Azərbaycan xalq cümhurġYYƏTĠ VƏ qafqaz ġslam ordusu

56 

 

 

 

əhalinin  çox  böyük  hissəsi,  təxminən  565  min  nəfəri  vəhĢicəsinə  qırılmıĢ,  yaxud  öz  dədə-baba  torpaqlarından  qovulmuĢ,  didərgin  salınmıĢdır.  Erməni  müəllifləri  özləri  bu  faktı 

təsdiq  edirlər.  Tarixçi  Z.  Korkodyan  "Sovet  Ermənistanının  əhalisi  1831-1931-ci  illər"  kitabında  fakt  kimi  göstərir  ki,  1920-ci  ildə  Ermənistanda  sovet  hökuməti  qurularkən  bu 

ərazidə 10 min nəfərdən bir qədər çox türk azərbaycanlı qalmıĢdı. 

1918-ci  ildə  "Ġrəvan  quberniyasında  211,  Qars  vilayətində  92  Azərbaycan  kəndi  dağıdılmıĢ,  yandırılmıĢ  və  talan  edilmiĢdi.  Ġrəvan  azərbaycanlılarının  çoxsaylı 

müraciətlərindən birində göstərilir ki, qısa müddət ərzində bu tarixi Azərbaycan Ģəhərində (Ġrəvan) və onun çevrəsində 88 kənd dağılmıĢ, 1920 ev yandırılmıĢ, 132 min azərbyacanlı 

məhv  edilmiĢdir.  Erməni  cəza  dəstələrinin  törətdikləri  vəhĢiliklər,  daĢnak  hakimiyyəti  dövründə  yürüdülən  "türksüz  Ermənistan"  siyasəti  nəticəsində  Ġrəvan  quberniyasının 

azərbaycanlı əhalisinin sayı 1916-cı ildə 375 min nəfərdən 1922-ci ildə 70 min nəfərə enmiĢdir. 1920-ci il aprelin 27-də XI Qırmızı Ordunun Bakını, sonra isə Azərbaycanın bütün 

bölgələrini  iĢğal  etməsi  Azərbaycanın  ərazi  bütövlüyünü  təmin  etmək  üçün  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinin  gördüyü  tədbirləri  baĢa  çatdırmağa  imkan  vermədi.  Ermənistan 

sovetləĢən  Zəngəzur  qəzası  daxil  olmaqla  həmin  ərazilər  sovet  Ermənistanına  bağıĢlandı.  Beləliklə,  1918-1920-ci  illərdə  türk-müsəlman  əhalisinə  qarĢı  həyata  keçirilən  qətllər  və 

kütləvi insan qırğını təsadüfi hadisə deyil, "DaĢnaksütyun" partiyasının "Böyük Ermənistan" yaratmaq planını reallaĢdırmaq yolunda atılan addım və soyqırımı siyasəti olmuĢdur. 

Xalqımıza qarĢı 1918-ci ildə törədilən mart soyqırımı kimi faciəli bir tariximizin saxtalaĢdırılması və ört-basdır edilməsini təkcə tarixi bir anın unudulması kimi qəbul etmək olmaz. 

Mart  hadisələrinin  saxtalaĢdırılması  xalqımıza  qarĢı  tarixən  düĢmən  münasibət  bəsləyən  erməni  xislətinin  gizlədilməsi  oldu.  Bu  isə  özlüyündə  XX  əsr  tariximizdə  yeni-yeni  qanlı 

səhifələrin açılmasına gətirib çıxartdı ki, bunlardan aĢağıdakılara diqqəti cəlb etmək yerinə düĢər: 

—

 

1920-ci  ilin  aprel  iĢğalı  ilə  Azərbaycan  milli  hökuməti  devrildi,  bolĢevik  bayrağı  altında  ermənilər  Azərbaycanda  faktiki  olaraq  ikinci  dəfə  hakimiyyəti  ələ  keçirdilər. 

