Azərbaycan VII-IX əsrləRDƏ
Yüklə 2,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
97 kəndinə getdi, onunla salamlaşdı və ona əmr etdi ki, arvadının vəfatı 1 münasibətilə geyindiyi yas paltarını çıxartsın, sonra onlar Cavanşirə padşah paltarı geyindirdilər" 2 . 662-ci ildə xəzərlər Balancar yaxınlığında ərəbləri məğlub edərək, yenidən "qənimət və qarət üçün" 3 Arrana soxuldular. Knyaz Cavanşir xəzərlərin hücumunu dəf etmək üçün "öz ordusunu götürüb böyük Kür çayının o biri tərəfınə keçdi və onlarla vuruşmağa başladı"' 4 . Moisey Kalankatuklunun dediyinə görə, xəzərlərlə vuruşmada Cavanşir böyük qələbə qazandı və bu vəhşi tayfaya dedi: "Get, Çoqa qapısına gir və bir daha buraya (Albaniyaya - Z.B.) qayıtma" 5 . Lakin 664-665-ci ildə xəzərlər yenidən Albaniya knyazlığı ərazisinə hücum etdilər və "Kür çayının bu tərəfinə keçərək Araz sahilinədək getdilər və təkcə yerli əhalini əsir etmək deyil, habelə Ararat və Sünik vilayətləri əhalisini də qışlaqlara gətirdiyi qoyun və mal-qara sürüləri ilə birlikdə toplayıb öz ordugahlarına apardılar' 6 . Cavanşir xəzərlərlə sülh bağlamalı oldu; bunun nəticəsində Arran xəzərlərdən asılı vəziyyətdə qaldı, çünki xəzərlərin "120 000 baş qoyunu, 7000 at və öküzü və əsir alınmış kişilərdən azı 1200 nəfəri"
7 qaytarmasını başqa cür izah etmək olmaz. Xəzər xaqanının birinci ən böyük yaşayış məntəqəsi idi. Ehtimal ki, Künqr hər şeydən əvvəl, Azərbaycanda olan əl-Kinkivardır. B a x: Y.Marquart. Eransahr, s. 24. 1 История Агван, стр. 143/114. Deməli, Cavanşirin birinci evlənməsi təxminən 638-ci ildən təqribən 659-cu ilədək davam etmişdir. Öz duasında (История Агван, стр. 152) Cavanşir deyir: "Mənim və arvadım Xosrov Anuşun günahından keç". Əgər bu qadın onun ikinci arvadıdırsa, hunlar padşahının (Xəzər xaqanının) qızı, Cavanşirin 665-ci ildə evləndiyi bu qadın onun üçüncü arvadı imiş. История Агван, стр. 154. 2 История Агван, стр. 147/118. 3 Yenə orada, səh. 149/120. 4 Yenə orada, səh. 150/120. 5 Yenə orada. 6 Yenə orada, səh. 153/123. 7 Yenə orada. 98 qızı ilə Cavanşirin evlənməsi, əlbəttə, xaqanlıqdan bir vassal kimi asılı olduğunu qəbul etmək şərtlərindən biri idi 1 . Çox keçmədən Cavanşir Xilafət ordularının hücumu təhlükəsi qarşısında bu nəticəyə gəldi ki, Bizansla manevr etmək heç bir nəticə verməyəcəkdir, çünki Bizansın özü öz torpaqlarını ərəblərdən qorumalı idi. Digər tərəfdən xəzərlər daim qarət məqsədi ilə Arrana hücum edirdilər. Odur ki, Cavanşir də "Cənub hakiminin boyunduruğuna", yəni xəlifəyə tabe olmaq qərarına gəldi. O iki dəfə Dəməşqə, xəlifə Müaviyənin sarayına getdi; Müaviyə "ölkənin canişinlərindən heç birinə göstərmədiyi böyük bir calal ilə onu qəbul etdi" 2
Nəhayət, siyasi mülahizə Cavanşirə göstərdi ki, o, Xilafət ilə qarşılıqlı münasibətlərdə öz nöqteyi-nəzərini dəyişdirməlidir, çünki siyasət səhnəsində Xilafət Bizansdan güclü çıxmışdı. Bundan əlavə, ərəb orduları Ermənistanı işğal edəndən sonra Arran həqiqətdə öz süzereni və müttəfıqi Bizansdan ayrı düşmüş oldu. Arran üçün məsuliyyətli olan bu dövrdə "Şərqin böyük knyazı Cavanşir öz ölkəsi haqqında böyük qayğı çəkirdi. O hiss etmişdi ki, cənubdan gələn quldur qoşunu onun ölkəsini tutub tapdaq altına sala bilər. O, türküstanlıların (xəzərlərin - Z.B.) saysız-hesabsız qoşunlarını öz köməyinə çağıra bilərdi; lakin Cavanşir buna baxmayaraq, yenə də bu qərara gəldi ki, cənub hökmdarının vassalı boyunduruğuna tabe olsun"
