78
Bu adamların daxildə və Azərbaycandan kənarda Demokratik hökumət
əleyhinə işlər görməyini eşidirdi. Məlumatlar çatdırılırdı ona. Məmməd Əmin
Rəsulzadə bu adamların Leninlə yaxınlıq etdiyini, ondan imdad gözlədiklərini acı-
acı düşünürdü. Xalq bu «Denikinlər»dən görən nə zaman xilas olacaq?
Xalqın içərisindən çıxan Denikinlər işləyirdi. Lenin onların başını aldadıb
istifadə edir, Azərbaycanda müstəqil sovet Respublikası quracaqsınız deyirdi.
Budur,
Nərimanov
Həştərxandadır.
Azərbaycanda
Demokratik
Respublikanın qurulmağını bilir. Amma narazıdır. Bəs fikri nədir Nərimanovun?
Xalq azad bir dövran yaşayanda, Azərbaycan Demokratik Respublikasının
istiqlaliyyət havasını udanda Nərimanov nə işlə məşğul idi? Dostlarından birinin
dedikləri:
«Biz «Hümmət» təşkilatında işləyən türk kommunistləri Həştərxana gəlib
yoldaş Nərimanovu orada gördük. Burada azərbaycanlılar ilə tatar yoldaşlar
Nərimanovun ətrafına toplaşaraq onun rəhbərliyi ilə firqə təşkilatını və Şura
aparatını möhkəmlətməkdə idilər...»
1918-ci il idi. Azərbaycanda Demokratik Respublika qurulmuşdu.
Nərimanov «Şura aparatını» möhkəmlədirdi.
Dadaş Bünyadzadə isə daha da «irəli» getmişdi. Özü bu haqda belə yazırdı:
«Mən İliçə xəbər verdim ki, Azərbaycanda iki cərəyan var: Bunlardan biri
ondan ibarətdir ki, Bakı və Azərbaycan azad edildikdə müstəqil Sovet Respublikası
yaratmaq lazımdır, ikinci cərəyan isə ondan ibarətdir ki, heç bir respublika lazım
deyildir, Azərbaycanı quberniyalara bölmək və RSFSR-lə birləşdirmək lazımdır».
«İçimizdəki Denikin»lərin xəyanətkarlığı haqqında çox eşidirdi, çox. Bu
adamların romantik ideallarından xalqa ağır zərbə dəyəcəyini görürdü. Xalqı
yenidən uçuruma itələyən yalançı bolşevik fikirləri ilə yolunu azmış adamlardan nə
yolla xilas olmalı?
Fikirlər ağrıdır, kəsirdi içərisini.
Xalq gözəl günlər yaşayırdı. Malının, dövlətinin, yerüstü sərvətlərinin
sahibi idi. Kimsə daxili işlərinə qarışmır, kənardan müdaxilə yox idi. Qorxu hissi
tamam çəkilib getmişdi. Bütün azad ölkələrdə olduğu kimi, adamlar istədikləri
vaxt hara, hansı dövlətə getmək arzusunda olsaydılar, icazə verilirdi. İstədiyini
kənara aparıb sata bilərdin. Kimsənin əlindən almağa ixtiyarı yoxdu.
Azad Azərbaycan qəzetləri yazırdı:
«Oktyabrın yeddisində Ədliyyə nazirliyi «Metropol» mehmanxanasından
Babayevin Naberejnı küçəsində yerləşən evinə köçür».
Azad Azərbaycanın paytaxtı Bakıda çoxlu məktəblərin, gimnaziyanın
olduğundan xəbər verirdi qəzetlər:
«Bakıdakı 3-cu kişi gimnaziyası xahiş edir məlumat verək ki, tədrisi davam
etdirmək istəyənlərin və bütün siniflərə qəbulun yazılışı hər gün gimnaziyanın
kanselyariyasında səhər saat 9-dan 1-ə kimi aparılır».
