Azərbaycan VII-IX əsrləRDƏ
Yüklə 2,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
61 Xosrov belə bir şərt qoydu ki, Viro ömrünün axırınadək "öz ölkəsinə qayıtmasın və sarayda nəzarət altında qalsın. O, (Xosrov) Vironun patriarx gəlirini əlindən almadı və onu katolikos ləqəbindən məhrum etmədi" 1
Təəssüf ki, "Ağvan tarixi" əsərindən başqa heç bir mənbə Sasanilərin zülmünə qarşı Albaniya üsyanı haqqında məlumat vermir. Lakin həmin illərdəki hadisələri "Məktublar kitabı" bir qədər işıqlandırır. 606-607-ci ildə Gürcüstan katolikosu Kürion Dvində olan Virk 2 (İveriya) mərzbanı Smbat Baqratuniyə bu məzmunda bir məktub yazmışdı: "Tsurtav yepiskopu Moisey öz pis əməllərinə görə gecə gizlicə qiyamçılara [Albaniya qiyamçılarına] tərəf qaçaraq Vaqramın [Vironun] yanına gəldi və etdiyi pis hərəkətilə arilər ölkəsinə (yəni İrana - Z.B.} böyük ziyan verdi 3 . Lakin yepiskop Moisey özünü doğruluğa çıxararaq həmin Smbata yazır: "Mən Vaqramın yanında olmamışam. Lakin sən cənaba bildirirəm ki, Vaqram mənə belə yazmışdır: "Sənin kilsədən uzaqlaşmağın böyük bir işdir, indi ki, sən çıxıb getmişdin, gərək yolunu bizə tərəf salaydın. Burada [Albaniyada] kilsənin mülkü vardır; bu mülk səni də təmin edə bilər". Mən bu məktubu katolikos Abraama göstərdim, sən hakimə də göstərirəm, mən elə buradaca cavab verdim: "Mən [Vaqram-Viroya] dedim nə üçün oradan getdim - Sizin yanınıza gəlmək üçün - axı sizinlə [albanlarla] onların [gürcülərin] dini etiqadı birdir"
4 . 1 Yenə orada. 2 Deux 'historiens armeniens. Oukhtanes d'Ourha, p. 280 (daha sonra – Ухтанес Урхаеци). Gürcü, alban, erməni kilsələri arasında olan çəkişmələr üçün bax; И.А.Джавахова, "История церковного разрыва между Грузией и Арменией в начале VII века", стр. 433-536. Virk adı haqqında bax: Н.Эмин. Происхождение и значение имени: Иверия-Вирк, армянских писателей (Приложение 13 в книге, "Всеобщая история Степанноса Таронского", стр. 255-258); С.Т.Еремян. Феодальнйе образования Картли, стр. 3. 3 Книга писем,стр. 171; Ухтанес Урхаеци, стр. 333-334. 4 Yenə orada, стр. 173. 62 Zənnimizcə, bu iki yazı parçası Vironun (Vaqramın) Albaniyadakı üsyan rəhbəri olduğundan şübhə etməməyə əsas verir 1 . Ktesifonda I Xosrovun yanında əsir kimi qalan Viro, Şirinin himayəsindən istifadə edərək, öz yanına gələn adamları qəbul edir, vətəni haqqında məlumat alır, müxtəlif dini mübahisələrdə iştirak edirdi.
612-613-cü ildə İran yığıncağı adlanan dini yığıncaq oldu, bir-birinə düşmən olan iki təriqətin keşişləri xalkedon və antixalkedon dini yığıncaqların mahiyyətini II Xosrovun təklifi ilə bu yığıncaqda aşkara çıxarmalı və bir "nəticəyə gəlməli idilər". Bu yığıncaqdakı xalkedonçular arasında Albaniya katolikosu Viro da var idi
2 . Asogik
qe yd edir ki, yığıncaqda "xalkedon dini yığıncağının təliminə etiqad Paytakaranda İran padşahının sarayında məhbus olan Albaniya katolikosu [Viro] da var idi" 3 .