Nəticədə respublikada nəinki ziyalılara, hətta milli baxıĢlı kommunistlərə də divan tutuldu, milli adət-ənənələrimiz ayaq altına atıldı, bütün bu iĢlərin icraçıları ermənilər oldu; 

—

 

bu gün müstəqil Azərbaycanın ən ağır probleminə və xalqın ən ağır dərdinə çevrilən Qarabağ məsələsinin əsası 20-ci illərdə qoyuldu; 

—

 

bolĢevik cildinə girən daĢnaklar Zəngəzur torpaqlarını zorla Azərbaycandan qoparmağa nail oldular; 

—

 

otuzuncu illərin repressiyalarında erməni xisləti üçün yaranmıĢ fürsətdən məharətlə istifadə edildi; 

—

 

1947-53-cü illərdə yüz minlərlə soydaĢımız öz ata-baba torpaqlarından (Qərbi Azərbaycan) didərgin salındı; 

—

 

1990-cı  ilin  yanvar  faciəsi,  1992-ci  ilin  fevralında  Xocalı  soyqırımı,  1992-ci  ildən  baĢlayaraq  ġuĢa,  Laçın,  Kəlbəcər,  Ağdam,  Cəbrayıl,  Füzuli,  Qubadlı,  Zəngilan, 

ümumiyyətlə, 20 faiz torpaq itkisi erməni məkrinin, ən əsası isə mart soyqırımının unudulmasının bilavasitə nəticəsidir; 

—

 

1918-ci  ilin  martında  erməni  vəhĢiliyindən  canını  qurtarıb  Bakını  tərk  edən  soydaĢlarımızın  qaçqın  həyatı  qan  yaddaĢımıza  həkk  olunsaydı,  fikrimizcə,  bu  gün  biz  bir 

milyon insanın qaçqınlıq taleyini yaĢamağa məcbur edən erməni məkri qarĢısında aciz qalmazdıq; 

Nəhayət,  Ü.Hacıbəyovun  1919-cu  ildə  mart  soyqırımının  ildönümü  ilə  əlaqədar  yazdığı  "31  mart"  adlı  məqaləsindən  bu  gün  üçün  də  aktuallığını  saxlayan  bir  fikri 

xatırlamaq yerinə düĢər: "Bu günkü vəzifəmiz о qara günləri yaddan çıxarmamaq və buna görə də həmiĢə və hər an hər Ģeyə hazır olmalıyıq. Borcumuz bu vətəni gələcəkdə hər cür 

təcavüzdən qorumaq və məmləkətimizi Ģərəflə yaĢatmağa çalıĢmaqdır" (21). 

 

 

* * * 

 

1.

 

Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi - ARDA, f. 1061, siy. 1, iĢ 95, v. 2. 

2.

 

ARDA, f. 1061, siy. 1, iĢ 5, v. 1. 

3.

 

ARDA, f. 1061, siy.l, iĢ 95, v. 2. 

4.

 

ARSPĠHDA, f. 277, siy. 2, iĢ 16, v. 20. 

5.

 

ARSPĠHDA, f. 277, siy. 2, iĢ 16, v. 18. 

6.

 

ARSPĠHDA, f. 277, siy. 2, iĢ 16, v. 18. 

7.

 

ARSPĠHDA, f. 277, siy. 2, iĢ 13-16, v. 25-26. 

8.

 

ARSPĠHDA, f. 277, siy. 2, iĢ 16, v. 18. 

9.

 

ARDA, f. 100, siy. 2, iĢ 791, v. 791. 

10.

 

ARDA, f. 1061, siy. 1, iĢ 108, v. 8-10. 

11.

 

ARSPĠHDA, f. 277, siy. 2, iĢ 16, v. 18. 

---

57 

 

 

 

12.

 

ARDA, f. 1061, siy. 2, iĢ 85, 87,100. 

13.

 

ARSPĠHDA, f. 277, siy. 2, iĢ 16, v. 46. 

14.

 

ARDA, f. 100, siy. 2, iĢ 791, v. 2. 

15.

 

ARDA, f. 100, siy. 2, iĢ 791, v. 1. 

16.

 

ARDA, f. 894, siy. 4, iĢ 65. 

17.

 

ARDA, f. 895, siy. 1, iĢ 299, v. 20. 

18.

 

ARDA, f. 895, siy. 1, iĢ 299, v. 31-33. 

19.

 

ARDA, f. 895, siy. 1, iĢ 299, v. 8-12. 

20.

 

ARDA, f. 895, siy. 1, iĢ 299, v. 18, 22, 26. 

21.

 

Azərbaycan, 1919, 31 mart. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---