Azərbaycanda doğulan uşaqların cins nisbətinin pozulmasına zəmin yaradan mexanizmlər
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6.3. Gender rolları və oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsi
- Müvafiq siyasətin tənzimlənməsi
64 qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır, həmçinin hər qadının doğuşla əlaqədar sağlamlığını qorumaq hüququ vardır. Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında qanunun 17- ci Maddəsində deyilir ki, hamiləlik zamanı, doğuşdan əvvəl və doğuşdan sonra hər bir hamilə qadına dövlət səhiyyə obyektlərində pulsuz tibbi xidmətlər göstərilməlidir. Bu qanun əsasında hər vətəndaşa pulsuz tibbi xidmət təmin etmək məqsədilə uşaqlar və qadınlar üçün nəzərdə tutulmuş səhiyyə obyektləri də daxil olmaqla xəstəxanalar və tibbi kliniki mərkəzlər yaradılmışdır. Bu tədqiqat vasitəsilə aşkar edilmişdir ki, Azərbaycanda səhiyyə xidmətlərini əldə etməkdə ciddi problemlər yaşanır. İctimai iaşə və ya özəl sektorda çalışan yaxud təqaüddə olan bir çox iştirakçılar heç bir sağlamlıq sığorta sisteminə daxil edilməmişlər. Bundan əlavə, səhiyyə işçilərinin səhiyyə xidmətlərinin pulsuz olduğunu söylədiklərinə baxmayaraq bu xidmətlərdən istifadə etməli olmuş şəxslər pul ödəməli olmuşlar. Səhiyyə xidmətlərinin əldə edilməsində çətiniklərlə üzləşən əhali qrupları üçün reproduktiv sağlamlıq xidmətlərinin əldə edilməsi də çətin olacaq. Səhiyyə sektorunda bu cür neqativ təcrübələr insanların kontraseptiv üsulların istifadəsini, doğuşdan əvvəl və sonra sağlamlıq xidmətlərini, habelə ailə planlaşdırılması və hamiləlik-doğuşla bağlı məsləhət xidmətlərini istəməyəcəyinə gətirib çıxara bilər. Bunun ana və uşaq ölümünün artması, uşaqların immunizasiya proqramlarında iştirak etməməsi və ictimai sağlamlığın tənəzzülə uğraması kimi ciddi nəticələri ola bilər. Sağlamlıq sığortasının əhatəsini genişləndirməyə və bu sahədə çətinliklə üzləşən əhali təbəqələrinin səhiyyə xidmətlərini əldə etdiklərini yəqin etməyə ehtiyac var. Daha qənaətbəxş ictimai sağlamlıq xidmətləri oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsi məqamının zəifləməsinə də gətirib çıxara bilər, bu əsasla ki, müsahibə verənlərin də təsvir etdiyi kimi daha ahıl yaşda xəstəlik və ya qocalıq baxımından valideynlərin narahatlığına son qoyula bilər “biz qocalanda və ya xəstələnəndə oğlanlarımız bizim qayğımıza qalacaq”. 6.3. Gender rolları və oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsi Tələbat yönümlü siayasət vasitəsilə ailə planlaşdırılması və müasir kontraseptiv üsulların istifadəsi abort əmsalının azaldılması üçün zəruri alətdir. Lakin nəsilvermə əmsalının əvəzedilmə səviyyəsində olduğu və oğlan uşaqlarına güclü üstünlük verildiyi Azərbaycan kimi ölkədə ailə planlaşdırılması üsullarının daha geniş istifadəsi gender ayrıseçkiliyi əsasında aparılan abortlar da daxil olmaqla abortların azalmasına zəmanət vermir. Mövcud olan patriarxal mentaliteti nəzərdən keçirmək və başa düşmək, həmçinin onun ləğv edilməsi üçün siyasət prioritetləri hazırlamaq zəruridir. Keyfiyyət üsulları ilə aparılmış intervyular göstərir ki, kişilərin dominantlıq təşkil etdiyi sosial struktur uşağın təhsili və tərbiyəsində fundamental ünsür kimi ailədaxili təcrübələrdən başlayır. Gender rollarına əsasən ailələrdə kəskin əmək bölgüsü var, “kişilər ‘çörək pulu’ üçün evdən kənarda işləyirlər, qadınlar isə ev işləri ilə məşğul olurlar.” İştirakçılar ailədə qız uşaqlarının analarına kömək etdikləri, oğlanların evin kənarındakı işlərdə atalarına yardım etdiyi və ailənin yaşlı kişi üzvlərinin ailə ilə bağlı qərarların qəbulunda dominantlıq təşkil etdiyi xarakterik ailə strukturunu təsvir etmişlər. Azərbaycanda oğlanlara nisbətən böyüdülməsi daha çətin hesab edilən qız uşaqlarına aid edilən rol “ananın köməkçisi” və ya “ailə qurana qədər valideynlərin və işlərinin qayğısına qalan” roludur.
