Azərbaycan xalqının dahi oğlu, ümummilli lider
Yüklə 1,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ziyarətgahlar, qəbirüstü abidələr və müqəddəs ocaqlar
- Ədəbi mühit.
129
mentalitetinə yad xüsusiyyətdir [bax:bölmənin sonu, şəkil 29, 30]. Bu gün İrəvandakı qədim əlyazmalar institutunda - Matenadaranda İrəvan xanlığı dövrünə aid yüzlərlə əlyazma, basma naxışlı kitablar saxlanılır. İrəvanın özündə boyakarlıqla məşğul olan məhəllə olmuşdur. Həmin məhəllə Şiləçi məhəlləsi adlanırdı. Boyaq bitkilərindən alınan al-əlvan rənglərlə basma naxışlı parçalar istehsal edilirdi [bax: bölmənin sonu, şəkil 31, 32, 33]. Xalq yaradıcılığının geniş yayılmış növlərindən biri də bədii tikmədir. İrəvan xanlığı dövrünün bədii tikmə nümunələrindən 2-si hazırda Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyində saxlanılır. 1827-ci il oktyabrın 1-də İrəvan qalası rus qoşunları tərəfindən işğal edildiyi zaman İrəvan xanlığının 4 bayrağı rus qoşunlarının əlinə keçmişdi. [177,361]. Sonralar bu bayraqlar Qafqaz Hərb Tarixi Muzeyində sax lanılırdı. Bu bayraqlardan 2-si 1924-cü ildə indiki Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinə verilmişdir. 461 və 473 №-li inventarlar adı altında saxlanılan bayraqlar bədii tikmə sənətinin nadir nümunələri hesab olunur. Burada yalnız bayraqlardan birinin təsvirini verəcəyik. İrəvan sərdarına məxsus üçkünc bayrağın qumaş hissəsinin ölçüləri 145x261x217 sm-dir. Tünd qırmızı mahud parçadan hazırlanmışdı r . Bayrağm yuxarı enli hissəsində şir və günəş (şiri-xurşid) təsvirləri qurama üsulu ilə tikilmişdir. Sarıya çalan, açıq qəhvəyi rəngli quramadan hazırlanmış şir yandan təsvir olunmuş, quyruğu belinə qatlanmış, sağ qabaq pəncəsi qaldırılmışdır. Şirin gözləri qara və sarı, dişləri, dili və qaynaqları sarı sapla tikilmişdir. Şirin arxasından yarımdairə formasında çıxan insan sifəlli günəş sarı mahud parçadan hazırlanıb. Günəşin burnu və qaşları qara, gözləri isə qara və sarı saplardan tikilmişdir. Mavi parçadan olan günəşin şüaları açıq qəhvəyi ipək saplarla bayrağın qumaşma tikilmişdir. Şir və günəşin təsvirindən yuxarıda, ona paralel olaraq, bir birinin yanında, açıq qəhvəyi mahud parçadan iki altıguşəli kartuş quranmışdır. Şirin quyruğu yanındakı kartuşda ərəb dilində "Mən qanuna (şəriətə) uyğun hərəkət edirəm", digərində isə "Kömək Allahdandır, yaxın qələbə" sözləri təkəlduz tikməsi ilə qara ipək saplarla tikilmişdir. Bayrağa müxtəlif rəngli (qəhvəyi, açıq qəhvəyi və qızılı) ipək saplardan saçaq salınmışdır. Bayraq qumaşını bayrağın sapına taxmaq üçün tikilmiş torbacıq yaşıl mahud parçadandır. Bayraq sapının yuxarı hissəsinə gümüşü saplardan toxunmuş uzun qotaz asılmışdır. Həmin bayraq 1825-26-cı illərdə (hicri 1241) hazırlanmışdır. Mirzə Qədim İrəvaninin çəkdiyi portretlərdə də bədii tikmənin ən zəngin nümunələri öz əksini tapmışdır.
