Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
173 Ekranda dilçi alim Firidun Ağasıoğlu görünür.O kutilər,onların dili, mədəniyyətləri,qurduqları dövlət və dünyada ilk demokratik seçki sistemləri barədə ətraflı məlumat verir. Ekranda yenidən mixi yazılar görüntülənir. Diktor mətni: "Mixi yazılarda adlarına rast gəlinən digər türk xalqı bəzən "ku", bəzən də "kumen" kimi yad edilən kumanlardır.İstər "ku", istərsə də "kuman" etnonimi bəzi türk xalqları arasında çox yayğın olan qu quşu totemi ilə bağlıdır..." Ekranda göldə üzən qu quşları və qazlar görünür.Diktor sözünə davam edə- rək deyir: "Məsələn, tədqiqatçı Dorn yazır ki,qu quşu və qaz kultları qədim zamanlarda türk və monqol xalqları arasında geniş yayılıbmış. onun yazdığına görə,qədim türk əfsanələrində hun xaqanının qardaşı oğlu qu quşuna çevrilir və yeni bir türk soyunun əsasını qoyur. Həmin türk qəbiləsi "ku" adlanmışdır.Tədqiqatçı bildirir ki, Tuva türklərinin toci boyuna bağlı soylardan biri kezek-kuular özlərini bu soydan hesab edirlər.Sayan-Altay ərazisində yaşayan bir çox türk xalqlarında-tuvalılarda, xakaslarda, teleutlarda, kumandinlərdə qu quşu barədə totemik-mifik təsəvvürlər bu günə qədər yaşamaqdadır..." Ekranda Sibir türklərinin şaman rəqslərini əks etdirən kadrlar canlanır. Dik- tor sözünə davam edir: "...Türkoloqların bir çoxunun fikrincə, ku və kuman etnonimləri də qu quşu totemindən qaynaqlanır.Görkəmli rus türkoloqu Rodionov çuvaş mənbələrinə istinad edərək ku və kuman etnonimlərini eyniləşdirmişdir.Bu fikri Dorn da dəstəkləmişdir." Ekranda yenidən mixi yazılar görüntülənir. Diktor mətni: "Kumanların adı mixi yazılarda ilk dəfə eradan əvvəl 13-12-ciəsrlərdə "kumen" kimi çəkilmişdir." Ekranda Yusif Yusifovun şəkli görünür. Diktor: "Yusif Yusifov bu halda söhbətin məhz kuman türklərindən getdiyini bildirərək bir sıra maraqlı mülahizələr irəli sürmüşdür." 174 Ekranda yazılır: " Bu etnonim... ku kökü və türk dillərində etnik ad düzəldən "man"(men) şəkilçisinin birləşməsindən düzəlmişdir və sarımtıl,ağımtıl mənalarını daşıyır. Yusif Yusifov" Diktor yazılanları oxuyur. Ekranda ox atan atlı türklər görünür. Diktor mətni: "Bu gün də eyni adı daşımaqda olan türk etnosları vardır.Bu baxımdan Altayda yaşayan kumandinləri və özlərini bu günəcən "kuman" adlandırmaqda davam edən qaraçay türklərini misal gətirmək olar.Onu da xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, kumanlar orta əsrlərdə də ön Asiya və Avropanın siyasi tarixində son dərəcə böyük rol oynamış, Avropanın etno-siyasi coğrafiyasının formalaşmasında yaxından iştirak emişlər.Bu rol o qədər böyük olmuşdu ki,təqribən eyni vaxtda həm xristian Avropada, həm də müsəlman Asiyada kumanların dili ilə bağlı iki ayrı lüğət tərtib edilmişdir.Bu lüğətlərdən göründüyü kimi, kumanların dili qıpçaq türkcəsi olmuşdur." Ekranda qopuzda qazax xalq mahnısı ifa edən qazax akını (ozanı) görünür. Diktor: "Maraqlıdır ki,qazaxların etnik tərkib hissəsi olan qədim Azərbaycan qəbilələrindən alban, maday və sarmatların da dili