Azərbaycan VII-IX əsrləRDƏ
Yüklə 2,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
94 bağladı və gürcü qoşunlarının köməyi ilə iranlıları Uti və Şakaşen vilayətlərində qəti surətdə məğlub etmək ona müyəssər oldu. Məğlub edilmiş iranlılar Sünik knyazı vasitəsilə Cavanşiri mütarikəyə razı edə bildilər, bundan sonra o, "böyük İran imperiyasının süqutu və ilk [Arran] padşahlarının müstəqilliyini xatırlayıb, padşahlıq calalında onları özü ilə müqayisə edərək bu fıkrə gəldi ki, öz knyazlığını daha heç kəsə tabe etməsin" 1 . Lakin iranlılar hiylə ilə Cavanşirin atasını tutdular və qarışıqdan istifadə edərək, yenidən Azərbaycandan Arrana hücum etdilər və əyalətləri bir-bir tutmağa başladılar. Şiddətli vuruşmalarda iranlılar yenidən və qəti olaraq məğlub edilib Arrandan qovuldular. "Yəzdigerdin şahlığının 20-ci ilində isə İran imperiyası tamamilə darmadağın edildi; bu, Hacər övladının (ərəblərin) dünyada məşhur müharibələrinin 31-ci ili və Cavanşirin [hökmranlığının] 15-ci ili idi" 2 . Yaxın keçmişdə ərəb qoşunları ilə etdiyi vuruşmalardan aldığı təəssüratı unutmayan Cavanşir ərəblərin Arrana hücumundan sonra onlara qarşı amansız mübarizəyə başladı. Onun atası Varaz-Qriqor Cavanşirin bu taktikasına etiraz edirdi, odur ki, Varaz ərəblərlə danışığa girməyi qərara alıb, "özxoşuna düşmənə tabe oldu" 3 . Lakin Cavanşir görəndə ki, ərəblər "tayfa başçılarını məcbur edirlər qalaları Atmersex dövründə "altıncı dini yığıncaq Kartaliniya, Kaxetiya, Şəki, Şirvan, Svanetiya, Çərkəz, Ovsetiya iIə birlikdə bütün dağlıq vilayəti, bütün Yuxarı Gürcüstanı, Samsxeni Msxet patriarxı taxtına tabe etdi. Gürcüstan katolikosu Qara dənizdən Dərbəndə qədər biitün xalqlar və ölkə padşahlarının tacqoyma mərasimi keçirir və keşişlərinə rütbə verir" (Histoire de la Georgie, p. 236; M.Djanaşvili. Adı çəkilən əsəri, səh. 25-26). Əgər Atrnersexin padşahlıq ixtiyarı alması düz 639-cu ilə təsadüf edirsə, onda Cavanşirin İranlılardan uzaqlaşıb getməsi Ktesifon (Mədain) vuruşmasından sonra (637) və Nəhavənd vuruşmasından əvvəl (642) ola bilərdi.
1 История Агван, стр. 143/115. 2 История Агван, стр. 144/115. Yəzdigerd hökmranlığının 20-ci ili 651/2-ci ilə, hicri 31-ci ilə isə 24. 08. 651 -11. 08 652-ci ilə təsadüf edir. Deməli, Cavanşirin hökmranlığınının birinci ili 637/8-ci ilə düşür. 3 Yenə orada, səh. 144/115. 95 onlara təslim etsinlər və onların arvad-uşaqlarını girov saxlayırlar ki, ərəblərə qarşı qalxmasınlar" 1 , erməni sərkərdəsi ilə ittifaq bağladı 2 və
onu Bizans imperatorunun vassalı olmağa meyilləndirdi. Cavanşir ciddi siyasi şərait qarşısında manevr etməyə təşəbbüs göstərdi və imperator II Konstanta (641-668) müraciət edib "uzaqda olan bir xalqı özünə yeni təbəəliyə qəbul etməyi" 3 ona təklif etdi. Bizans çoxdan arzuladığı bu ittifaqa həvəslə razı oldu, çünki cənubdan yaxınlaşan dəhşətli təhlükə imperatoru vadar edirdi ki, imperiyanın şərq sərhədlərini möhkəmlətməyin fıkrini çəksin. 654-cü ildə imperator II Konstant ilə Cavanşir bir neçə dəfə görüşdülər; bu gorüşlərdə hər iki tərəfı maraqlandıran ən ciddi məsələlər həll olunurdu. II Konstant bu ittifaqı Alban knyazına qiymətli hədiyyələr göndərməklə möhkəmləndirdi. "II Konstant ona bəxşiş olaraq gözəl hədiyyələr: arxası qızıla tutulan, oyma naxışlı gümüş taxt, zərli paltarlar, öz kəmərindən mirvari düzülmüş qılınc göndərdi. Onu proton-patrisi edərək əmr etdi ona 12000 kişi 4 üçün bəxşişlər, patrisi, ipat, apoipat, stratelat və elist diplomları göndərsinlər ki, istədiyi adama bəxş etsin... Onun oğullarını patrisi etdi. O, ilk alban padşahlarına məxsus bütün kənd və vilayətləri nəsildən-nəslə ona verdi"