3 . Cavanşir iki dəfə xəlifə Müaviyənin görüşünə getdi. Birinci dəfə (667-ci ildə) getməkdən məqsədi Xilafətdən bir vassal kimi asılı olmağı qəbul etməklə Arranı ərəb ordularının qarətindən qorumaq ümidində idi. Bu, Cavanşirə müyəssər oldu. Xilafət İranı və Suriya vilayətlərini istila edəndən sonra işğalçılığı lap Bizansın Kiçik 1 N.Akinyan. Sitat gətirilən əsəri, səh. 309-322. 2 История Агван, стр. 157-158/126; müqayisə et: А.Мюллер. История ислама, стр. 289-291. 3 Yenə orada, səh. 156/125. 99 Asiyadakı torpaqlarının sərhədlərinədək genişləndirdi. Bu zaman Bizans nəinki Arrana heç bir kömək edə bilmirdi, hətta imperiyanın paytaxtı yaxınlığında olan vilayətləri də öz əlində saxlamaq iqtidarında deyildi. Buna görə də Cavanşirin uzaqları görən çox tədbirli hərəkəti Arranı qarşıdakı labüd dağıntıdan yalnız qurtarmaqla qalmadı, ona uzunsürən müharibə və məhrumiyyətlərdən xeyli nəfəs dərməyə imkan verdi. Hər halda Cavanşirin 667-ci ildə Dəməşqə ilk səfərindən sonrakı üç ildə Arran əhalisi hər hansı xarici hücumlardan xilas olmuşdu. Üç ildən sonra (670-ci ildə) xəlifə Müaviyə yenidən Cavanşiri Dəməşqə dəvət etdi, burada o, Xilafət ilə Bizans arasındakı danışıqda vasitəçi rolunu oynayırdı. (Bu zaman Bizans imperatorunun elçiləri Xilafətin paytaxtına kömək haqqında danışığa gəlmişdilər.) M.Kalankatuklu yazır ki, "Konstantin hökmranlığının 30-cu ilində hərəm xadimləri onu öldürmək istəyirdilər və padşah [xəlifə] yunanların nümayəndə heyətinə əmr etmişdi ki, Şərq knyazının [Cavanşirin] gəlməsini gözləsinlər" 1 .
2 knyazlığını ona tabe etdi və onu məcbur edirdi ki, Atrpatakanın hakimliyini də öhdəsinə götürsün. Lakin Cavanşir bu təklifı rədd etdi və xəlifədən xahiş etdi ki, "onun ölkəsi üzərinə [Xilafət tərəfindən] qoyulan ağır 1 История Агван, стр. 159/127. Konstantın hökmranlığının 30-cu ili 670/1-ci ilə düşməlidir, lakin o, 668-ci ildə Siciliyada edam edilmişdi. Bizanslıların elçiliyi kubikulari Andreasın başçılığı ilə (Feofan, səh. 348-350) 667-ci ildə, Konstantın ölümündən bir il əvvəl Dəməşqə, erməni qiyamçısı Soboriusa (Şapux) qarşı xəlifədənkömək istəmək məqsədilə gəlmişdi. Soborius da öz tərəfindən elçi Sergiosu (Sarkisi) Müaviyənin yanına göndərib, bizanslılara qarşı ondan kömək istəmişdi. Müaviyə kömək əvəzinə, bizanslılardan bac tələb etdi. Təhqir olunmuş Andreas Dəməşqi tərk etdi və öz vəzifəsini yerinə yetirməkdə müvəffəqiyyət qazanan Sergios üçün pusqu düzəltdi. Çox ehtimal, Cavanşir danışıqlarda iştirak edirdi və "hər vasitə ilə çalışırdı padşahı onların [bizanslıların] xeyrinə razı etsin". Lakin bizə belə gəlir ki, 667-ci il, onun Dəməşqə ilk və ehtimal ki, yeganə səfər ilidir. 2
Yüklə 2,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|