79
Azad Azərbaycan qəzetləri Bakıda teatrın, musiqinin yenidən fəaliyyətə
başladığından yazırdı:
«Oktyabrın 4-də çətinliklə Bakıya gəlib çatan müsəlman qrupunun qüvvəsi
ilə qış mövsümünün açılışı oldu. Öz sevimli aktyorlarını salamlamaq üçün çoxlu
adam axışıb gəlmişdi. Amma təəssüflər olsun ki, «Mikado» teatrının yeri darısqal
olduğundan oyun zalında yalnız gələnlərin bir hissəsi yerləşmişdi, qalanlarına isə
ötənlərin dəhşətindən sonra istedadlı komiklərin, Hüseynzadə və Anaplinskinin və
«Arşın mal alan»ın möcüzəli musiqisini eşidib ürəkdən istirahət etmək qismət
olmadı».
Azərbaycanın azad, bəxtəvər günləri idi. Xalq varının, dövlətinin, qızılı
neftinin sahibi idi. Rusun, erməninin, ingilisin ağalığına son qoyulmuşdu.
Azərbaycan Demokratik Respublikası fəaliyyətdə idi.
Ġblis nədir? İblis, bütün insanlara xain olan qüvvət! İblis! İnsanları içəridən
gəmirən bir qurd! İblis! İnsan qanına susamış ac yalquzaq! İblis! Məzlumların,
qolu qüvvətsizlərin qənimi! İblis! Bir parça çörək istəyi ilə yaşayanların ümidini
qılınclayan! İblis! Evlərə girib yanan, ocaqları söndürən, çıxan tüstüsünü kəsən!
İblis! Gülzarlıqları tapdalayıb viranəliyə çevirən! İblis! Xalqların qanı bahasına
əldə etdiyi azadlığı ondan tutub alan!
Qorxuludur, məkrlidir, kinlidir İblis! Ondan özünü qoru, gözlə, ey başı
bəlalı insan!
...İblis yavaş-yavaş Bakıya—onun başçılıq etdiyi azad Azərbaycana doğru
irəliləyirdi. O hələ heç nə bilmirdi...
Səhər əhvalı yaxşı idi. Yeməyini yeyəndən sonra hayat yoldaşı Ümbül Banu
xanım stolu yığışdırdı. Bir qədər sevimli qızı Lətifə ilə oynayandan sonra ayağa
qalxdı. İşə getmək vaxtı idi.
Ümbül Banu xanım məhəbbətlə həyat yoldaşının arxasınca baxırdı. Ömür-
gün yoldaşını seçməkdə bəxti gətirmişdi. Belə saf ürəkli insanı çətindir həyatda
tapmaq. Böyük bir hökumətə başçılıq etsə də sadəliyini itirmirdi. Gecəsi də,
gündüzü də Azərbaycanla bağlı idi. Bütün işlərin gərginliyi onun içərisindən
keçirdi. Amma Ümbül Banu xanım ömür-gün yoldaşından ötrü narahat idi, bərk
narahat idi. Məmməd Əmin demək olar ki, istirahət etmirdi. Bu onun səhhətinə
ciddi təsir göstərirdi. Hərdən diqqətlə həyat yoldaşına baxır, gözlərinin ifadəsindən
içərisində sonsuz ağrıların, narahatlığın dolaşdığını hiss edirdi. Qayğıkeş adam idi
həyat yoldaşı. Xalq üçün işlədiyi bir yana, atasını, sevimli bacısını da unutmurdu.
Həftədə bir dəfə Novxanıya gedib onlara baş çəkir, hal-əhval tuturdu.
Ümbül Banu xanım böyük məhəbbətlə sevimli həyat yoldaşının arxasınca
baxırdı.
...Eşitdiyi xəbər Məmməd Əmin Rəsulzadəni bərk sarsıtdı. Bir müddət rəngi
qaralmış halda dayandı. Sonra yavaş-yavaş özünə gəlməyə başladı.
Türkiyədən hərbi nazir İzzət paşa bir teleqram göndərmişdi. İzzət paşa
yazırdı ki, müharibədəki məğlubiyyətlə əlaqədar Türkiyə ordusu noyabrın 16-na
Dostları ilə paylaş: |