Azərbaycanda doğulan uşaqların cins nisbətinin pozulmasına zəmin yaradan mexanizmlər
Qrafik 1. Azərbaycan Respublikasının regionları 22 Qrafik 2
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qrafik 4.
- Qrafik 6.
- Qrafiklər 6 Minnətdarlıq
- BMT-nin Əhali Fondunun Azərbaycandakı Nümayəndəliyi 8 Ön söz
- Dr. Zahidul A. Huque Türkiyə üzrə Ölkə Nümayəndəsi Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstan üzrə Ölkə Direktoru
5 Qrafik 1. Azərbaycan Respublikasının regionları 22
Adam başına GDP, PPP (Cari beynəlxalq valyuta - dollar) 22
Azərbaycanda dünyaya gələn uşaqların cinsinə görə nisbəti tendendiyası (1980-2010) 29
Əsas xüsusiyyətlər baxımından dünyaya gələn uşaqların cinsinə görə nisbəti (sorğudan 5 il əvvəl), AzDSS-2011 30
Azərbaycanda ümumi nəsilvermə əmsalının illər üzrə dəyişməsi (1961-2011) 31
Əsas xüsusiyyətlərinə görə ümumi nəsilvermə əmsalı, AzDSS-2011 32
Seçilmiş ölkələrdə kontraseptiv üsulların cari istifadəsi 33
Əsas xüsusiyyətlərinə görə kontraseptiv üsullardan istifadə, AzDSS-2011 34
Sorğudan üç il əvvəlki dövr ərzində süni abortla dayandırılan hamiləliklərin yayım faizi, AzDSS-2011 36
Əsas xüsusiyyətlərə görə, hazırda ailəli olan 15-49 yaş arası qadınların keçirdiyi süni abortların orta hesabla sayı və sorğudan əvvəlki üç il ərzində ən azı bir süni abort keçirmiş qadınların təşkil etdiyi faiz, AzDSS-2011 37
6 Minnətdarlıq 1990-cı illərin əvvəllərində Nobel Mükafatı almış hindistanlı iqtisadçı Amartya Sen ilk dəfə “çatışmayan qadınlar” konsepsiyasını irəli sürərək, Asiyada əhali arasında gender əsaslı ölüm hallarında tendensiyaları araşdırmaq üçün onilliklərlə sürən debatlara və araşdırmalara səbəb olmmuşdur. Yerli icmaların ənənəvi patriarxal arzularının reallaşdırılmasına yönəlmiş oğlan uşaqlarının doğulmasını təmin etmək üçün uşağın cinsinə görə qərəzli seçiminin geniş yayılmış halları bu fenomenə daxildir. Uzun müddət belə hesab edilmişdir ki, bu hallar yalnız Çin və Hindistan kimi ölkələrdə baş verir. Doğulacaq uşağın cinsinə görə seçimlə bağlı 1829 saylı AŞPA Qətnaməsi (2011) Azərbaycan da daxil olmaqla bir sıra ölkələri hədəfə alaraq, bu ölkələrdə doğulan uşaqların cinsə görə nisbətinin pozulmasının “narahat doğuran səviyyəyə çatmasını” qeyd etmişdir. Kişi və qadın əhalisinin bu cür nisbəti isə hər hansı bir xarici müdaxilənin olmasına dəlalət edir. Mövcud tədqiqatlar göstərir ki, bu cür disbalans nəzəri olaraq əhalinin qeydiyyat sistemindəki problemlər, bioloji faktorlar və ya uşağın cinsinə görə selektiv abortlar kimi məqsədyönlü tədbirdlər nəticəsində baş verir. BMT-nin Əhali Fondunun Azərbaycandakı Ölkə Nümayəndəliyinin Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi ilə yaxın əməkdaşlıq çərçivəsində keçirdiyi Azərbaycanda doğulan uşaqların cinsə görə nisbətinin pozulmasının kəmiyyət və keyfiyyət əsaslı tədqiqatı müstəsna olaraq bu fenomenə zəmin yaradan mexanizmlərin araşdırılmasına həsr