Azərbaycanin göRKƏMLĠ adamlari

201 
 
hakimiyyətə  keçmək  istədiyini  biləndə  onlardan  uzaqlaşmışdı.  Stalin  isə  Leninin 
ideyalarından  qanadlanan  bu  qanlı  sistemi  möhkəmləndirdi,  özünün  diktatorluq 
aləminə  çevirdi.  Heç  şübhəsiz  ki,  Stalin  onun  yanında  «işıqlı  kommunizmdən», 
yaxud  «sosializmin»  təntənəsindən  danışmazdı.  Çünki  Məmməd  Əmin 
Rəsulzadənin  bu  sözlərə  yalnız  güləcəyini  düşünərdi.  O  Məmməd  Əmin 
Rəsulzadənin  sosializmin  və  proletar  diktaturasının  «mahiyyətini»  dərindən  dərk 
etdiyini  bilirdi.  Bilirdi  ki,  Məmməd  Əmin  Rəsulzadə  Lenin  və  onun  bu  adlar 
altında, hakimiyyət başında qalmaq istəklərini yaxşı anlayır. Yox, Stalin Məmməd 
Əmin  Rəsulzadəni  yaxşı  tanıyırdı.  Stalinin  ona  böyük  hörməti  vardı.  Həmişə 
mehribanlıqla  danışar,  müraciətlərində  də  səmimi  olardı.  O  türk  millətindən  olan 
yeganə  azərbaycanlı  idi  ki,  Stalin  onu  ölümdən  qurtarmışdı.  Minlərlə  türkü  «uf» 
demədən  qətlə  yetirən  Stalin  Məmməd  Əmin  Rəsulzadənin  taleyindən  narahat 
olmuşdu. Öz keçmiş dostuna borcunu qaytarsa da hər halda elə bir qəddar adamın 
Məmməd Əmin Rəsulzadəni unutmayıb terror maşınından salamat çıxarmağı adi iş 
deyildi. 
Stalinin  Məmməd  Əmin  Rəsulzadəyə  rəğbəti  vardı.  Deyilənə  görə,  30-cu 
illərdə  bir  görüşdə  Məmməd  Əmin  Rəsulzadənin  ünvanına  kimsə  kəskin  sözlər 
deyib. Stalin acıqlanıb ki:  «Tanımadığın adam haqqında elə sözləri danışma!» 
...Məmməd  Əmin  Rəsulzadə  Stalin  haqqında  xatirələrini  yazıb  çap 
etdirməklə özünün «Azərbaycan davası»nı davam etdirirdi. 
Ankara.  1954-cü  il,  28  may.  Bu  gün  Azərbaycan  istiqlalının  otuz  altıncı 
ildönümüdür. Otuz altı il bundan əvvəl Azərbaycan azad dövlət elan edilmişdi. Az 
keçməmiş xalqın başı üzərində üç rəngli bayraq dalğalandırılmışdı. 
Düz otuz altı il idi ki, o harda olursa-olsun bu günü yad edir, toplantı keçirib 
həmvətənlərini  başına  yığır,  28  mayın  istiqlaliyyət  günü  olduğundan  danışır. 
Deyirdi ki, bu yüksək, şanlı bir gündür. Elə bəşəri istəkdir ki, biz Azərilər həmişə 
ona doğru can atmışıq və son nəfəsimizə kimi də yolunda vuruşacağıq. 
28  may  bayramı  Ankaradakı  Azərbaycan  Kültur  Dərnəyi  tərəfindən  qeyd 
olunur.  Cümə  günü  saat  altı  radələrində  Dərnək  üzvləri  və  qonaqlar  binaya 
toplaşırlar. Əbdül Vahab Yurdsevər 28 mayın böyük tarixi əhəmiyyətindən danışır. 
...Sonra  söz  ona  verilir.  Bu  onun  sonuncu  28  may  bayramıdır.  Otuz  altı  il 
əvvəl  isə  dostları  ilə  birlikdə  indi  işığına  toplaşdığı  günü  xalqın  tarixinə  qızılı 
hərflərlə həkk etmişdilər. 
Otuz altı ilə əvvəl olmuşdu bu hadisə. 
O  adamlar  da  həyatda  yox  idi,  hamısı  köçüb  getmişdi.  Çoxunu  isə  qətlə 
yetirmişdilər. Sağ qalan o idi yalnız. Və o vaxtdan bəri mərhum dostlarının, azad 
Azərbaycanı  quranların  ruhunu  şad  etməkdən  ötrü  həmişə  bu  bayramı  keçirirdi. 
Onların adını yad edir, gənclərə xatırladırdı. 
28  mayın  36-cı  ildönümü  bayramında  yenə  onun  hamını  sehrləyən  alovlu 
sözləri eşidilirdi: 