məhz qıpçaq türkcəsidir. Görünür, qədim Azərbaycanda oğuz türkcəsi ilə yanaşı qıpçaq türkcəsi də yayğın olmuşdur.Hər halda "Kitabi-Dədə Qorqud"da oğuzlarla yanaşı qıpçaqlardan da gen -bol danışıldığı,bu iki türk xalqı arasında güclü rəqabət hissi olduğu danılmaz faktdır." Ekranda "Dədə Qorqud" filmindən Qıpçaq Məliyin kef məclisini əks etdirən kadrlar nümayiş etdirilir. Diktor: "O da faktdır ki,alban əlifbası məhz qıpçaq-qarqar dili əsasında yaradılmış-dı və bu dil Albaniyanın ədəbiyyat və dövlət dili funksiyasını ifa etmişdir.Doğrudur, əski rus-sovet elmindən gələn ənənəyə əsaslanaraq bir çoxları qarqarları qafqazdilli xalq hesab etməkdə davam edirlər. Lakin cənab fakt tamam başqa şeyi diqtə edir." Ekranda "Manas" dastanını ifa edən qırğız akını (ozanı) peyda olur. Diktor: 175 "Fakt budur ki, məşhur qırğız-türk dastanı "Manas"da əsərin qəhrəmanı Manasın atasının adı Qarqardır.Manasın mənsub olduğu xalq isə dastanda gah qarqar, gah da qıpçaq adlanır." Ekranda böyük rus şərqşünası Bartoldun şəkli, ardınca isə onun qələminə məxsus 4 cildlik "Сочинения " (Əsərləri) kitabı görüntülənir. Diktor: "Bu fakt akademuk Bartoldun əsələinin toplandığı 4 cildliyin 2-cicildinin 1-ci hissəsinin 541-ci səhifəsində,55-ci qeyddə təsbit edilmişdir." Ekranda Abramzonun "Киргизы и их этнографические и историко- культурные связи" (Moskva 1971) adlı kitabı görünür. Diktor mətni: "Abramzonun "Qırğızlar və onların etnoqrafik və tarixi-mədəni əlaqələri" adlı 46-cı səhifəsində isə 16-cı əsrdə Qaraqışlaqda baş verən hadisələrlə əlaqədar qıpçaq-qarqar xalqının adı çəkilir." Ekranda qopuzda qırğız xalq nəğmələrini ifa edən akın (ozan) görünür.O bir qədər çalıb-oxyduqdan sonra onu Filoloq alim Nizami Cəfərov əvəz edir.alt tərəfdə onun adı, soy adı və elmi dərəcəsi yazılır.O deyir: "Azərbaycanda qıpçaq-oğuz münasibətlərinin ən gərgin dövrü 9-10 -cu əsrləri əhatə edir.Həmin dövrün etnosiyasi, linqvokulturoloji proseslərini əks etdirən "Kitabi-Dədə Qorqud"da qıpçaq-oğuz münasibətləri ümumi şəkildə qeyri- müəyyən coğrafiyada deyil,Azərbaycan miqyasında təqdim olunur. Qıpçaqlar tarixi mənbələrdə daha çox xəzərlər kimi təqdim olunur ki,bunun da əsas səbəbi qıpçaqların Şimali Qafqaz və ətraf regionları əhatə edən Xəzər siyasi birliyinin,dövlətinin mövcudluğu idi.Ümumiyyətlə, qıpçaqlar 1-ci minilliyin sonu, 2-ci minilliyin əvvəllərindən mənbələrdə müxtəlif adlarla adlanmışlar: beçeneqlər,kumanlar, polovatslər,xəzərlər və sairə." Ekranda dilçi alim Tofiq Hacıyev görünür.Alt tərəfdə onun adı,soy adı və elmi dərəcəsi yazılır.O, türk-oğuz mənşəli Azərbaycan dilində müşahidə edilən qıpçaq layı barədə məlumat verir, Azərbaycan dilini oğuz-qıpçaq mənşəli dil hesab etmiş alimlər və onların fikirləri barədə ətraflı məlumat verir. Ekranda "Oğuz,qıpçaq,uyğur,tatar-bunlar bir soydur" misrası ilə başlanan türk mahnısına çəkilmiş klip nümayiş etdirilir.Klip bitər-bitməz ekranda Musa Kağankatlının "Alban tarixi" kitabı görünür. Diktor mətni: Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|