Azərbaycan xalq cümhurġYYƏTĠ VƏ qafqaz ġslam ordusu
Yüklə 7,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Mehman Süleymanov)
- (Nasir Yüceer)
- (Altay GöyüĢov)
- (Havva Məmmədova)
- (Mustafa Budak)
- (Mehmet Rıhtım)
- (Səbuhi Əhmədov) AZADLID VƏ QURTULUġ ORDUSU HAQQINDA "SON SÖZ" VƏ YA TÜRK ĠSLAM ORDUSUNUN "DƏRSLƏRĠ" (Minaxanım Təkləli)
7
ġərq Ordular qrupunun 1918-ci il iyunun 9-na olan quruluĢu 1918-ci ilin iyununda Qafqaz Ġslam Ordusunun quruluĢu Ordunun maddi təminatı 5-ci Qafqaz diviziyasının iaĢə tələbatı Kadr və səfərbərlik iĢinin vəziyyəti
QAFQAZ ĠSLAM ORDUSUNUN AZƏRBAYCANIN ƏRAZĠ BÜTÖVLÜYÜ UĞRUNDA MÜBARĠZƏSĠ (Mehman Süleymanov) Gəncə ermənilərinin tərksilah edilməsi Göyçay ətrafında baĢ verən döyüĢlər Salyan döyüĢü Ağsu və Kürdəmir ətrafında baĢ verən döyüĢlər ġamaxı və Hacıqabul ətrafında baĢ verən döyüĢlər
QAFQAZ ĠSLAM ORDUSUNUN BAKI ġƏHƏRĠNĠ AZAD ETMƏSĠ (Nasir Yüceer) Ġlk cəhdlər Birinci Bakı hücumu Bakının hərbi vəziyyəti Ġkinci Bakı hücumuna qədər aparılan döyüĢlər Qafqaz Ġslam Ordusunun hazırlıqlarını tamamlaması Ġkinci Bakı hücumu və Ģəhərin azad edilməsi
QAFQAZ ĠSLAM ORDUSUNUN DĠGƏR FƏALĠYYƏTLƏRĠ VƏ MĠSSĠYASININ SONA ÇATMASI (Mehman Süleymanov) Qarabağda erməni təcavüzünə qarĢı mübarizə Azərbaycan ordusunun möhkəmləndirilməsi üçün həyata keçirilən tədbirlər 1918-ci il oktyabr ayının ilk günlərində Azərbaycan korpusunun quruluĢu 1918-ci ilin oktyabr ayının ortalarında 1-ci Azərbaycan diviziyasına daxil olan alayların quruluĢu 1918-ci il oktyabr ayının ortalarında Qafqaz Ġslam Ordusunun quruluĢu Qafqaz Ġslam Ordusunun ləğvi
QAFQAZ ĠSLAM ORDUSUNUN DAĞISTAN HƏRƏKATI (Altay GöyüĢov) Osmanlının Dağlılara diplomatik yardımı Osmanlının hərbi yardımı və Dağıstanın xilası Ağ Rusiyanın ġimali Qafqazı yenidən iĢğal etmək cəhdi və Osmanlı əsgərləri Türk zabitlərinə qarĢı bolĢevik təxribatları Qafqazın sovet Rusiyası tərəfindən iĢğalı
YUXARI QARABAĞDA MÜVƏQQƏTĠ GENERAL- QUBERNATORLUĞUN YARADILMASI VƏ ERMƏNĠ SEPARATĠZMĠNĠN LƏĞV EDĠLMƏSĠ (Havva Məmmədova)
8
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MATERĠALLAR. MƏLUMATLAR. SƏNƏDLƏR.
