Azərbaycan VII-IX əsrləRDƏ
Yüklə 2,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Erməni katolikosu İlyanın məktubuna Əbd ül-Malik Əmir əl-Mömininin cavabı
- Erməni katolikosu İlyanın Partava gəlməsi; Nersesin cəzalandırılması
121 vardır. Böyük hökmdar, Siz öz hakimiyyətinizlə əmr buyurun onlar Allaha qarşı işlədikləri günah üstündə müstəhəqq olduqları cəzaya çatsınlar". Erməni katolikosu İlyanın məktubuna Əbd ül-Malik Əmir əl-Mömininin cavabı "Ey Allahın xadimi və erməni xalqının katolikosu İlya, sənin səmimi məktubunu oxudum və sənə mərhəmətim olduğuna görə öz sədaqətli bəndəmi çoxlu qoşunla göndərdim. Əmr etdik ki, bizim hökmranlığımıza qarşı qiyam edən albanlarda sizin dininizə uyğun dəyişiklik edilsin. Bizim hökmü bəndəmiz Partavda, sənin hüzurunda icra edəcəkdir: Nersesi və bədəfkarlıqda onun həmfikri olan qadını bir zəncirə bağlayacaq və elə şahanə mühakimə edəcəkdir ki. onlar bütün qiyamçıların yanında rüsvay olsunlar". Erməni katolikosu İlyanın Partava gəlməsi; Nersesin cəzalandırılması Böyük erməni patriarxı Albaniya paytaxtı Partava gəlib böyük kilsədə oturdu və əmr etdi ki, Nersesi onun hüzuruna gətirsinlər. Lakin Nerses gizlənmişdi və onu tapa bilmirdilər; onda böyük din xadimi, Alban knyazı Şeroy onun yaxın adamlarını tutub əmr etdi ki, Nersesi gətirsinlər; sonra onu böyük yığıncağın ortasında İlyanın qarşısına gətirdilər. Lakin bu aciz adam cavab verə bilmədiyi üçün padşahın əmri ilə dəhşətli əzab çəkdi, həmin qadınla addım- addım gətirildi və onların sürgün edilməsi qərara alındı. Nerses buna dözə bilmədi, 8 gün heç bir şey yemədi və öldü. O vəsiyyət etdi ki, özünü ayağındakı zəncirlə basdırsınlar. Nerses Şeroya lənət yağdırdı, çünki hakimiyyət üstündə Şeroy və Sprama arasında başlayan çəkişmədə, o [Şeroy], Nerseslə Spramanın məhv olmasına səbəb oldu. Nerses pravoslav məzhəbinin patriarx taxtında 14 il oturdu və 3 il yarım günahkar qaldı (688-704-cü illər). Bütün bunlardan sonra dini yığıncaq həlim adam Simeonu seçdi və onu Albaniyanın katolikosu etdi. O, ölkədə Nersesin hərcmərcliyini dayandırdı və yolunu azmış kilsəyə çoxlu həqiqi 122 etiqad qərarı verdi. O özünün Berdakor adlanan yay iqamətgahında əmr etdi ki, Nersesin bidət dolu bütün kitablarını sandıqlara doldurub Trtu [Tərtər] çayına atsınlar 1 .
"Böyük Yegiya öz hikmət və mərdliyi ilə ismaililərin amirapeti (xəlifəsi - Z.B.) Ömərə 2 məktub yazıb ərz etdi ki, "bizim ölkədə bir yepiskop və onun kimi bir qadın (I Varaz-Trdatın arvadı Sprama - Z.B) vardır; bunlar sizin böyük dövlətinizə tabe olmaqdan boyun qaçırıb, oxuduğumuz dualarda sizin adınızı çəkmək məsələsində bizimlə (erməni kilsəsi ilə - Z.B.) bir deyildirlər, əksinə, yunan padşahının adını çəkib ölkəmizi onlara vermək fıkrindədirlər. Əgər təcili surətdə onları aramızdan götürüb məhv etməsəniz, onlar vergi məsələsində və digər işlərdə tez bir zamanda böyük imarətə [Bizansa] tərəf keçərlər". Sonra amirapet bunu oxudu və boyük patriarxın elçisinə minnətdarlıqla hörmət etdi və xadimlərindən birini göndərib əmr etdi ki, dərhal həmin Nersesi böyük qadınla birlikdə onun yanına göndərsinlər. O gəldi, hər ikisini tutub zəncirlə bağladı, dəvələrə mindirib amirapetin yanına apardı 3 . Az sonra xəlifənin nümayəndələri knyaz Şeroyu və Arranın bir çox knyaz və əyanlarını Suriyaya apardılar 4 .
