Azərbaycan VII-IX əsrləRDƏ
Yüklə 2,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
130 dərəcəsinə yüksəldilən və patrisi rütbəsi olan bir şəxsi seçsinlər. Onun adı, Cavanşirin qardaşı Varaz-Perojun oğlu, Varaz-Trdat idi" 1 . Xəlifə I Yəzid (680-683) I Varaz-Trdatı (680-699) "Şərq vilayətlərinin canişini, Alban padşahlığı və Uti əyalətinin hökmdarı" kimi tanıdı 2 . Varaz-Trdat taxta seçilən kimi böyük Xəzər ordusu Ali İlitverin komandanlığı altında, xaqanın qohumu knyaz Cavanşirin öldürülməsinin intiqamını almaq bəhanəsi ilə Arrana basqın etdi 3 . Xəzərlər "Albaniyaya soxularaq lap Böyük Qafqaz dağları ətəklərinədək irəlilədilər və Kapalax vilayəti kəndlərindən [keçdilər]. O, [Alp İlitver] çoxlu dəstələri ilə birlikdə düzənliklərə üz qoyaraq, Kür sahili boyunca Uti əyalətinə getdi. Orada çoxlu əsir alıb, vilayətin mal-qarasını tutub və qənimət götürüb, hamısını əsarətə apardi. Oradan qayıdandan sonra Lpink vilayətindəki düzənlikdə ordugah qurdu" 4 . I Varaz-Trdat Arranı xəzərlərin yeni basqınlarından xilas etmək üçün bu qərara gəldi ki, mötəbər bir adamı xaqanla danışığa göndərsin, çünki "çoxlu xəzər qoşununun ölkəyə basqın edərək çoxlu əsir götürdüyünü və hər şeyi dağıtdığını görürdü" 5 .
Varaz-Trdat xaqana yazdığı məktubunda "sədaqətlə itaət etdiyini" bildirib deyir ki, knyaz Cavanşirin öldürülməsində albanların əli yoxdur və onu "alçaq bir adam" öldürmüşdür. Yeliazar xaqanın 1 История Агван, стр. 185/149. 2 Yenə orada, səh. 186-187/151. 3 Yenə orada, St. Taronski (Asogik, səh. 72) xəzər basqınının tarixi üçün erm. erasının 130-cu ilini (9. 06. 681) göstərir. Bu, İsrailin xəzər elçiliyi ərəfəsində, yəni 681-ci il dekabnn 23-dən əvvəl olmuşdur. Bax: History, səh. 154, çıxarış 1. 4 История Агван, стр. 185-186/150. 5 Yenə orada. 131 ürəyini yumşalda bildi və ondan "sülh və pozulmaz dostluq" əldə etməyə nail oldu" 1 . Yenə həmin 681-ci ildə (sentyabrın 20-dək) Alban knyazları və katolikosun iştirak etdiyi müşavirədə I Varaz-Trdat demişdir: "Rəhmsiz Ərəbistan [Taçkastan] xalqının üzərimizə qoyduğu vergilər bizi möhkəm sıxır, eyni zamanda hunların hər il ölkəmizə etdiyi basqınlar da bizim üçün dəhşətli fəlakətdir, buna gorə də ölkəmiz ikitərəfli düşmən basqınlarından talan olunub taqətdən düşür" 2 .