NURU PAġANIN QAFQAZ ĠSLAM ORDUSU HAQQINDA RAPORTU (Mustafa Budak) Nuru PaĢanın Qafqaz Ġslam Ordusu raportunu hazırlaması Raportun ortaya çıxarılması Raportun qiymətləndirilməsi Qafqaz Ġslam Ordusu hərəkatı Əməliyyat Bakının ələ keçirilməsindən sonrakı əməliyyatlar Bakının azad olunmasından (14 sentyabr 1918-ci il) tərk edilməsinə qədər (17 noyabr 1918-ci il) Azərbaycanda və Quzey Qafqazda fəaliyyət, vəziyyət və hadisələr Xarici iĢlər təĢkilatlanması və siyasəti Avstriya hərbi heyəti Mazut və digər neft məhsulları Qafqaz alman nümayəndə heyətinin əlavə Ģərti Osmanlı hökuməti və müttəfiqlərinin müqaviləsi Əhməd Ġzzət PaĢanın baĢ nazir və BaĢ Komandanlıq Hərbi Qərargah rəisi olmasından sonra Azərbaycanın vəziyyəti Bakının boĢaldılması (17 noyabr 1918-ci il) QayıdıĢım zamanı Azərbaycanda baĢ verən hadisələr Hökumətin fəaliyyətləri
ĠNGĠLĠSLƏRĠN BAKI VƏ XƏZƏR DƏNĠZĠNƏ HAKĠM OLMAQ XÜSUSUNDA CƏHDLƏRĠ (Mehmet Rıhtım) GĠRĠġ
MƏTN. Ġran ərazisində düĢmənin irəliləməsini dayandırmaq və Xəzər dənizinə hakim olmaq xüsusunda ingilis planları
CÜMHURĠYYƏT DÖVRÜ MƏTBUATINDA QAFQAZ ĠSLAM ORDUSU (Akif AĢırlı) CÜMHURĠYYƏT ƏDƏBĠYYATINDA QAFQAZ ĠSLAM ORDUSU (Alxan Bayramoğlu)
AZƏRBAYCAN TARĠXĠ MUZEYĠNDƏ MÜHAFĠZƏ EDĠLƏN QAFQAZ ĠSLAM ORDUSUNA AĠD ƏġYALAR (Səbuhi Əhmədov) AZADLID VƏ QURTULUġ ORDUSU HAQQINDA "SON SÖZ" VƏ YA TÜRK ĠSLAM ORDUSUNUN "DƏRSLƏRĠ" (Minaxanım Təkləli)
ƏLAVƏLƏR Əlavə 1: Osmanlı dövləti ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti arasında imzalanan andlaĢma Əlavə 2: AndlaĢma mətni Əlavə 3: Qafqaz Ġslam Ordusu Ģəhidlərinin siyahısı Əlavə 4: Qafqaz Ġslam Ordusunun hərəkat xəritələri Əlavə 5: Fotolar
9
1917-ci ilin oktyabrında BolĢevik çevriliĢi nəticəsində yaranmıĢ Ģəraitdən istifadə edərək 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulur. YaranmıĢ siyasi boĢluqdan bəhrələnən ermənilər illərdən bəri saxladığı gizli niyyəti - "Böyük Ermənistan" planının həyata keçirilməsi uğrunda silahlı fəaliyyətə baĢlayır; baĢda Bakı və Qarabağ olmaq üzrə Azərbaycanın müxtəlif yerlərində qətliamlara giriĢərək mümkün olduğu qədər geniĢ ərazilər ələ keçirməyə çalıĢırlar. Bu faciədən mövcud Ģərtlər altında öz imkanları ilə xilas ola bilməyəcəklərini görən Azərbaycanlılar Osmanlı Türkiyəsinə təcili yardım tələbi ilə müraciət etdilər. Azərbaycan türklərinin yox olma təhlükəsi qarĢısında olduğunu anlayan Osmanlı Dövləti hərbi hazırlıqlar görmək məqsədilə Nuru PaĢa komandası altında bir əsgəri heyəti Gəncəyə göndərir. Dərhal ardınca "Qafqaz Ġslam Ordusu" adı verilən bir ordu Azərbaycana sövq edilir. Bu ordu yerli Azərbaycan könüllülərilə birləĢərək irəli hərəkata baĢlayır; Göyçay Kürdəmir, Ağsu, ġamaxıda erməni-bolĢevik qüvvələrini məğlubiyyətə uğradaraq, avqustun əvvəllərində Bakının ətrafına yetiĢir. Burada 45 gün davam edən mühasirə və çarpıĢmalar nəticəsində Qafqaz Ġslam Ordusu erməni, bolĢevik-rus və ingilislərdən ibarət qüvvələri yenərək 1918-ci il sentyabrın 15-də Bakını xilas edir. BeĢ aydan artıq sürən və 1200 civarında Osmanlı və Azərbaycan türkünün Ģəhid olduğu bu hərəkat nəticəsində Azərbaycan tamamən xilas olur və ölkənin ərazi bütövlüyü təmin olunur. Qafqaz Ġslam Ordusunun bu hərəkatının siyasi, əsgəri, ictimai və s. kimi tarixi əhəmiyyətə malik nəticələri olmuĢdur. Lakin onun ən ümdə və önəmli nəticəsi yeni qurulan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin möhkəmlənib bərqərar olması və onun torpaq bütünlüyünün təminidir. Bununla bərabər digər bir nəticəsi isə Azərbaycan