirsinlər, həm də 1 История Агван, стр. 122/97. 2 Yenə orada, səh. 123/97; xəzərlərin Albaniyaya basqınının təfsilatı haqqında b a x: З.М.Буниятов. О длительности пребывания хазар в Албании в VII-VIII вв., стр. 21-34. 3 История Агван, стр. 124/98. Yüklə 2,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|