göndərmək qərara alındı. Erməni erasının 130-cu ilinin 18 mexekanında (23.12.681) elçilər yola düşdülər. Altı həftədən sonra (8.02.682) onlar "gözəl Varaçan şəhərinə 3 gəldilər və burada "hunların böyük knyazı tərəfındən ehtiramla qarşılandılar 4 . Təəssüf ki, mənbələr İsrailin elçilik missiyasının nəticələri haqqında məlumat vermir. Yalnız M.Kalankatuklu deyir ki, yepiskop İsranlin dini təbliğatı nəticəsində xəzərlərin müəyyən hissəsi xristianlığı qəbul etdi 5 . Xəzər xaqanı Alp İlitverin öz əyanları 1 Yenə orada 2 История Агван, стр. 190/53. 3 Varaçan haqqında b a x: V.Minorsky. Hudud al-Alam, p. 453; yenə onun: Addenda to the Hudud al-Alam, p. 268. 4 Səfir hahaqqında ətraflı b a x: Ю.Кулаковский. К истории Готской епархии (в Крыму) в VIII вв., 1898, ч. 315, стр, 186; С.Т.Еремян. Моисей Каланкайтукский о посольстве албанского князя Вараз-Трдата к хазарскому хакану Алп Илитверу, стр. 129-155. 5 Biz belə güman edirik ki, "İsaya yaxınlaşmağa tələsən və namuslu keşişlərin əllərindən ata, oğul və məşhur Abo Tbileli müqəddəs ruh naminə xristianlığı qəbul edən" xaçaçuran mərasimindən Varaçanda və ya harada isə onun yaxınlığında keçmişdir, çünki M.Kalankatuklunun verdiyi məlumata görə (səh. 193-209), Alp-İlitverin başçılığı ilə bir çox xəzər xristianlığı qəbul etmişdi. Gürcü tarixçisinin verdiyi məlumata görə, "bu şimal ölkəsində [Xəzərdə] sərbəst olaraq xristian dinində olan çoxlu kənd və şəhər var idi". Biz akademik K.S.Kekelidzenin belə bir fıkri ilə şərik deyilik ki, Abonun xaçaçuran mərasimindən keçdiyi yer "yalnız Azov dənizinin şərq sahilində qot-tetraksitlər ölkəsi ola bilərdi" (Иоанн 132 Xorasan iltigini 1 və Çatn Xəzr vasitəsilə I Varaz-Trdata göndərdiyi məktubda deyilir ki, ancaq yepiskop İsrail xəzərlərin yanında qalarsa, "bizim vəhşi xalqların sizin ölkənizə basqınları kəsiləcəkdir” 2 .
yanına İsraili göndərməyə razılıq vermədilər, yalnız buna razı oldular ki, o, Arran ilə xaqanlıq arasında vasitəçi olsun 3 .
gedib gəlmədiyi məlum deyildir 4 . Aydındır ki, o, ikinci dəfə xəzərlərin yanına getməmişdir, çünki Arran ilə xəzərlərin arasındakı qısamüddətli sülh az sonra pozulmuşdu: "Onun [Bizans imperatoru II Yustinianın - 685-711 - padşahlığının] birinci ilində Xəzər adlanan şimal xalqı Ermənistan, İberiya və Albaniyanı ələ keçirdi. Onlar vuruşmada knyaz Qriqorinin 5 , bir çox gürcü və alban əyan və knyazlarını öldürdülər. Yenə onlar Ermənistanı talan etdilər, çoxlu Сабанисдзе. Мученичество Або Тбилели, стр. 34, 49). Fikrimizi təsdiq etmək üçün aşağıdakı mətnə istinad edək: "Müqəddəs, şanlı, məzlum Abo Tiflislinin həyatı və çəkdiyi əzablar" (М.Сабинин. Полное жизнеописание святых грузинской церкви, ч. I, стр. 167-168). "Nerses [Kartaliniya hökmdarı] Daryeli adlanan Osetiya qapısından üç yüz adamla kcçdi; müqəddəs Allah bəndəsi Abo da onların arasında idi. Lakin Nerses təqib olunmaqdan çəkinərək Osetiya torpağında qalmadı, xəzərlərin yaşadığı Şimal ölkəsinə tərəf getdi, Müqəddəs Abo özünü müsəlmanlardan xətərsiz gördükdə, İsaya qovuşmağa tələsdi və mömin keşişdən xristianlığı qəbul etdi. Bu ölkədə elə şəhərlər var idi ki, burada xristianlar əmin- amanlıq içində İsaya ibadət edirdilər. Bir az keçəndən sonra Nerses Xəzər padşahından xahiş etdi ki, onu Abxaziyaya buraxsın... Nerses öz dəstəsi ilə yola çıxdı, bütpərəst ölkələrdən maneəsiz və zərərsiz keçdi və üç aydan sonra Abxaziya hökmdarının torpağına qədəm qoydu". 1 K.P.Patkanov. "Zirdkin-Xursan". 2 История Агван, стр. 211/169. 3 Yenə orada, səh. 213/171. 4 N.Akinyan. Sitat gətirilən əsəri. 5 Qriqori Mamikonyan (662/3-685). Həmin İsrail I Varaz-Trdatın əmrilə ondan ürfanlı Qriqorinin çənəsini xahiş edib almışdı. История Агван, стр. 188- 190; Vardan. səh. 87. Yüklə 2,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|