və Türkiyə arasındakı qardaĢlıq və inam duyğularını sarsılmaz bir Ģəkildə möhkəmləndirməsidir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ilə Qafqaz Ġslam Ordusunun doğuluĢu eyni tarixi daĢıyır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti quruluĢu və Qafqaz Ġslam Ordusunun Azərbaycandakı qəhrəmanlıq dastanının 90 illiyi münasibəti ilə bu Ģərəfli tarixin araĢdırılması və millətimizə layiqli Ģəkildə tanıdılması Ģəhid və qazilərimizə vəfa borcumuzdur. Eyni zamanda Azərbaycan və Türkiyə arasındakı əlaqələrin idraki, elmi və tarixi zəmin üzərində sağlam bir Ģəkildə qərar tutması ölkələrimiz arasındakı əlaqələrin hərtərəfli inkiĢaf etməsi səbəbilə bu hadisənin ifadə etdiyi mənanın dərk olunmasının mühüm əhəmiyyəti vardır. Bu tarixi hadisənin bizlərə verdiyi dərslərdən düzgün nəticələr çıxarılmalı, bizim bir-birimizə daim gərək olacağımız unudulmamalıdır. Bu düĢüncə ilə Qafqaz AraĢdırmaları Ġnstitutu tərəfindən baĢladılan bu araĢdırmada elm adamlarından ibarət bir heyət tərəfindən əvvəlcə əsərdə yer alınması vacib olan mövzular müəyyən edilmiĢdir. Daha sonra həmin sahələr üzrə tanınmıĢ azərbaycanlı və türkiyəli mütəxəssis alimlərə göstərilən mövzular üzrə tədqiqatlar aparılması təklif edilmiĢ və həmin araĢdırmalar kitaba daxil edilmiĢdir. Əsərdə bu dərin tarixi faktın əvvəlindən sonuna qədər əks olunduğu yazılar xronoloji sistem üzrə tərtib edilərək Qafqaz Ġslam Ordusunun Azərbaycan və Qafqazlardakı fəaliyyətləri tarixi, ictimai-siyasi, mədəni istiqamətlərdə səbəb və nəticələri ilə ortaya çıxarılmağa çalıĢılmıĢdır. Hər bir mövzu elmi Ģəkildə incələn-məklə bərabər obyektiv mövqedən də iĢlənilmiĢdir. Bu araĢdırma vasitəsilə aĢağıdakı vəzifələr yerinə yetirilməyə çalıĢılmıĢdır: •
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulması və müstəqilliyini əldə etməsində üzləĢdiyi amansız çətinliklər və bu uğurda verilən mücadilələr göstərilmiĢdir. •
Azərbaycan ilə Türkiyə arasındakı tarixi irtibatlar meydana çıxarılmıĢ; iki ölkə xalqlarının qardaĢlığının bünövrə təməlləri göstərilərək; Türkiyə-Azərbaycan qardaĢlığının parlaq təzahürü olan, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin ifadə etdiyi "BĠR MĠLLƏT ĠKĠ DÖVLƏT" Ģüarının tam bir həqiqət olduğunu təsdiqləyən məsələlər öz izahını tapmıĢdır. •
Türkiyə dövlətinin və xalqının Azərbaycan xalqı üçün etdiyi fədakarlıqlar aĢkarlanaraq; bu fədakarlığın səbəbləri açıqlanmıĢ; Azərbaycan türklərinin Türkiyəyə olan güvən və inancı göstərilmiĢdir; Azərbaycanın dostu və düĢməni bütün açıqlığı ilə, öz simasında əks olunmuĢdur. •
vermək; saxtakarlıqlara qarĢı ciddi, elmi ədəbiyyatlar yaratmaqla çıxmaq lazım idi. Məhz bu istiqamətdə Azərbaycan uğrunda canını və qanını vermiĢ Ģəhid və qazilərimizi yad etməklə vəfa borcundan saydığımız iĢlərdən biri yerinə yetirilmiĢ; tarixdən ibrət dərsləri alaraq, gələcəkdə görüləcək iĢlər üçün iĢıq tutulmuĢdur. Qafqaz Universiteti öz qəhrəman sələflərini unutmamıĢdır. Onların baĢladıqları böyük xeyirxah iĢləri bu gün var qüvvəsi ilə davam etdirməyə çalıĢır. Universitet Azərbaycan ilə Türkiyə arasında hazırda təhsil və mədəniyyət əlaqələri sahəsində körpü olmaq vəzifəsini tam könüllə, inamla daĢımaqdadır. ġübhəsiz, bu mövzu ilə bağlı görüləcək iĢlər hələ vardır və bu çalıĢmalar davam edəcəkdir. Ġnstitutumuz Azərbaycan - Türkiyə ortaq tarix və mədəniyyət sahəsində çalıĢmalarını və nəĢrlərini davam etdirəcəyini çatdırmaq istəyir. Yüklə 7,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|