5 . 1 Yenə orada, səh. 144/115. 2 Albanlar, habelə gürcü və süniklilər 654-cü ildə Ermənistanı ərəblərə təslim edən Teodor Rştuninin tərəfdarı kimi qeyd edilir(b a x: Sebeos, səh. 151- 155). Cavanşirin atası əmələ gəlmiş vəziyyəti yaxşı başa düşürdü və onun qəbul etdiyi qərar yeganə düzgün qərar idi. Cavanşir isə, görəcəyimiz kimi, Muşeq Mamikonyana və II Konstanta tərəf meyil göstərdi. Arran xalqına gəldikdə isə, Bizansa möhkəm müqavimət göstərdiyinə görə Cavanşirin müttəfiqi adlananlar bu xalqı amansızcasına qarət etdilər (Sebeos, səh. 155). "II Konstant öz qoşununun bir hissəsini İberiya, Aqvaniya və Sünikə göndərdi ki, onların (Rştuni ilə) ittifaqını pozsun. Bizans qoşunları onların ölkəsini qarət etdi və tapdıqları hər şeyi qarət edəndən sonra öz padşahlarının yanına qayıtdı". K.P.Patkanov ("История Агван, стр. 144.): "Smbad Baqratuni – Ermənistan mərzbanıdır" (yanlışdır). 3 История Агван, стр. 145/116. 4 K.P.Patkanov: "1200 kişi". 5 История Агван, стр. 145, 148/116-117, 119. 96 M.Kalankatuklu yazır ki, Cavanşirin hökmranlıq etdiyi vilayətlərin hüdudları Gürcüstan sərhədlərindən tutmuş hunlar qapısı [Dərbənd] və Araz çayınadək uzanırdı 1 .
ittifaqın başqa, zənnimizcə, daha doğru variantına rast gəlirik. Sebeosun dediyinə görə, Qərbi Ermənistanda olan II Konstant İberiya, Albaniya və Simik hökmdarlarının o zaman ərəblərlə ittifaq bağlamış Şərqi Ermənistan hakimi Teodoros Rştuni ilə öz ittifaqlarını möhkəmləndirmələrinə mane olmaq məqsədilə həmin ölkələrə ordu göndərmişdi. Çox ola bilər ki, Cavanşir təkcə II Konstant ilə deyil, Rştuni ilə də ittifaqda idi və yalnız Bizansın Albaniya üzərinə hücum edəcəyi təhlükəsi onu II Konstantin tərəfində olmağa məcbur etmişdi 2 . Əgər bu cəhət həqiqətə uyğundursa, onda belə zənn etmək olar ki, M.Kalankatuklunun bəhs etdiyi görüşlərə getməklə Cavanşirin güddüyü məqsəd yalnız cənubdan yaxınlaşan təhlükə qarşısında Bizansın siyasi və hərbi imkanlarının nisbətini aydnlaşdırmaq idi. M.Kalankatuklunun dediyinə görə, Bizans imperatorunun Cavanşir ilə görüşlərindən biri "Konstantinin hökmranlığının 19-cu ilində" 3
yaxın adamlarından birini Cavanşirin yanına göndərdi ki, özü ilə görüşməsini ondan xahiş etsin; o da [Cavanşir] təcili olaraq midiyalılar ölkəsinə böyük imperatorun yanına gəldi; imperator da onun gəldiyini eşidən kimi şəxsən onu qarşılamaq üçün Künqr 4 1
olaraq Teodoros Rştuniyə Ermənistan, İberiya, Aqvaniya və Sünik üzərində Qafqaz dağları və Çoqa qapısınadək hakimiyyət verdi" (Sebeos, səh. 159). Lakin Sebeosa görə, bu zaman xəlifə I Müaviyə (661-680) imiş. 2 Sebeos, səh. 154-155. 3 659/60-cı ildə. Lakin II Konstant təkcə bir dəfə 654-cü ildə (İrana deyil) Ermənistana gəlmişdi (B a x: Grousset. Histoire, p. 302). 4 N.Adonts (N.Adonz. Anahit, p. 26) Künqr ilə Kanqavarini eyniləşdirir və belə hesab edir ki, M.Kalankatuklu Konstant ilə İraklini səhv salmışdır. "İrakli 627-ci ildə, Ktesifona girməklə, Həmədana daxil oldu... Künqr onun yolunda Yüklə 2,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|