edilmiş ilk təşəbbüsdür. Bu tədqiqat zamanı əldə edilmiş məlumatlar Azərbaycanda doğulan uşaqların cinsə görə nisbətinin pozulması probleminin həlli üçün hökumət nümayəndələri, vətəndaş cəmiyyəti və digər tərəfdaşlarla aparılan müvafiq təşviqat strategiyalarının gücləndirilməsi istiqamətində mühüm töhfə verəcəkdir. Bu hesabat bir çox təsisat və ekspertlərin dəstəyindən əhəmiyyətli şəkildə bəhrələnib. Ilk olaraq, bu tədqiqat layihəsinin bütün mərhələlərində zəruri istiqamət və yardım göstərməklə bizə böyük dəstək vermiş hökumət tərəfdaşımız olan Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin müstəsna rolunu vurğulamaq istəyirik. Mövcud olan kəmiyyət göstəricilərinin təhlilində göstərdiyi yardım, eləcə də məlumatların təhlili mərhələsində yaxından iştirakı üçün Dövlət Statistika Komitəsinə xüsusi təşəkkürümüzü bildiririk. Tədqiq edilən fenomenin hərtərəfli təhlil edilməsi baxımından vacib olan demoqrafiya sahəsində beynəlxalq texniki təcrübənin araşdırma prosesində tətbiqinə görə Hacettepe Universitetinin Əhali Araşdırmaları İnstitutuna (Ankara, Türkiyə) öz dərin minnətdarlığımızı bildiririk. Layihənin hazırlanması, eyni zamanda sahə sorğularının aparılması prosesində əhəmiyyətli
7 töhvə vermiş QHT tərəfdaşımız “Sosial Tədqiqatlar üzrə Mərkəz”ə, eləcə də milli ekspertlər qrupuna öz təşəkkürümüzü bildiririk. Biz, həmçinin 2011-ci ildə keçirilmiş AzDSS-in verdiyi yeni məlumatlar əsasında tədqiqatda əks olunmuş bəzi göstəricilərin yenilənməsi prosesində tədqiqat heyətini dəstəklədiyi üçün milli ekspert cənab Lütfi Qafarzadəyə minnətdarlığımızı bildiririk. Yekunda, sonrakı nəsillərin eqalitar dəyərlərə hörmət bəsləndiyi mühitdə yaşayaraq Azərbaycanda “çatışmayan qadınlar” problemi ilə üzləşməməsi üçün tədqiqatımıza maraq göstərərək sorğuda iştirak etmiş və sözügedən fenomentlə bağlı öz fikir və şəxsi təəssüratlarını bölüşməklə hazırkı hesabatı əhəmiyyətli dərəcədə zənginləşdirərək, müvafiq tövsiyələrin hazırlanmasına töhfə vermiş kişi və qadın respondentlərə öz dərin minnətdarlığımızı bildiririk. BMT-nin Əhali Fondunun Azərbaycandakı Nümayəndəliyi 8 Ön söz Son bir neçə onillik ərzində beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən qadınların insan hüquqları diskursuna daha çox diqqət yetirilməsinə baxmayaraq, qadınlar kişilərin hegemonluq etdiyi dünyanın əksər hissələrində əhalinin ən zəif müdafiə olunmuş qrupları arasında qalaraq, özlərinin mülki, siyasi, sosial, iqtisadi və mədəni hüquqlarının qorunması, təşviqi və həyata keçirilməsi ilə bağlı bir sıra çətinliklərlə üzləşməkdədir. Gender əsaslı ayrı-seçkilik halları çox geniş yayılıb və bu fenomen məktəb və iş yerlərində qısnama, fiziki zorakılıq və hətta qətl kimi müxtəlif formalarda təzahür edir. Lakin, bəşəriyyətin patriarxal inanclarının məhz ailə daxilinə müdaxilə edərək, gender bərabərliyini təşviq edən hüquq müdafiəçilərinin indiyədək qazandığı mühüm qələbələri risk