Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
178 "Erməni tarixçsi Moisey Xorenatsi Azərbaycan ərazisində xəzərlərin adını 3-cü əsrdə, gürcü tarixçisi Leonti Mrovelli isə eradan əvvəl 7-ci əsrdə baş vermiş hadisələrlə əlaqədar çəkmişdir.Xəzərlərin adı bugünədək Lerik rayonu ərazisindəki Xəzəryaylaq, Ordubad rayonu ərazisindəki Xəzəryurd, Hadrut və Fü- zuli rayonları ərazilərindəki Xəzərdağ toponimlərində və ən nəhayət, Xəzər dənizinin adında yaşamaqdadır. Ekranda Göyçə gölündən mənzərələr görüntülənir. Diktor mətni: "Maraqlıdır ki, şərti olaraq "erməni qıpçaqcası" adlandırılan qıpçaqdilli alban ədəbiyyatı nümunələrinin bir qismi - əsasən müxtəlif "İncil" nüsxələri,dua kitabları və digər xristian məzmunlu mətnlərin bir qismi bu yaxınlara qədər Qərbi Azərbaycan ərazisində,yəni indiki Ermənistan ərazisində də var idi." Ekranda Murad Aci görünür.O deyir: "В Армении есть древние священные книги, написанные армянской графикой, но на тюркском языке.Похоже,не сирийский, тюркский язык был при богослужении у армян, раз на нем писали молитвы в ранней Армении." Diktor deyilənləi sinxon tərcünə edir: "Ermənistanda erməni qrafikası ilə,fəqət türkcə yazılmış qədim müqəddəs kitablar var.Madam ki, erkən Ermənistanda dualar türkcə yazılmışdı, deməli, iba- dət heç də suryani dilində yox, türkcə edilirdi." Ekranda Qərbi Azərbaycanda yerləşən kilsələrin divarlarında yer alan türk tamğaları görünür.Murad Aci kadr arxasından sözünə davam edir: "Кто построил армянам их первые храмы?Почему их орентировали на восток?...Ответы на эти вопросы на стенах древнеармянских храмов- там тюркские тамги! Знаки строителей. До 23-х знаков насчитывают на стенах разных храмов." Ekranda yenidən Murad Aci görünür.O, sözünə davam edərək deyir: "Рунические письмена найдены в Звартнотце, Двине, Котаванке, Джвари и других поселениях." Diktor söylənilənləri tərcümə edir: 179 "Ermənilər üçün ilk məbədləri kimlər tikmişlər?Nə üçün onların istiqaməti şərqədir?...Bu sualların cavablarını onların divarlarında tapmaq olar-orada türk tamğaları təsvir edilmişdir. Zvartnotsda,Dvində,Cvaridə,Kotavankda, digər yerlərdə türk run yazıları var." Ekranda yenidən Qərbi Azərbaycan kilsələrindən tapılmış tamğalar görünür. Diktor mətni: "Şübhəsiz ki, Qərbi Azərbaycandakı kilsələri türklər tikmişlər.Ermənilər isə həmin ərazilərə 19-cu əsrdən ruslar tərəfindən köçürülmüş və türk kilsələrinə sahib çıxmışlar." Alban yazıları( erməni qıpçaqcası) görüntülənir. Diktor ara vermədən sözünə davam edir: "Həmin ərazidə mövcud olan erməni qrafikalı türkdilli dini ədəbiyyata gəlincə, onlar alban ədəbiyyatı nümunələrindən başqa bir şey deyildir.Bu ədə- biyyatın qələmə alındığı əlifbanın erməni əlifbası ilə eyni mənşəli olması,eləcə də ortaq din xristian albanların zamanla erməniləşməsinə səbəb olmuşdur.Bununla belə, ən azı 28 nümunəsi qorunub saxlanmış qıpçaqdilli alban ədəbiyyatını tədqiqatlara cəlb etmək,onları dərindən öyrənmək ən azı Albaniyanın tarixini, azərbaycanda baş vermiş etnik və etnolinqvistik prosesləri dərindən başa düşmək baxımından çox vacibdir. Biz "Kitabi-Dədə Qorqud" sayəsində Azərbaycanda oğuz-qıpçaq münasibətlərində oğuzların rolundan xəbərdarıq. İndi isə qıpçaqdilli alban ədəbiyyatını araşdırıb proseslərə digər tərəfin də gözü ilə baxmağın vaxtı çatıb.