Azərbaycan VII-IX əsrləRDƏ
Yüklə 2,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
85 Bütün Arran yepiskopluqlara bölünmüşdü. Ruhanilər silki sırasına yepiskoplardan başqa, alim ilahiyyatçılar, keşişlər, dyakon və rahiblər də daxil idi. Onlar katolikosun ətrafında toplanan adamlar idi. Yepiskoplar əsil ruhani knyaz olub, böyük qüvvəyə malik idilər. Əgər bunlardan bəziləri hər hansı bir bidətçi təriqətə tərəfdar olduğuna və ya başqa səbəblərə görə katolikosun itaətindən çıxırdılarsa, katolikos onları öz əlində saxlamaq üçün zora əl atırdı. Xristian bir ölkə olan Arranda ruhanilərin çox olmasının səbəbi qismən budur ki, hər bir knyaz keşişdən tutmuş dyakonlara qədər öz xanədan kilsəsinə mənsub çoxlu ruhanini vassal kimi öz itaətində saxlayırdı. Lakin əsas səbəb budur ki, kilsə hakimiyyətə və sərvətə yol açırdı, buna görə hamı kilsəyə soxulmağa cəhd edirdi. Bütün bu kilsə xadimləri kütləsinin yaşamaq üçün çoxlu vəsaitə ehtiyacı vardı, odur ki, onlar bu vəsaiti qara camaata dəhşətli zülm etməklə onların belindən çıxarırdılar. Ərəblərin hücumuna yaxın zamanda kilsələrə, necə deyərlər, "bəxşiş" olaraq kənd və vilayətlər verilməsi sistemi diqqəti cəlb edir. M.Kalankatuklu bu "bəxşişlər" üçün, demək olar, standart bir ifadə olaraq, "əhalisi ilə birlikdə kəndlər" və "balığı çox olan çaylar" sözlərini təkrar edir 1 ; bu cəhət isə kilsə və feodalların mülkləri özləri istismar etdiklərindən, yaxud icarəyə verdiklərindən asılı olmayaraq, kilsə və feodal hakimiyyətinin iqtisadi xarakterini qeyd edir, habelə kilsə və feodalın əsas gəlir mənbəyi olan kənd əhalisinə onların münasibətini göstərir. Kilsə və feodallara edilən bəxşişlər cox vaxt kəmər, qolbaq, paltar, mirvari, qızıl, parça, az tapılan heyvan, quş, zinət şeyləri və sairədən ibarət idi 2 .
çox hissəsi isə mülki və ruhani knyazların feodal asılılığında idi. Məsələn, yada salaq ki, padşah Vaçenin min ailəlik təhkimli kənd- 1 Yenə orada, səh. 139/112. 2 История Агван, стр. 139, 149, 249/112, 120, 199. 86 liləri var idi.. Kilsə və feodalların ixtiyarında olan bütün kəndlərin əhalisi, əlbəttə, təhkimçilik asılılığında idi. Lakin tədqiq edilən vaxtda Arranda azad olub bir qədər sıxışdırılan kəndlilər hələ var idi. Bu kəndlilər çox vaxt öz hüquqlarını açıq (çox ehtimal, silah ələ alıb) müdafiəyə qalxırdılar. Bu mübarizə çox kəskin idi və padşah Vaçaqanın hökmranlığı dövründə bununla nəticələndi ki, padşah Aquen dini yığıncağını çağırdı; burada isə azad icmaçıların feodallar və kilsə ilə mübahisəsi müəyyən dərəcədə həll olunurdu. Elə "əsilzadələr" və qara camaat bu yığıncağın çağırılmasına və "Kilsə qaydası" qərarlar qəbul etməsinə səbəb olmuşdur. Yığıncaqda bir tərəfdən padşah Vaçaqanın özü ilə bərabər Partav, Qəbələ və digər şəhərlərin yepiskopları, keşişləri, digər tərəfdən "azad adamlar", "əsilzadələr", Arsax və Kalankatuk və sair yerlərin qəbilə ağsaqqalları iştirak edirdilər. "Azad adamların" açıq müqavimətinə baxmayaraq, padşah Vaçaqan öz hökmü ilə əmr etdi ki, "hər bir azad şəxs, yaxud kənd əhli, ya da "əsilzadələrdən" hər kəs ölənləri yad etmək üçün bir il ərzində ibadət etməli" və bunun üçün kilsəyə müvafıq nəzir verməlidir 1 , kəndli pəhriz vaxtı ət yedikdə, kilsə kətxuda vasitəsilə kəndlinin öküzünü əlindən alıb keşişə verirdi 2 . Həmin yığıncaqda yepiskoplar və keşişlər padşah Vaçaqana şikayət edib demişdilər ki, azad kəndlilər öz kəndlərinin hər birində iki-üç kilsə və ya monastır tikməklə kilsənin gəlirini dağınıq hala salırlar. Padşah Vaçaqan buradaca sərəncam vermişdi ki, bu kilsələrin bütün gəliri bütöv kilsə camaatını birləşdirən vahid baş kilsəyə verilsin 3 .
