Azərbaycan xalq cümhurġYYƏTĠ VƏ qafqaz ġslam ordusu

---

1 

 

 

 

- 

 

AZƏRBAYCAN  XALQ CÜMHURĠYYƏTĠ 

VƏ QAFQAZ ĠSLAM  

ORDUSU 

 

 

 

 

 

 

Qafqaz Universiteti 

Qafqaz AraĢdırmaları Ġnstitutu NəĢriyyatı 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

2 

 

 

 

 

90 il əvvəl 

Azərbaycanın istiqlaliyyəti ıığrunda 

canlarını fəda etmiş 

Qafqaz İslam Ordusunun 

Qəhrəman şəhid və qazilərinin 

əziz xatirəsinə ithaf olunur...

  

 

 

 

 

Qafqaz Universiteti 

Qafqaz AraĢdırmaları Ġnstitutu NəĢriyyatı 

No: 006 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

3 

 

 

 

AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURĠYYƏTĠ 

VƏ 

QAFQAZ ĠSLAM 

ORDUSU 

 

 

EDĠTÖRLƏR 

 

Mehmet Rıhtım 

Mehman Süleymanov 

 

 

 

AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURĠYYƏTĠ VƏ 

QAFQAZ ĠSLAM ORDUSU 

 

ВAKI - 2008 

 

 

QAFQAZ UNĠVERSĠTETĠ 

QAFQAZ ARAġDIRMALARI ĠNSTĠTUTU NƏġRĠYYATI 

NO: 006 

 

EDĠTÖRLƏR 

Dr. Mehmet Rıhtım 

Prof. Dr. Mehman Süleymanov 

 

EDĠTÖR YARDIMÇISI 

Dr. Fariz Xəlilli 

 

ELMĠ REDAKTORU 

Prof. Dr. Musa Qasımlı, 

---

4 

 

 

 

Dr. Firdovsiyyə Əhmədova 

 

REDAKSĠYA HEYƏTĠ 

AMEA-nın müxbir üzvü, prof. Yaqub Mahmudov, 

AMEA-nın müxbir üzvü, prof. Nizami Cəfərov, 

AMEA-nın müxbir üzvü, prof. Vəli Əliyev, 

Prof. Dr. Ahmet Saniç, 

Prof. Dr. Minaxanım Təkləli, 

Dr. Erdal Karaman, 

Dr. Saim Arı. 

 

Qafqaz Universiteti Elmi ġurasının qərarı ilə çap edilir. 

 

Ünvan: Qafqaz Universiteti, Qafqaz AraĢdırmaları Ġnstitutu, 

Bakı-Sumqayıt Ģosesi 16 km Xırdalan, Az0101 Azərbaycan. 

Url: www.qafqaz.edu.az, E-poçt: [e-mail], 

Tcl: [phone]/66, Faks: [phone]/67. 

Bakı, "NURLAR" NəĢriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2008, 696 səh., Ģəkilli. 

 

ISBN: 9952 - 426 - 23 – 2 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

5 

 

 

 

Ġ Ç Ġ N D Ə K Ġ L Ə R  

 

TƏQDĠM 

 

ÖN SÖZ 

 

BĠRĠNCĠ BÖLÜM 

 

BĠRĠNCĠ DÜNYA MÜHARĠBƏSĠ ZAMANI BÖYÜK DÖVLƏTLƏRĠN 

QAFQAZLA ƏLƏQƏLĠ SĠYASƏTLƏRĠ VƏ AZƏRBAYCAN XALQ 

CÜMHURĠYYƏTĠNĠN YARANMASI 

 

XX ƏSRĠN ƏVVƏLLƏRĠNDƏ GÜNEY QAFQAZ BEYNƏLXALQ GEOSĠYASĠ MÜNASĠBƏTLƏR SĠSTEMĠNDƏ (Pərvin Darabadi) 

 

AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURĠYYƏTĠ (Anar Ġsgəndərov) 

 

BĠRĠNCĠ DÜNYA MÜHARĠBƏSĠNĠN ВAġLANĞICINDA OSMANLI DÖVLƏTĠNĠN QAFQAZ SĠYASƏTĠ (Reha Yılmaz) 

GiriĢ 

Osmanlının son dövründə siyasi hərəkətlilik və bunun osmanlı xarici siyasətinə təsiri 

Qafqazlardakı vəziyyət 

Qafqaz siyasətinin həyata keçirilməsi 

Cənubi Azərbaycan hərəkatı 

Ömər Naci hərəkatı 

Qafqaz komitəsi və Qərb dövlətləri nəzdindəki fəaliyyətləri 

Digər fəaliyyətlər  

Osmanlı və Almaniya qarĢıdurması 

Nəticə 

 

