Azərbaycan VII-IX əsrləRDƏ
Yüklə 2,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
82 olarlar. Evində qoyunu olanlar bir qoyun, üç qoyununun yununu və bir baş pendir verir; atı olanlar bir dayça, qaramalı olanlar 1 isə bir buzov verir 2 . Bundan əlavə, "azad adam (azad mərd) 3 , yaxud kənd əhli və ya ruhani olmayan hər bir adam öz ölənlərinə rəhmət oxumaq üçün hər il öz imkanı daxilində nəzir gətirməyi unutmamalıdır. Əgər ölənin atı olmuşsa, kim isə [onun əvəzinə] istədiyi atı kilsəyə verməlidir; əgər onun qaramalı vardısa, istədiyi öküzü verməlidir". 4 Demək lazımdır ki, kilsə nəzir verilən mal-qaranı, xüsusilə atları həvəslə alırdı. Bu, ilk növbədə, "əsilzadələrə" aid idi. "Azad adam və padşah ailəsinin üzvü olanlar öz ruhunu şad etmək xatirinə ömrünün axırınadək öz əlləri ilə [kilsəyə] yəhərlənib yüyənlənmiş bir at və bundan başqa arzu etdiyi şeyləri verməlidir. Əgər bu adam öz ömründə bunu verməmişsə, öləndən sonra onun ailəsi bunu verməlidir". 5 Kilsənin nəzir (məcburi nəzir) olaraq at əldə etməyə çalışması onunla izah olunur ki, Qafqaz xalqlarının mərasim və dini ayinlərində at böyük rol oynayırdı. Bu, xristianlığın əvvəllərində bu dinə daxil olmuş bütpərəstlik adətinin qalığıdır; bu cəhət, Vaçaqanm "Kilsə qaydası qərarları"nın yuxarıda gətirilən maddəsindən aydın görünür. 6 Kilsəyə, qeyri-məhdud ixtiyarı olan katolikos başçılıq edirdi. O, böyük knyaza tabe olmaqdan boyun qaçıra bilərdi və onun adı çox 1 "P a x r e k" - "qaramal, pul". İrancadan götürülmüş söz. Müqayisə et: soqdicə "prxyy" - "mükafat" (J.Gerschevich. Grammar of Manichaean Sogdian. Oxford, 1954, p.144) 2 История Агван, стр. 66-67/51. Mötərizə arasında verilen mətn K.P.Patkanovun tərcüməsində yoxdur. 3 Н.В.Пигулевская. К вопросу о феодальной собственности на землю в Иране, стр. 82-83. 4 История Агван, стр. 66/51. 5 Yenə orada. 6 Ata sitayiş haqqında b a x: R.Bleichsteiner. Rosweihe und Pferderennen im Totenkult der Kaukasischen Völker. Die Indogermanen - und Germanenfrage. Vienna, 1936. 83 vaxt knyazın adından əvvəl çəkilirdi. 1 Katolikos ölkədə bütün knyazları itaət etməyə məcbur edə bilən yeganə qüvvə idi. Katolikosun qərarlarına tabe olmayan knyazlara lənət oxunur və bunlar hətta məhv edilirdi. 2 Aquen dini yığıncağı dövlət və kilsə hüququna dair bir sıra normalar da müəyyən etmişdi. Yığıncaqda qəbul edilən qərarlar ruhanilərdən yalnız "dini nizamnamələri", yəni kilsə qanunlarını "öyrənməyi" tələb etmək deyil, dünyəvi həyata qarışmağı da onlara əmr edirdi 3 . Məsələn, qərarların 10-cu maddəsində 4 deyilirdi: "Kişi, üçüncü nəsil qohumluğu çatan qadınlarla 5 və öz qardaşı arvadı ilə evlənə bilməz" 6 . Feodalların əmlakının irs olaraq yalnız oğullarına keçə biləcəyi və bunlar olmadıqda kilsənin həmin əmlaka dotələb ola biləcəyi nəzərə alınırsa, demək lazımdır ki, "bu qərarda hərislik: qadın vərəsəni əmlakdan məhrum edib onu əlindən almaq arzusu ola bilər"