altına atması daha dəhşətlidir. Təəssüf ki, hazırda gender əsaslı ayrı-seçkilik daha mürəkkəb formalar alaraq, hətta hələ doğulmayan qız uşaqlarını da hədəfə alır. Tədqiqat əsaslı məlumatlar göstərir ki, ailə vahidinin sosial-iqtisadi vəziyyətindən asılı olmayaraq, mövcud patriarxal münasibətlər sistemi dölün cinsini təyin etməyə imkan yaradan müasir texnologiyaların müyəssərliyi və ümumi fertillik əmsalının aşağı düşməsi prosesində valideynləri mütləq şəkildə oğul övladına sahib olmağa vadar edir. Qeyd edilməlidir ki, bu cür hallar istənilən ölkədə doğulan uşaqların cinsə görə nisbətinin ciddi şəkildə oğlan uşaqlarının xeyrinə pozulmasına gətirib çıxarır. Bu fenomenlə bağlı aparılmış ən son araşdırmalar zamanı əldə edilmiş məlumatlar göstərir ki, bu vəziyyət gələcəkdə əhalinin ümumi strukturu və dinamikası baxımından çox xoşagəlməz nəticələrə gətirib çıxara bilər. Bu problemin illərlə davam etdiyi Hindistan və Çinin təcrübəsi göstərir ki, kişilərin sayının həddən artıq çoxalması onların ailə qurmaq üçün partnyor tapa bilməməsi ilə nəticələnir və bu da öz növbəsində cinayətkarlıq statistikasının ikiqat artması, zorakı davranış hallarının geniş yayılması, gəlin qaçırma, insan alveri, zorlama və fahişəlik kimi bir sıra mənfi hallarla sıx şəkildə əlaqəlidir. Azərbaycan Respublikasının əhali arasında doğulan uşaqların cinsə görə nisbətinin ciddi şəkildə pozulduğu ölkələr arasında olduğu faktı və doğulan uşaqların cinsə görə nisbətinin pozulması probleminin reproduktiv sağlamlıq və əhali məsələləri, eyni zamanda, gender münasibətlərinin dinamikası ilə birbaşa əlaqəsini nəzərə alaraq, BMT-nin Əhali Fondunun Azərbaycan Nümayəndəliyi sözügedən fenomenin keyfiyyət və kəmiyyət üsulları vasitəsilə qiymətləndirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış etmişdir. Qeyd etmək vacibdir ki, Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi bu mühüm layihədə BMT-nin Əhali Fondunu dəstəkləməklə 1994-cü ildə Beynəlxalq Əhali və İnkişaf Konfransının Fəaliyyət Proqramında əks olunmuş “qız uşaqlarının öldürülməsi və doğuşdan qabaq uşağın cinsinin seçilməsi ilə bağlı zərərli və qeyri-etik təcrübələrlə nəticələnən ayrı-seçkiliyin bütün formalarını ləğv etmək və oğlan uşaqlarına verilən üstünlüyün əsas səbəblərini aradan qaldırmaq” üzrə öhdəliyin həyata keçirilməsi üzrə öz iradəsini bir daha açıq şəkildə nümayiş etdirdi. Biz əminik ki, bu mühüm tədqiqatın nəticələri aidiyyəti dövlət proqramlarını hazırlayan tərəflər, elm xadimləri və vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələri tərəfindən Azərbaycanda cinsi seleksiya fenomeninin aradan qaldırılması üzrə uğurlu müdaxilələr üçün geniş şəkildə istifadə ediləcək. Dr. Zahidul A. Huque Türkiyə üzrə Ölkə Nümayəndəsi Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstan üzrə Ölkə Direktoru Bİrləşmiş Millətlər Təşkilatının Əhali Fondu Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|