4 xanədanından olan Albaniya knyazlarına "Girdiman hakimi və Albaniya ölkəsinin knyazı" ləqəbini bəxş etdiyi haqqında II Xosrovun bir sərəncam verməsinə nail oldu 5 . Bu hüquq əldə edildi və Albaniyanın ilk knyazı seçilən Varaz Oriqor 627-ci ildə Ktesifonda (Mədaində) "Albaniya katolikosu Viro tərəfindən edilən xaçaçuran (xristianlığı qəbuletmə) mərasimindən keçdi" 6 . Bəzi alimlərin Viroya verdiyi xarakteristikanın dəqiq olmadığını burada qeyd etmək lazımdır. M.İ.Artamonov belə güman 1 Viro (Vaqram) haqqında bax: N.Akinean. Kİwrion, Katolikosi Wraç, p. 203-207. Gürcüstan xalkedon katalikosu Kürion haqqında b a x: “История Армении каталикоса Иоаннеса Драсканакертского” , стр. 53 2 История епископа Себеоса, стр. 104. 3 Всеобщая история Степанноса Таронского…, стр. 68 (Asogikin rusca tərcüməsində); "Агванский католикос, что при дворе царском в Пайтакаране" (стр. 68). 4 Mixr sülaləsi haqqında bax: History, p. 107-198, n. 3. 5 История Агван, стр. 281/229. 6 Yenə orada, səh. 137/109; С.Баратов. История Грузин, тетрадь II, стр. 69-70. 63 edir ki, onun monofızit hesab etdiyi Viro, knyaz Varaz-Qriqoru xaçaçuran etdiyi halda xalkedonçu Bizans imperatoru I İraklinin 1 Varaz-Qriqoru ikinci dəfə xaçaçuran etməsi Vironun xoşuna gəlməyə bilərdi 2 . Gördüyümüz kimi, Viro da xalkedonçu idi; odur ki, Varaz-Qriqorun İrakli tərəfındən ikinci dəfə xaçaçuran olunması Albaniya kilsəsini Gürcüstanın da mənsub olduğu xalkedon kilsə yığıncağına daha möhkəm bağladı 3 . Albaniya tarixində baş verən sonrakı hadisələr 4 təsdiq edir ki, Albaniya kilsəsi məhz katolikos Vironun hökmranlığı dövründən etibarən xalkedon kilsə yığıncağı mövqeyində idi 5 . Viro 25 illik həbsdən azad olunduqdan sonra vətənə getdi. "Viro vətəninə gəldikdən sonra öz yerarxiya kilsələrinin qarşısında səcdə edib qapı və döşəmələrini qucaqlayır, sel kimi göz yaşı axıdıb dizi üstə yerdə sürünürdü" 6 . Lakin katolikosa katolikosa "bir az istirahət etmək və həsrətini çəkdiyi" doğma yurdunu "doyunca görmək" müyəssər olmadı, çünki "onu dəhşətli kədər, zəhmət və məşəqqətlər gözləyirdi və çox keçmədən baş verən dağıntının şahidi olmalı idi" 7 .
qalmış, Bizans ilə xəzərlər arasında İrana qarşı bağlanan hərbi ittifaqa görə Xəzər orduları Zaqafqaziya ərazisinə ilk böyük basqına başladılar. Bizans tarixçisinin bildirdiyinə görə, "İmperator İraklinin 1 Е.С.Такайшвили. Источники грузинских летописей, стр. 128; Hİstoire de la Georgia, p. 228. 2 M.İ.Artamonov. Sitat göstərilən əsəri, səh. 60. 3 İ.A.Cavaxov. Sitat gətirilən əsəri, səh. 514; С.Баратов.История Грузии, стр. 70; "O [İrakli] Varaz-Qaqeldən (Varaz-Qriqordan) və bütün Qardabani [yəni Qardman] əhalisindən xahiş etdi ki, həmin dövrdə monofizitlərin təlimi iIə zəhərlənmiş erməni kilsəsindən üz döndərsinlər". Histoire de la Georgie, p. 228, n. 5; p. 231, n. 7; V.SaintMartin. Memoires sur l'Armenie, I, p.333; C.Toumannoff. Iberia; v. 65, 3-4, p. 250; yenə onun: The Bagratids of Iberia, p. 288-289. 4 Bax: katolikos Nerses Bakur və knyaginya Spramanın işi 5 N.Akinean. Wiroç katolikosi Aluaniç, p. 473-474. 6 История Агван, стр. 118/94. 7 Yenə orada, səh. 118-119/94-95. Yüklə 2,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|