Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
127 Daha sonra ekranda yazılır: "Oda inam, qeyd olunduğu kimi, əski və müxtəlifdir.Teleutlar inanırdılar ki, hər bir ocaqda yaşayan "ot ana"dan başqa daha böyük,yüksək od tanrısı vardır. Həmin od tanrısı daşın içində yaranan oddur ki,üç ocaq sahibidir, xanıdır.Həmin od tanrısı da dağ ruhu ilə birgə yaşayır.Altaylılarda dağa həsr olunmuş dualarda - alqışlarda odun daşla-dağla əlaqədar olması gözə açıqca çarpdırılır. Mirəli Seyidov" Diktor yazılanları olduğu kimi təkrarlayır. Ekranda yenidən Yanardağ görünür. Diktor mətni: "Əski türklərin mifik görüşlərindən söz açan Türkiyə alimi Əbdülqadir İnan yazır ki,əski türklər odu yaratmağı onlara yuxarı dünyanın sahibi Ülgenin öyrətdiyinə inanmışlar. Altay əfsanələrində deyilir ki, Ülgen göydən bir ağac,bir qara daş gətirir və quru otu ovcinda əzir, daşları bir-birinə vurur,qığılcımdan od yaranır,insanlar ondan odu yaratmağı öyrənirlər." Ekranda Herodotun "Tarix" kitabı görünür.Kitab açılır və səhifələr bir-bi- rini əvəz edir. Diktor mətni: "Herodotun yazdığına görə, iskit panteonunda Tabiti adlı bir ilahə də olmuş və o odun və ailə ocağının hamisi hesab edilib.Tanınmış qaraçay-balkar alimi Miziyev bununla əlaqədar bildirir ki.qaraçay-balkar qadınları yaxın zamanlara qədər odun və ailə ocağının himayəçisi sayılan Tobadıya sitayiş etmişlər." Ekranda yenidən Yanardağ görüntülənir. Diktor mətni: "Gördüyümüz kimi, qədim türk mifik təfəkküründəki odla bağlı inanc sistemi zərdüştiliyin kanonlarından bütün parametrləri ilə fərqlənir.Azərbaycanın zərdüştliyin mərkəzi hesab edənlər belə bir fakta da istinad edirlər ki, Atropatenanın, yəni Azərbaycanın paytaxtı qədim Şiz şəhərində içərisində əbədi odun yandığı bir məbəd olmuşdur.Lakin bu halda unudulur ki,zərdüştilərin fikrincə günəş çıxan zaman od yandırmaq günahdır.Od yalnız gün batdıqdan sonra yandırılmalıdır.İçərisində əbədi od yanan məbədlər isə manixeylərin "manıstan" adlanan məbədləri olmuşdur ki,bu da tamam başqa söhbətin mövzusudur.Bir sözlə Folklorumuzda ilk baxışdan zərdüştiliklə səsləşən kimi görünən motiv və süjetlə- rin,eləcə də nağıllarımızdakı,o cümlədən "Məlikməmməd nağılı"ndakı div surətlərinin "Avesta" ilə birbaşa bağlılığı yoxdur." 128 Ekranda müxtəlif qoç heykəlləri görüntülənir. Diktor mətni: ""Məlikməmmədin nağıl"ında rast gəldiyimiz qara və ağ qoçlarla bağlı motivə gəlincə, bunlardan ağ qoç qəhrəmanı işıqlı dünyaya, qara qoç isə qaranlıq dünyaya aparmalıymış Məlikməmməd ağ qoça minməyi bacarmadığı üçün qara qoç onu qaranlıq dünyaya aparır. Burada qədim türk kosmoqonik inanc sistemində xüsusi yeri olan üçlü dünya modelinin-yuxarı,yəni işıqlı dünya,orta dünya və aşağı dünya,yəni qaranlıq dünya modelinin şahidi oluruq ki,qoçlar bu modeldə dünyalar arasında mediator,yəni vasitəçi rolunu oynayırlar.Məhz bu inancın nəticəsidir ki, əski türklər qəbir üstlərinə qoç heykəlləri qoyar və inanarmışlar ki, bu qoç ölünü o biri dünyada müşayiə edəcəkmiş." Ekranda sənətşünas alim Rasim Əfəndi görünür.Ekranın alt tərəfində onun adı,soy adı və elmi dərəcəsi yazılır.O deyir: "Azərbaycanda daş qoç fiqurları xüsusilə geniş yayılmışdır.onlara Azərbaycanın ən ucqar sərhədlərindən tutmuş şimal qərbinədək bir çox yerlərdə rast gəlirik.Bu fiqurlar vaxtilə Qərbi Azərbaycanda,yəni bugünkü Ermənistan əra- zisində də geniş yayılmışdı.Eyni abidələrə Gürcüstanın azərbaycanlılar yaşayan ərazilərində də təsadüf edilir.Daşdan yonulmuş qoç fiqurlarımız haqda ilk yazılı məlumatlara biz hələ 19-cu əsrin əvvəllərində rast gəlirik. 1834- cü ildə Azərbaycanda olmuş fransız səyyahı Dyubua de Monpere Qarabağda çoxlu daş heyvan fiqurları gördüyünü və yerli əhalinin onlara çox böyük hörmət bəslədiyini qeyd etmişdir. Daş qoç fiqurlarımız haqda maraqlı qeydlərə biz rus alimi Sısoyevin yazılarında da rast gəlirik. 1926-1927-ci illədə Azərbaycanın Naxçıvan, Ordubad, Laçın və sairə bölgələrində olmuş Sısoyev yazır ki,yerli əhali burada tez-tez rast gəlinən qoç fiqurlarını müqəddəs sayaraq onlara sitayiş edir.Onlar hətta bəzən bu fiqurları qədim qəbiristanlıq xarabalıqlarından,dağlardan gətirib hörmət əlaməti olaraq öz qohumlarının məzarı üstünə qoyurlar." Ekranda yazılır: "...Naxçıvanın şərqində köhnə qəbiristanlıq yaxınlığında qırmızı daşdan yonulmuş,uzunluğu 62 santimetr,eni 40 santimetr qıvrım buynuzlu bir qoç fiquru gördüm.Burada uşağı olmayan qadınlar arasında belə bir şayiə yayılmışdır ki,kim bu qoçun ayaqları arasından sürünərək o biri tərəfə keçsə,mütləq uşağı olacaqdır. V.M.Sısoyev." Diktor yazılanları təkrarlayır. Ekranda yenidən peyda olan Rasim Əfəndi sözünə davam edir: Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|