Azərbaycan VII-IX əsrləRDƏ
Yüklə 2,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
103 Lakin ərəb qoşunları Azərbaycandan gedəndən sonra ölkənin əhalisi hicri 24 (644-645)-cü ildə üsyan qaldırıb, "müsəlmanların onlarla bağladıqları sülh şərtlərinə əməl etməkdən boyun qaçırdılar" 1 .
yenidən Azərbaycana hücum etdi. Ordunun qabaq dəstəsində Salman ibn ər-Rəbiə əl-Bəxili gedirdi. Azərbaycan ikinci dəfə istila edildi, "bu şərtlə ki, (hər il) onlar (əhali) səkkiz yüz min dirhəm versinlər. Bu, Xuzeyfə ibn əl-Yəməninin 22 (b.e. 644)-ci ildə, yəni Nəhavənd vuruşmasından bir il sonra onlarla bağladığı sülhün şərtləri idi" 2 . 639-cu ildə ərəb qoşunlarının bir hissəsi Azərbaycandan şimal-qərb tərəfə keçdi və bir neçə vuruşmadan sonra Mukanı işğal etdi və əhalisini cizyə verməyə məcbur etdi 3 . Bu dəstənin komandanı Bukeyr ibn Abdullah mukanlılarla müqavilə bağladı və onlara aşağıdakı məzmunda fərman verdi: "Bismillahirrəhman-irrəhim. Bu fərman Bukeyr ibn Abdullah tərəfindən Mukan əhalisinə, onların şəxsiyyəti, əmlakı, dini və qanunlarını mühafızə etmək haqqında verilən mühafızə fərmanıdır ki, həddi-büluğa çatmış hər bir şəxs bir dinar, yaxud onun dəyərini versin, müsəlmana səmimi yanaşsın, ona yol göstərsin və bir gün bir gecə onu saxlayıb yedirsin. Nə qədər ki, onlar öz üzərində (ərəb) hakimiyyətini qəbul edib ərəblərə xeyirxahlıqla yanaşırlar, onlara əmin-amanlıq təmin olunur və biz öz təəhhüdlərimizi yerinə yetirərik. Əgər onlar öz təəhhüdlərini pozub səmimi olmadıqlarını göstərsələr, xainləri ələ verməyincə, onlara aman yoxdur! Əks halda! Onlar xainlərin həmfıkri hesab olunacaqlar. Şahidlər əş-Şəmmax ibn Dirar, ər-Rusaris ibn Cunadib və Xəmələ ibn Cuveyyə olmuşlar. Hicri 21-ci ildə (b.e. 642-ci ildə) yazılmışdır" 4 . 1 Ət-Təbəri, I, 2804; əl-Bəlazuri, 328. 2 Əl-Bəlazuri, 326. 3 Yenə orada, 326. 4 Ət-Təbəri, I, 2666; əl-Bəlazuri, 326; İbn əl-Əsir, III, 22. 104 Bukeyr ibn Abdullah Mukandan Xəzər dənizinin sahili ilə şimala doğru hücum etdi və həmin il Bab-ül-Əbvaba (Dərbəndə) çatdı 1 . Sonrakı 642/643-cü illərdə xəlifə Ömər Dərbəndə Surakə ibn Əmri göndərdi. Surakə ordusunun qabaq dəstəsi Əbd-ür-Rəhman ibn ər-Rəbiə əl-Bəxilinin komandanlığı ilə şəhərin hasarları yanında Bukeyr ilə birləşdi. Surakənin ölümündən sonra xəlifə Dərbənd yaxınlığındakı sərhəd xəttinə Əbd-ür-Rəhman ər-Rəbiəni təyin etdi və ona əmr verdi ki, xəzərlərə qarşı çıxsın. Ərəb atlıları əl-Beyda şəhərinə çatıb onu işğal etdi 2 . Lakin Balancar yaxınlığındakı xəzərlər hücuma keçib ərəbləri məğlub etdi və onların komandanı Əbdür- Rəhman ər-Rəbiəni öldürdülər 3 .