ki, bu verginin yarısını baş kilsəyə, ikinci yarısını isə öz kənd kilsəsinə versinlər; halbuki əvvəllər onda bu verginin hamısı kənd 1 Yenə orada. səh. 66-67/51. 2 Yenə orada, səh. 68/52. 3 История Агван, стр. 68/53. 87 kilsəsinə verilirdi 1 . Bundan sonra "azad adamların" keşişləri öz kəndlərindən qovmaları və öz istədiklərini kəndə gətirmələri qadağan olunurdu. Qərarın həmin və digər maddələri əsasında azad kəndlilərin hüququ xeyli məhdud edilirdi və onlar tədricən kilsə və feodallardan asılı olurdular. Qeyd etmək lazımdır ki, tədqiq etdiyimiz dövrdə, Arranda quldarlıq hələ ləğv edilməmişdi, qul və kənizlərin sayı olduqca çox idi
2 . Arranda bu silklərdən başqa "hərbi adam" və "atlı" adlananlar var idi; bunlar, yəqin, müharibə zamanı feodal ordusu kimi padşahın qoşununda xidmət etmək üçün pulla tutulan və padşah qoşununun özəyini təşkil edən muzdlu əsgərlərin bir növü idi və kənd yerlərində qoşun sırasına yığılırdı. Dinclik dövründə bu "hərbi adamlar" heç bir maaş almır, ancaq qənimət və qarətlə dolanırdılar, Çətinlik çəkmədən ehtimal etmək olar ki, bu silk həqiqətdə kilsənin fəaliyyəti üçün ciddi təhlükə təşkil edirdi, buna görə də kilsə var qüvvəsini sərf edirdi ki, "hərbi adamların" kilsəyə zidd fəaliyyətini cilovlasın. Varaz-Trdatın hökmranlığında katolikos Simeon xüsusi bir qərar çıxarmalı oldu; bu qərarda Arran kilsəsinə və onun xadimlərinə tövsiyə olunurdu ki, "ləyaqətsizlərə, hərbi adamlara, habelə atlılara kilsə üzərində hakim kəsilməyə icazə və yol verilməsin. Heç kəs cəsarət edib kilsənin ixtiyarını onlara tapşırmasın, onlara nə taxıl, nə də başqa gəlir verilməsin". "Ləyaqətsizlər və hərbi adamlar" cürət edib kilsəyə yaxınlaşmırdılar. "Ləyaqətsizlər və hərbi adamlar kilsəyə hakim kəsilməməli və ölkəni Allahın qəzəbinə düçar etməməlidirlər... Ləyaqətsizlər və hərbi adamlar cəsarət edib kilsəni özlərinə tabe etməsinlər, kim cəsarət edərsə, ona lənət oxunsun... Heç kəs cürət 1 Yenə orada, səh. 69/53. K.P.Patkanov səhv olaraq "onda bir alır" tərcümə etmişdir. 2 Yenə orada, səh. 249-250/199-200. Yüklə 2,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|