---

202 
 
«28  may  1918-ci  il  milli  Azərbaycan  hərəkatının  ən  böyük  günüdür. 
Bundan 36 il əvvəl milli şura tərəfindən Azərbaycanın istiqlalı elan olunmuşdu; Bu 
tarixdə  türk  və  müsəlman  aləmində  ilk  dəfə  milli  xalq  hakimiyyətinə  dayanan  bir 
cümhuriyyət qurulmuşdur. 
Yüz  il  əvvəl  ayrı-ayrı  9  xanlıq  halında  çarlığın  hakimiyyəti  altına  düşən 
Azərbaycan  Birinci  Dünya  hərbi  nəticəsində  çökən  Rusiya  imperatorluğunun 
zülmü altından siyasi bir bütün, bir millət, bir dövlət olaraq qalxdı...» 
28 may bayramında xalqın həm vətənpərvər oğullarını, həm də xəyanətkar 
adamlarını gənclərə tanıdırdı: 
«Parlamentə  və  hökumət  xaricində  Firidun  Köçərlilər,  Piri  Mürsəlzadələr, 
İslam  Qabilzadələr,  Mirzə  Abbaslar,  müəllimə  Vəsilə  xanımlar,    Kazımzadə  
Kazım  bəylər,  Rəfibəyli Xudadat bəylər, şair Hüseyn Cavid ilə Əhməd Cavadlar, 
gənc zabitlərdən  Ağa Kərim  Əlizadə, Ağa Səlim Rəhimzadə, Salman Rəhimzadə, 
İbrahim  Axundzadə,  doktor  Dadaş  Həsənzadə  və    sairləri  kimi  qurbanlarımız  və 
şəhidlərimiz vardır. Azərbaycan cəlladı Bağırovun bir hesabatında qeyd olunduğu 
kimi  52-dən  çox  qanlı  xalq  üsyanlarında  fədakaranə  ölən  minlərcə  igid 
partizanlarımızı  unutmayalım.  Gənc  ordumuzun  şəhid  komandanları  Həmid 
Qaytabaşıları,  Süleyman  Paşaları,  Tlexas  Murad  Gərayları,  İbrahim  Ağaları, 
Səlimov Həbib bəyləri və bir çox digərlərini də xatırlayalım. 
Adları  və  xatirələri  hamımıza  əziz  olan  Fətəli  xan,  Nəsib  bəy,  Həsən  bəy, 
Səməd Paşa, Əbuzər bəy, Məmməd Bağır bəy, Müseyib, Murtuza bəy, Rəhim bəy 
və sairə kimiləri ilə bərabər düşmən tərəfinə keçmiş və milli iradəyə xəyanət etmiş 
Qarayevlər, Qarabəyovlar kimi bədxahlar da parlamentdə üzv olmuşlardır... 
...Bunu  bilməliyik  ki,  davamız  üç  kişinin  aparacağı  bir  dava  qısır  bir  dava 
deyildir. O nəsildən nəslə dövr edən bir davadır. Təcrübəli böyükləri ilə dəliqanlı 
gənclərini qopmaz ideal və fikir birliyi ilə bir-birinə sıx bağlayan bir davadır». 
...O 28 may günündə dediyin sözlər hamının qəlbini coşdurur, «Azərbaycan 
davası»nı,  yəni  vətənin  istiqlaliyyət  mübarizəsini  aparmağa  ruhlandırır.  Ona  görə 
də  sözlərini  qurtaran  kimi  sürəkli  alqış  sədaları  eşidilir.  Hamı  sevir  səni,  özünə 
mənəvi dayaq, ümid yeri bilir. 
Kültur Dərnəyinə  toplaşanlar  28  may bayramını  yalnız ağrılı sözlərlə qeyd 
etmirlər,  axırda  Azərbaycan  musiqisindən  parçalar  səslənir,  rəqslər,  oyunlar 
keçirilir, qonaqlara Azərbaycan qaydasınca tez-tez çay verilir. 
Saat  doqquzda  toplantı  qurtarır.  28  may  bayramı  beləcə  başa  çatır.  Bu 
sonuncu  isqiqlaliyyət  bayramıdır  ki,  təntənə  ilə  yola  salır.  Bir  daha  28  mayın 
xoşbəxt çöhrəsini bu Kültur Dərnəyinə gəlib yad etməyəcək. 
Almaniya. Münhen şəhəri. «Qurtuluş» radiosunun  Azərbaycan şöbəsi.   
Yanvar  ayıdır.  «Qurtuluş»  radiosu    Məmməd  Əmin  Rəsulzadənin      yazdığı    bir 
məqalənin  mətnini  Azəri  türklərinə  çatdırır.  Yazıda  mühüm  hadisədən  – 
Azərbaycan Cümhuriyyətinin böyük dövlətlər tərəfindən tanınmasından danışıl ır. 
Yazıda  Azərbaycan  şivəsini  mühafizə  edib.  Fikirləşib  ki,  bəlkə  yazdığı  sözlər 

---