Üstəlik də bu ədəbiyyatı Azərbaycan ədəbiyyatının tərkib hissəsi kimi gözdən keçirməyin də vaxtı artıq çoxdan çatmışdır. Eyni sözləri Alp Ər Tonqaya həsr edilmiş ağı barədə də söyləmək olar.Eradan əvvəl 7-ci əsrin yadigarı olan bu türk- oğuz ədəbiyyatının şah əsəri ədəbiyyat tariximizdə öz layiqli yerini tutmalıdır." Ekranda "Oğuz,qıpçaq, uyğur, tatar-bunlar bir soydur" sözləri ilə başlayan türk mahnısına çəkilmiş klip görüntülənir. Ekranda yenidən alban (erməni qıpçaqcası) mətnləri görüntülənir. Diktor: "Erməni əlifbası ilə eyni mənşəli əlifba ilə qələmə alınmış qarqar-ağxəzər, daha dəqiq desək,alban mətnlərinin dili bugünkü azərbaycanlılar üçün bir qədər çətin anlaşılan olsa da, tam anlaşılmayan da deyildir." 180 Ekranda "Dədə Qorqud " filmindən qıpçaqların əsir götürdükləri oğuz qadınları içərisində Burla Xatunu aramaları səhnəsini əks etdirən kadrlar nümayiş olunur. Diktor: "Ağ xəzərlərin həm də qarqar adlandırılmasının səbəbi qarqar quşunun bu qıpçaq boyunun totemi olması ilə bağlı idi.Ümumiyyələ qədim türk soy və boylarının hər biri bir quşu öz totemi hesab etmişdir.Eyni hal oğuz tükləində daha qabarıq gözə dəyməkdədir. Qədim müəlliflərin yazdıqlarından və bəzi yer adlarından belə aydın olur ki, qarqarlar Albaniyadan, yəni Azərbaycandan başqa Anadolu, Gürcüstan,Şimali Qafqaz və Orta Asiyada da yaşamışlar.Məsələn, 1- əsrdə yaşamış Strabon əsərinin bir yerində albanların, digər yerində isə qarqarların amazonkaların qonşuluğunda yaşadığını söyləməkdədir.Erməni tarixçisi Moisey Xorenatsi 3-cü əsrdə Albaniya ərazisində baş vermiş hadisələrdən söhbət açarkən, "qarqarlar düzü" və "qarqar xanlığı" ifadələrini işlətmişdir." Ekranda yazılır: ---------------------------------------------------------------------------------------------------- "Bunlar isə Nuhun üçüncü oğlu Yafəsin soyundan gələn xalqlardır.Onların torpaqları Midiyadan Speriyaya qədər,okeandan Akvilona qədər geniş ərazini əhatə edir: midiyalılar, albanlar, qarqarlar... Pamfila oğlu Evseviy.lV əsr. Emond dağlarından Qanq çayı ilə suvarılan torpaqlara qədər olan ərazidə qarqarlar yaşayırdılar. Dionisiy Perieqet.Xll əsr. Beyləqan şəhəri yaxınlığında Qarqar şəhəri yerləşir. Yaqut Həməvi. Xlll əsr." ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Diktor yazıları olduğu kimi oxuyur. Ekranda yenidən "Oğuz,qıpçaq,uyğur,tatar-bunlar bir soydur..." sözləri ilə başlayan türk mahnısına çəkilmiş klip nümayiş etdirilir. Diktor: "Azərbaycan xalqının etnogenezində yaxından iştirak etmiş türk soy və boylarından biri də bulqarlardır.Azərbaycanın 3-cü şahı Toqarmanın 10 oğlundan birinin-Bulqarın nəsli olan bulqarların adı "Kitabi-Dədə Qorqud"da da çəkilməkdədir." Ekranda şərqşünas alim Süleyman Əıiyarov peyda olur.Alt tərəfdə onun adı,soy adı və elmi dərəcəsi yazılır.O deyir: Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|