7 . Yenə də eyni səbəbə görə əcnəbilərlə evlənmək qadağan edilirdi 8 . Katolikos Simeonun qərarları kilsənin feodallar və "hərbi adamlar" təsiri və nəzarətinə tabe olması əleyhinə çevrilmişdi, "çünki ilahi qanunlara görə camaatın Allah evinə gətirdiyi nəzirlərdən yalnız 1 История Агвана, 168, 170, 209/134, 136, 168. 2 Yenə orada, стр. 172/137. 3 Sonralar, Vaçaqanın kilsə qanunları Arran katolikosu Simeonun (704- 706) qərarları ilə təsbit edilmişdi. Bax: История Агван, стр. 249/199. 4 K.P.Patkanovun tərcüməsində maddələrin sayı ixtisar edilmişdir, 21 əvəzinə 19. Bu maddə Patkanovda 8-cidir. 5 "Zerrord azqi kin", yəni öz babasının nəvəsi, onun "т'орнакис"i. Belə bir evlənmə hadisəsi katolikos Mikael (706-741) dovründə evlənən adama lənət oxunmasına səbəb olmuşdu: "Varazo, Vaxtanqın oğlu Varazmanın nəvəsi (Cavanşirin qardaşı) Varazmanın qız nəvəsi Vardanuxi (yəni əmioğlu, əmiqızı - Z.B.) ilə evlənmişdi. Mikael Varazo ailəsinə lənət yağdırdı". (История Агван, стр. 215/204). 6 История Агван, стр. 67, 255-256/52, 204-205. 7 З.И.Ямпольский. О зарождении феодализма в Азербайджане, л.17. 8 История Агван, стр. 172/137. 84 keşişlər və mehrab din xadimləri faydalanmalıdırlar. Bu, onların gəliridir! Ləyaqətsizlərə və ya hərbi adamlara kilsə üzərində hakim olmağa icazə verilmir; ona görə ki, heç kəs Allahın kilsəsini ləyaqətsizlərə və ya hərbi adamlara tabe etməyə, yaxud onu bir əmlak kimi satmağa, ya da knyazlara və ya onların hökmdarlarına bir hədiyyə kimi bağışlamağa cürət etməsin; ona görə də, ləyaqətsizlər və hərbi adamlar cəsarət edib kilsəni özlərinə tabe etməsinlər, kim cəsarət edərsə, ona lənət oxunacaqdır" 1 . Katolikos Simeonun qərarının bütün maddələrində başlıca cəhət belə bir əmr idi ki, kilsə işlərini ancaq keşişlər idarə etməlidir, ruhani olmayanların və hərbi adamların kilsə üzərində beç bir hüququ yoxdur və camaatdan güclə nəzir almağa əsla ixtiyarı yoxdur 2
Arran kilsəsi tez bir zamanda o qədər güclənib müstəqil oldu ki, hökmdar knyaz və feodalları əmrlər verib ki, torpaq satılarkən, yaxud varislərə vəsiyyət edilərkən "hansı torpağın hansı kilsəyə məxsus olduğunu"' 3 göstərməyi onlardan tələb etməyə başladı, yəni feodal, istəsə də, istəməsə də torpağın bir hissəsini kilsəyə ayırmalıdır, yoxsa ona lənət oxunacaqdır. Katolikos və ruhanilər başa düşürdülər ki, kilsənin nüfuzu və gücü torpaq mülkünün böyüklüyündən asılıdır, buna görə də onlar heç bir şeyə baxmadan cəhd edirdilər ki, öz mülklərini genişləndirmək üçün hətta ən cüzi fürsəti əldən qaçırmasmlar. Məsələn, Arranın knyazlar knyazı Varaz-Trdat tərəfindən Pusan Vex adlı bir süvariyə bağışlanan kiçik bir kəndin irsiyyəti məsələsinə baxılarkən kilsə işə qarışmş və Pusan Vexi pozğunluq və yalançılıqda ittiham edərək "sübut etmişdi" ki, Varaz-Trdat bu kiçik kəndi "öz ruhunu şad etmək üçün müqəddəs xaça" vəsiyyət etmişdir 4 . etmişdir 4 . 1 История Агван, стр. 249-250/199-200. 2 Yenə orada, səh. 252/201. 3 История Агван, стр. 251/200. 4 Yenə orada. Yüklə 2,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|