1915-1920-CĠ ĠLLƏRDƏ AZƏRBAYCANDA TÜRK VƏ MÜSƏLMANLARA QARġI HƏYATA KEÇĠRĠLƏN SOYQIRIMLAR (Anar Ġsgəndərov) 

 

BOLġEVĠK RUSĠYASININ GÜNEY QAFQAZ SĠYASƏTĠ (Musa Qasımlı) 

Brest-Litovsk barıĢığı 

Ərzincan barıĢığı 

Brest-Litovsk sülh konfransı 

Brest-Litovsk barıĢığında Güney Azərbaycandan rus ordularının çıxarılması məsələsi 

1918-ci ilin yanvar-fevral aylarında Azərbaycan türklərinə və digər müsəlmanlara 

qarĢı törədilən kütləvi soyqırım və Osmanlı dövlətinin tədbirləri 

Brest-Litovsk sülh müqaviləsinin Azərbaycan üçün nəticələri 

Güney Qafqazın müstəqilliyinə Rusiyanın münasibəti məsələsi rus-alman 

diplomatik-siyasi yazıĢmalarında. Alman diplomatiyasının vasitəçilik cəhdləri 

Türk ordusunun azadlıq yürüĢünün qarĢısını almaq üçün bolĢevik Rusiyasının 

---

6 

 

 

 

Almaniya ilə birgə səyləri 

27 avqust tarixli rus-alman müqaviləsi və böyük dövlətlərin ona münasibəti 

Rusiya-Almaniya-Osmanlı diplomatik-siyasi münasibətlərində Bakı məsələsi. 

BolĢevik Rusivasının cəhdləri 

 

ALMANĠYANIN QAFQAZ SĠYASƏTĠ (Mustafa Çolak) 

BolĢevik inqilabı və Transqafqaz 

Brest-Litovsk müqaviləsi və Transqafqaz 

"Əlviyə-i səlasə" məsələsi 

Qafqaz müsəlmanlarının müstəqilliyi məsələsi 

Almaniyanın Transqafqazda Osmanlı dövlətinə mane olma cəhdləri 

11 may Spa toplantısı 

3 iyun toplantısı 

4 iyun toplantısı 

Alman-Rus ittifaqı 

 

BĠRĠNCĠ DÜNYA MÜHARĠBƏSĠNĠN SONUNDA QAFQAZ CƏBHƏSĠ VƏ OSMANLI DÖVLƏTĠNĠN ERMƏNĠ SĠYASƏTĠ (Halil Bal) 

Brest-Litovsk müqaviləsindən sonra Qafqaz cəbhəsi və ermənilər 

Ərzincanın (13 fevral 1918-ci il) və Trabzonun (24 fevral 1918-ci il) azad olunması 

Brest-Litovsk müqaviləsı (3 mart 1918-ci il) 

Ərzurumun (12 mart 1918-ci il) azad edilməsi 

Van, Muradiyə, Bəyazid və ətrafındakı hərbi əməliyyatlar 

Trabzon konfransı (14 mart-14 aprel 1918-ci il) 

Ərdəhan (3 aprel 1918-ci il), SarıqamıĢ (5 aprel 1918-ci il), Batum (14 aprel 1918-ci il) və Qarsın (25 aprel 1918-ci il) azad edilməsi 

Gümrü (16 may 1918-ci il) və Qarakilsənin (27 may 1918-ci il) azad edilməsi 

Batum konfransı və sülh razılaĢması (11 may-4 iyun 1918-ci il) 

Mondros müqaviləsi (30 oktyabr 1918-ci il) və Qafqaza aid Ģərtləri 

 

ANTANTA ÖLKƏLƏRĠNĠN GÜNEY QAFQAZ SĠYASƏTĠ (Musa Qasımlı) 

Denstervillin Bağdaddan ayrılması və Ġranda Bakıya hücum üçün hazırlaĢması 

Bakı Sovetində ingilislərin dəvət edilməsi məsələsi. Denstervill Bakıda 

Bakının azad edilməsi 

Mondros barıĢığının Azərbaycan üçün nəticələri. Ənzəli danıĢıqları 

Müttəfiq ordularının Bakıya girməsi 

 

 

ĠKĠNCĠ BÖLÜM 

 

QAFQAZ ĠSLAM ORDUSUNUN TƏġKĠLĠ VƏ FƏALĠYƏTLƏRĠ 

 

QAFQAZ ĠSLAM ORDUSUNUN QURULUġ HAZIRLIQ VƏ SƏFƏRBƏRLĠK VƏZĠYYƏTĠ (Mehman Süleymanov) 

Qafqaz Ġslam Ordusunun strukturu 

Azərbaycanda yaradılması nəzərdə tutulan Qafqaz Ġslam Ordusunun quruluĢunun ilkin variantı 

III Ordunun 1918-ci il mart-aprel aylarındakı ümumi quruluĢu 

5-ci Qafqaz diviziyasının quruluĢu 

---