ərazisində xalq tərəfindən ziyarətgaha çevrilmiş çoxlu sufi, alim, şeyx, mövlana məzarları, pirlər və müqəddəs ocaqlar mövcud olmuşdur. Şopenin yazdığına görə, İrəvanda tatarlar (yəni azərbaycanlılar - red.) öz ölülərini yaşadıqları evlərin yaxınlığında, şəhərin mərkəzindəki qəbiristanlıqda (həmin qəbiristanların hamısını ermənilər məhv etmişlər - red.), bəzi hallarda öz bağlarında, həyətlərində, hətta evin astanasında dəfn edirlər. Hər il zəvvarlar Məkkəyə və Kərbəlaya gedərkən
130
həmin məzarlardan sümükləri yığrşdırıb aparır və müqəddəslərin uyuduqları qəbiristanlıqlarda dəfn edirmişlər [95,716-717]. Bu, irəvanlıların müqəddəs yerlərə həddindən artıq bağlı olmalarından irəli gəlirdi. İrəvan xanlığının ərazisində 2 dağ Ziyarət dağı adlanırdı. Onlardan biri Göycə gölü hövzəsində, digəri isə İrəvan yaxınlığında idi [170,98]. İlin bütün fəsillərində əhali həmin dağlara ziyarətə gələr, nəzir-niyaz verər, qurban kəsərdi. İrəvan şəhərinin özündə içərisində qara daş olan pir vardı. Həmin pir Həzrət Abbas ocağı adlanırdı. Ermənilər dəfələrlə bu müqəddəs ocağı söküb yerində nəsə tikmək istəmişdilərsə də, hər dəfə qəza baş vermiş, sökmək işini başa çatdıra bilməmişdilər. Son vaxtlar çəpərə alınmış Həzrət Abbas ocağını təkcə azərbaycanlılar deyil, ermənilər də ziyarətə gələr, şam yandırardılar. İrəvan xanlığının ərazisindəki müqəddəs ocaqlardan biri də Dərələyəzin Ələyəz kəndindəki Əxi Təvəkkül məqbərəsidir. Onun qəbrini həm azərbaycanlılar, həm də ermənilər ziyarət edirdilər. 1543-cü il-də tikilmiş bu məqbərənin və onun ətrafındakı tikililərin yalnız özülləri qalmışdır [Heмaт M. Эпиграфические памятники Азeрбайджана, III cild, Bakı, 2001, s. 75; bax: bölmənin sonu, şəkil: 26].
İrəvan xanlığının ərazisində mövcud olmuş ocaqlardan biri də Miskin Abdal ocağıdır. Göycə aşıq məktəbinin banisi olan Miskin Abdal qızılbaşların rumlu soy birləşməsinə daxil olan Miskinli tayfasının ən nüfuzlu başçılarından olmuşdur. Rumlular şiəlik dini-fəlsəfi ideologiyasının yayılmasında səfəvilərin ən yaxın köməkçiləri olmuşlar. Miskin Abdalla Şah İsmayıl arasında yaxın dostluq münasibətləri olmuşdur. 1470-ci ildə Göycə mahalının Sarıyaqub (bu kəndin qədim adı Siyaqut olmuşdur) kəndində anadan olan Miskin Abdalı 500 ildən artıq xalqın qan yaddaşında yaşadan təkcə onun aşıq-şairliyi deyil, həm də Övliya, müqəddəs insan, Allah-Taaladan verilən haqq vergisi olmuşdur. Hər zaman qonaq- qarası, ziyarətçisi əskik olmayan, binəsiblərin ümid yeri, şəfasızların şəfa yeri olan bu ocaq J 988-ci ilə kimi Sarıyaqub kəndində yerJəşirdi. Hazırda Miskin AbdaJ ocağı Goranboy rayonunun Qaradağlı kəndinə köçürülmüşdur. Şah Sultan Hüseyn (J 694-1722) Miskin Abdal ocağına gəlmiş, onu ziyarət etmiş və "Fatihə" oxumuşdur. Şah Sultan Hüseynin fərmanı və Şah İsmayılın verdiyi tiyul sənədi, habelə Miskin Abdal nəslinin şəcərəsinin möhürlə təsdiq edilmiş orijinalı hazırda Miskin Abdal ocağında saxlanılır [bax: bölmənin sonu, şəkil 34].
olmuşdur. Dövrümüzə gəlib çatan yazılı nümunələr kifayət qədər olmasa da, qonşu dövlətlərin arxivlərində və kitabxanalarında saxlanılan əsərlər bunu sübut edir. Rusların işğalından sonra İrəvan ədəbi mühitini Özündə əks etdirən qiymətli əlyazmaların əksəriyyəti erməni vandalları tərəfindən məhv edilmişdir. Əsasən məscidlərdə və mədrəsələrdə saxlanılan əlyazmalar yandırılmış, bir qismi isə indiyədək Azərbaycan tədqiqatçılarının üzünə bağlı şəraitdə saxlanılır.
Yüklə 1,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|