Azərbaycanın azadlığı uğrunda 1918-ci ildə
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
68 məhz 1881-ci ildən götürülməsi bu ildən onun nizami qoşun hissəsi kimi fəaliyyətə başlaması ilə bağlı olmuşdur. İki nizami, iki milis və iki könüllü tabordan ibarət olan alay tədricən ordunun ən intizamlı hissələrindən birinə çevrilirdi. Onun tərkibində olmuş milis taborları ehtiyat qüvvələri tərkibinə, könüllülərdən ibarət taborlar isə ərazi hissələri tərkibinə verilmişdi. Yarandığı dövrdən İngiltərənin Amerikadakı koloniyalarında, Barbados adasında (1884-1887), daha sonra Cənubi Afrika (1887-1893), Malta (1893-1895) və Misirdə (1895-1897) xidmət edən hərbi hissənin l-ci taboru ilk döyüşlərini Sudanda keçirmiş (1897), Hindistanda (1897-1903) və İrlandiyada (1903-1912) dislokasiya edilmişdi. Hərbi hissənin 2-ci taboru 1881- 1886-cı illərdə Hindistanda olmuş, 1884-cü ildə Zab vadisinə yürüşdə iştirak etmiş, Aden limanından İngiltərəyə göndərilmişdir. 1886-1893-cü illərdə tabor İngiltərədə, 1893-1899-cu illərdə İr-landiyada dislokasiya edilmişdi. 1899-cu ildə Cənubi Afrikaya göndərilən tabor 2-ci Bur müharibəsində 1902-ci ilədək iştirak etmiş və İngiltərəyə qaytarılmışdı. 1903-cü ildən Hindistanda yerləşmişdir. I Dünya müharibəsində alayın 1-ci taboru 1914-cü ildə Armentir, 1916-cı ildə Somma, 1917-ci ildə Messina, İpr, Sen-Kventin kanalı, Sell, Sari Bair, Kut əl-Əmar döyüşlərində iştirak etmiş, 2-ci taboru Hindistanın şimal-qərb sərhəddində yerləşmişdi. Sonrakı dövrlərdə İngiltərənin apardığı çoxsaylı müharibələrin əksəriyyətində alayın hissələri iştirak etmişdi. 1959-cu ildə Şimali Stafford alayı Cənubi Stafford alayı ilə birləşdirilmiş və Stafford alayı (Şahzadə Uelsin alayı) adı ilə indi də Britaniya silahlı qüvvələrinin tərkibindədir. Varvik alayının tam adı "Kral Varvik fuziler (fuzi-ağır fuzeya tüfəngi ilə silahlanmış piyada) alayı" kimi göstərilir. 1674-cü ildə Hollandiya hökuməti muzdlu ordu yaradarkən iki ingilis alayı təşkil etmiş, 1685-ci ildə İngiltərə kralı II Yakob onları İngiltərəyə çağıraraq hakimiyyətə iddialı olan və krala qarşı qiyam qaldırmış qraf Monmuta qarşı istifadə etmişdir. Qiyam yatırıldıqdan sonra 5-ci və 6-cı piyada alayları adı ilə tanınan alaylar Hollandiyaya qayıtmışlar. 1688-ci ildə Oranlı Vilhelm (III Vilhem) İngiltərə taxtına dəvət edilib kral elan ediləndə ("şanlı inqilab" hadisələri), onunla birlikdə alaylar da İngiltərəyə gəlmişdilər. 6-cı alay "Hollandiya qvardiyası" adını almış və İrlandiyada üsyançılara qarşı bir neçə döyüşdə iştirak etmişdir. "İspaniya vərəsəliyi uğrunda müharibə"nin müxtəlif döyüşlərində iştirak etmiş alay 1745-ci ildə Yakobçular üsyanının yatırılmasında iştirak etmişdir. 1753-cü ildən Cəbəllütarixdə xidmət edən alay Amerikaya göndərilir və orada Amerikanın müstəqilliyi uğrunda müharibədə iştirak edir. 1776-cı il Nyu- York döyüşündən sonra vətənə göndərilən 6-cı alay 1782-ci il islahatına görə Varvik alayı adını almışdır. Bu adla alay Fransa inqilabının yatırılmasında iştirak etmiş, Amerikada gedən döyüşlərdə Martinika, Qvadelupa və Santa Lyuçiya adalarını fransız qoşunlarından qorumuşdur. Napoleon müharibələrində əsasən İberiya yarımadası və Cəbəllütarixdə vuruşan alay 1814-cü ildə Kanadaya göndərilir. 1832-ci ildə alayın adı dəyişdirilərək 1-ci kral Varvirşir alayı adlandırılır və o, Şimali Afrikaya göndərilir. Burada alay 1846-1853-cü illərdə ingilis hökmranlığı əleyhinə üsyan qaldırmış müsəlmanlara qarşı vuruşurdu. 1881-ci il islahatına əsasən alay Kral Varvik alayı adını almışdır. 1898-ci ildə Sudanda gedən döyüşlərdə iştirak edən alay Bur müharibələrinin ən qızğın döyüşlərində də vuruşmuşdur. I Dünya müharibəsində alayın adı altında birləşdirilmiş 30 tabor 80-dən artıq döyüşdə iştirak etmiş və nəticədə alay 6 dəfə Viktoriya Xaçına layiq görülmüşdü. Sonrakı dövrlərdə İngiltərənin apardığı çoxsaylı müharibələrin əksəriyyətində alayın hissələri iştirak etmişdi. 