Bununla da ərəb ordularının Dərbənddən şimala doğru birinci hücumu qurtardı. Şəhər əhalisi ilə, Azərbaycanda bağlanan müqaviləyə oxşar müqavilə bağlandı 4 . Arranın istilasına gəlincə, ərəb qoşunları Arran ərazisinə şərqdən deyil, cənub-qərbdən, Naxçıvandan keçməyə başladılar. Arrana soxulan ilk ərəb dəstəsi Salman ibn Rəbiə əl-Bəxilinin komandanlığı altında olan dəstə idi ki, bu da Həbib ibn Məsləmənin ordusuna daxil idi.
Naxçıvan xəlifə Osman ibn Affanın (644-656) hökmranlığı zamanında tutulmuşdu. Həbib ibn Məsləmə Naxçıvanı işğal edəndən sonra onun əhalisi ilə sülh müqaviləsi bağladı və aşağıdakı fərmanı verdi:
"Bismillahirrəhman - irrəhim. Bu fərman Həbib ibn Məsləmə tərəfındən Naşava (Naxçıvan) şəhəri əhalisinə, onun burada olan və olmayan kahinlərinə və yəhudilərinə, ona görə verilir ki, mən sizin əmin-amanlığınızı və əmlakınızı, sizin kilsə və ibadətgahlarınızı və şəhərinizin hasarlarını mühafızə altına alıram. Siz əmin-amandasınız və biz sizinlə bağladığımız müqaviləni o vaxtadək yerinə yetirməyi 1 Ət-Təbəri, I, 2665-2666; İbn əl-Əsir, III, 21-22. 2 Ət-Təbəri, I ,2668. 3 Yenə orada, I, 2668-2669-2871. 4 Yenə orada, I, 2665-2666. 105 təəhhüd edirik ki,siz özünüz ona əməl edib cizyə və xərac verəsiniz, ən mötəbər zamin olan Allah özü buna zəmanətdir. Fərman Həbib ibn Məsləmənin möhürü ilə təsdiq olunur" 1 .
(Azərbaycan) və Naxçıvan kəndlərini viran etdilər. Bir çox kişiləri öldürdülər , digərlərini isə arvad-uşaqlan ilə əsir götürüb Culfa bərəsi ilə Arazın o tayına apardılar" 2 . Ərəblərin yerli əhalidən zamin tutub girov saxlamaları işğalçılara müqavimət göstərildiyinin sübutudur; buna görə də təbiidir ki, ərəblər şimala doğru irəlilədikcə öz arxa yollarmdan arxayın olmaq istəyirdilər. Salman ibn Rəbiənin dəstəsi Naxçıvandan çıxandan sonra Biçənək keçidindən Şəki, Gorus tərəfə yeridi və Arran ərazisinə çatanda Beyləqan üzərinə yürüş etdi. Salman "sülh müqaviləsinə görə Beyləqanı tutdu və yenə də bu müqaviləyə görə əhalini xərac və cizyə verməyə məcbur edib onun həyatını, əmlakım, şəhər hasarlannı qorumağı təmin etdi. Sonra Salman Bərdəyə gəldi və şəhərdən bir fərsəxdən az aralı olan Turtur [Tərtər] çayı sahilində ordugah çadırları qurdu. Şəhər əhalisi darvazaları onun üzünə bağladığna görə, Salman bir neçə gün şəhəri mühasirədə saxlamalı oldu. Eyni zamanda şəhər ətrafmda əkini biçilmiş kəndlərə basqınlar edildi. Bu hal, əhalini məcbur etdi ki, Beyləqan əhalisinin Salmanla bağladığı sülhə oxşar sülh bağlasm. Əhali şəhər darvazalarını onun üzünə açdı və Salman şəhərə daxil olub (bir müddət) orada qaldı. Buradan öz atlılarını götürüb yurüşə başladı. Şakşin (Şakaşen), Meskean (Meskuenk), Ud (Uti), Mesiran (Mesarans), Xarxilyan (Xarcilank), Tabar (Tri) mahallarının kəndlərini və Arranın digər yerlərini tutdu" 3 .
şərqə tərəf dönərək, "Bardinc arxasında Arazın Kürə qovuşduğu yerə 1 Əl-Bəlazuri, 200. Müqavilə öz rnəzmununa görə, ərəblərin Dəbil əhalisi ilə bağladığı müqavilənin eynidir. 2 История халифов-Гевонда..,, cтp. 3-6. 3 Əl-Bəlazuri, 203-204; əl-Yəqubi, II, 194. Yüklə 2,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|