История Агван, стр. 239-241; Vaxtilə Konstantinopol patriarxı Malaxiya Ormannan "Erməni kilsəsi" adlı kitabında (səh. 45) Alban katolikosunun "bidətini" əzməkdə Ilyanın rolunu xüsusilə qeyd edir: "Artçeşli İlyanın (703-717) patriarxlığının ən görkəmli cəhəti Xəzər Albaniyasını erməni kilsəsinin ağuşunda saxlamağa səy göstərməsi idi. Alban patriarxı Nerses Bakur yunan kilsəsinə tərəf meyil göstərirdi. O, dərhal kənar edildi". 2 Burada səhv vardır, gərək xəlifə Əbd ül-Malik olsun. 3 Katolikos Drasxanakertli İohannesin "История Армении", səh. 78; Vardan, səh. 92, 4 Onların [knyazların] hamısını Əbd ül-Malik Əmir əl-Mömininin arxivinə yazdılar ki, əgər onlardan biri öz pərəstişində iki təbiətli olarsa, qılıncla və əsarətlə məhv ediləcəkdir'". История Агван, стр. 247/198. 123 Arran yarımmüstəqil vəziyyətini itirir və tamamilə ərəblərin hakimiyyəti altına keçir. Sonralar erməni kilsəsi Alban ruhanilərini tutduqları mövqelərdən sıxışdırıb çıxarmış və ölkədə ərəblərin əlləri çatmayan dağlıq yerlərdə yaşayan albanları möhkəm qriqoryanlaşdırmağa başlamışdı. Erməni ruhaniləri Arran kilsəsinin nüfuzunu yerli əhali arasında tədricən heçə çıxarmış və ərəb hakimlərinin əli ilə albanların bütün ədəbi abidələrini dağıdıb Alban mədəniyyətini, heç olmazsa, azacıq xatırlada biləcək hər şeyi məhv etmişlər. Bütün bu işlər, təkrar edirik, əvvəlcə Xilafətin köməyi ilə, sonralar isə digər istilaçıların icazəsi və köməyi ilə görülmüşdür 1 .
edərkən, əvvəlcə bu abidələri qrabara çevirirdilər 2 . Məsələn, Moisey Kalankatuklunun "Ağvan tarixi" əsəri ilə, albanların bir çox başqa ədəbi əsərləri kimi. T.Ter-Qriqoryan qeyd edir ki, Moisey Kalankatuklunun əsəri öz əvvəlki şəklində bizə gəlib çatmamışdır və onun üzünü köçürüb yazanlar erməni rahibi olduqlarına görə, əsərin üzünü köçürəndə erməni katolikoslarının göstərişi ilə mətndə qəsdən təhriflərə yol vermişlər 3 . S.T.Yeremyan "Ağvan tarixi"nin bizə gəlib çatan məhz erməni variantlarına istinad edərək yaza bilmişdir ki, guya Moisey Kalankatuklu "öz Albaniya ölkəsinin tarixini" yalnız qədim ədəbi erməni dilində yaza bilərdi" 4 . Bizim fikrimizcə, M.Kalankatuklunun guya erməni tarixçisi olduğu haqqında bəzi alimlərin "qəti iddiası" yanlışdır. Arran (Albaniya) əhli olan M.Kalankatuklu yeganə müəllifdir ki, öz vətəni haqqında X əsr hadisələrinədək məlumat verən tarixini yazmış və bizə miras qoyub getmişdir. Y.Manandyan da bu fıkrə şərikdir. Lakin 1 İ.Ormanian. Sitat gətirilən əsəri, səh. 45, 118. 2 С.Т.Еремян. Идеология и культура Албании III- VIII вв., стр. 329 3 T.Ter-Qriqoryan. Sitat göstərilən əsəri, səh. 4; З.И.Ямпольский. К изучению летописи Кавказской Албании.. 4 С.Т.Еремян. Экономика и социальный строй Албании IV-VII вв., стр. 305. Yüklə 2,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|