65 Keyfiyyət üsulları ilə aparılan intervyular zamanı bir çox respondentlər qız uşağını böyütməyin çətinlilyi haqda danışarkən “qız yükü, duz yükü” atalar sözünü qeyd etmişlər. Oğlan uşaqlarına daha çox “ailəni saxlayan”, “ailəsinə şərəf verən”, “ailəsinin mülkiyyətini və şərəfini qoruyan”, “əsgər kimi ölkəsini və onun sərhədlərini qoruyan”, “işləyib pul qazanan”, “valideynləri qocaldıqda onalrın qayğısına qalmaq”, “atasının cənazəsini çiyinində daşımaq” və s. kimi rollar aid edilir. Kişilərə aid edilən bu dəyərlər uşaqlıqdan başlayır və ömür boyu davam edir. Partnyorun seçilməsi, ailə qurmaq, işləmək, uşaqları olmaq, hərbi qulluqda olmaq kimi həyat hadisələrində adət halını almış kişi və qadın rolları Azərbaycanda patriarxal mentaliteti əbədiləşdirməyə xidmət edir. Bu mentalitet oğlan və qız uşaqlarının gələcək reproduktiv davranışlarını formalaşdırır. Bu tədqiqat vasitəsilə təkcə kişilərin deyil, qadınların da oğlan uşaqlarına üstünlük verməkləri aşkar edilmişdir. Bəzi qadınlar bu təzyiqə etiraz etmiş və bildirmişdir ki, dünyaya gələcək uşağın cinsi vacib deyil. Lakin onlar həm də qeyd etmişlər ki, ərləri və ya qaynanalarının təzyiqi ilə onlar dölün qadın cinsində olduğu təyin olunan zaman ikinci və üçüncü uşaqlarını süni abort etdirmişlər. Oğlan uşaqlarına güclü üstünlük verilməsi nəticəsində bəzi kişilər həyat yoldaşlarına boşanma ilə hədə-qorxu gəlmiş və oğlan uşağı olana qədər hamiləliklərini süni abortla dayandırmağa məcbur etmişlər. Qadınların əksəriyyəti iqtisadi cəhətdən ərlərindən asılı olduqlarına görə boşanma hədə-qorxusu təhlükəlidir və bir çoxlarını öz hüquqlarından əl çəkməyə və abort etdirmələrinə səbəb olmuşdur. Oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsini nəzərdə tutan bu mentaliteti dəstəkləyən əsas amillər aşağı nəsilvermə səviyyəsindən irəli gəlmiş “ixtisaredici təsir”, habelə dölün cinsinə görə selektiv abortları mümkün edən reproduktiv texnologiyalardır. Qərbi Avropa ölkələrində nəsilvermənin Azərbaycana oxşar səviyyədə olmasına və dölün cinsinin təyin edilməsi üçün eyni texnologiyaların əldə edilmə şəraitinə baxmayaraq orada dölün cinsinə görə selektiv abortlar problemi yaranmamışdır, yalnız ona görə ki, bu ölkələrdə oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsinə təkan verən heç bir menatlitet yoxdur. Aydındır ki, Azərbaycanda oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsinə təkan verən patriarxal sosial strukturdan gender bərabərliyinə əsaslanan başqa bir struktura tədricən baş verən transformasiyasını yəqin etmək siyasətinin priotiteti olmalıdır. Azərbaycan cəmiyyətini daha eqalitar (bərabərhüquqlu) birinə çevirmək üçün mövcud patriarxal sistemi əbədiləşdirən prosesə müdaxilə etməyə ehtiyac var. Məktəbə hazırlıq səviyyəsindən başlayaraq rəsmi təhsil sisteminin bütün səviyyələrində gender tədrisi və təlimini təqdim etmək faydalı ola bilərdi. Həmçinin çap edilmiş, səsyazma və ya görüntü olaraq lentə alınmış materiallardan istifadə edərək böyüklər, kişilər və qadınlar arasında gender bərabərliyi haqda məlumatlandırma üzrə geniş proqramlar təqdim etmək olar. Qadınları daha yüksək təhsil və ödənişli məşğulluq əldə etməyə cəlb edən pozitiv ayrıseçkilik kimi müvəqqəti xüsusi tədbirlərə ehtiyac var. Azərbaycanda reproduktiv yaş həddində olan qadınların 97 faizinin 5 il və daha çox təhsili vardır və 80 faizi isə 10 il və daha çox təhsil almışdır. Buna baxmayaraq, bu qadınların əksəriyyəti (79 faiz) son 12 ay ərzində heç bir Müvafiq siyasətin tənzimlənməsi Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|