1968-ci ildə Varvik fuzi alayı digər fuzi alayları ilə 4 tabor tərkibində birləşdirilmiş və bu taborlar indi də Britaniya silahlı qüvvələrinin tərkibindədir. 184 Azərbaycanda gedən döyüşlərdə ingilis qoşunlarının əsas taktiki bölməsi piyada bölüyü idi. Taqımlardan ibarət bölüklər üç yığma tabor şəklində toplansalar da əslində pərakəndə halda fəaliyyət göstərirdilər. General Denstervil bölükləri strateji əhəmiyyətli mövqelərdə yerləşdirmiş, onların cinahlarında və arxada erməni taborları üçün mövqelər seçilmişdi. Erməni taborlarını döyüşə sövq etmək üçün general hər birində 1 ingilis və 3 erməni taboru olan briqada təşkil etməyi planlaşdırmışdı, lakin bu planı həyata keçirə bilmədi. Kral səhra artilleriyasının 8-ci batareyasını vahid şəkildə saxlayan general Sentrokaspi Diktaturasının batareyalarını ayrı- ayrı mövqelər arasında bölmüşdü. Eləcə də zirehli avtomobillər rus zirehli avtomobilləri ilə bir dəstədə toplanıb ən təhlükəli mövqelərə göndərilmişdi. 184 en.wikipedia.org/wiki/Royal_Warwickshire_Fusiliers " İNTERNET səhifəsi. 69 İngilislər həmçinin "Prezident Kryuger", "Kursk" və "Abo" gəmilərinə yiyələndilər. 185 "Prezident Kryuger" nəqliyyat gəmisi Xəzərdə üzən bütün nəqliyyat gəmiləri sırasında ən sürətlisi olmaqla bərabər, böyük tutumlu idi və təsadüfi deyil ki, məhz burada Denstervil öz müvəqqəti qərargahını yerləşdirdi. О yazırdı: "Gəmidə mənim bütün qərargahım, kargüzarlar, dəftərxana və üstəlik 300 əsgər üçün otaqlar vardı; ehtiyac yarandıqda gəminin üst göyərtəsində daha 800 əsgər yerləşdirmək olardı. Gəmidə biz səhra radiostansiyasını da quraşdırdıq". Sonra ingilislər daha iki gəmi, "Ventyur" və "İqnati" gəmilərini əldə etdilər və onları silahlandırmağa başladılar. Bu gəmilərdə onlar özləri ilə gətirdikləri bir neçə dörddüymlük top yerləşdirməyə çalışsalar da, Bakını tərk edənədək bu işi sona çatdıra bilmədilər. Təxliyyə zamanı ingilislərdə olan beş gəminin beşi də Ənzəliyə aparılmışdı. İngilis dənizçilərinin sayı 160 nəfərdən ibarət idi. 4.4. Ġngilis qoĢunlarının silahları və hərbi texnikası General Denstervilin öz qeydlərindən aydın olur ki, o, qoşunların say azlığını düşmən üzərində texniki üstünlüyə nail olmaqla kompensasiya etməyə çalışırdı. Cəbhələrdə olan ağır vəziyyət, Bakının ingilis qoşunlarının əsas bazalarından uzaq olması qısa müddət ərzində ağır texnika ilə silahlanmış ingilis qoşunlarını döyüş mövqelərinə göndərməyə imkan vermirdi. Bununla belə, generalın fikrincə şəhəri qoruyub düşməni məğlub etmək üçün Bakıda kifayət qədər silah və sursat vardı. İngilis qoşunları havada tam üstünlüyə malik idilər. Türk-Azərbaycan qüvvələrində təyyarə yox idi. Denstervilin qoşunları isə əməliyyatlarda iki rus və iki ingilis aeroplanı tərəfindən dəstəklənirdi. İngilis təyyarələrinin növləri sənədlərdə göstərilməsə də ehtimal etmək olar ki, onlar 1918-ci ilin yayınadək ən geniş yayılmış ingilis qırıcısı "Sopviç-Tabloid" olmuşdur. Müharibənin əvvəlində vuruşmuş "Sopviç-Pop" təyyarəsinin yeni modeli olan və Tomas Sopviçin ən uğurlu təyyarələrindən "Sopviç-Tabloid" müharibənin ən yüngül, kompakt və manevrli təyyarələrindən idi. İstehsalına 1913-cü ildən başlanan təyyarə iki pilot götürür, 100 at gücündə olan mühərrik saatda 148 km sürəti ilə hərəkət etməyə imkan verirdi. Təyyarə pulemyotla silahlanmış və yüngül bombalar götürə bilirdi. İngilis qoşunları yüngül zirehli avtomobilə malik idilər. Bakıda çəkilmiş fotoşəkillərdən (Bakı ətrafında döyüşlər zamanı və neft mədənləri yaxınlığında) görsənir ki, Denstervilin qoşunlarında "Rolls-Roys" tipli zirehli avtomobillər var idi. "Rolls-Roys" zirehli avtomobili 1914-cü ildən istehsal edilirdi, qüllədə yerləşdirilmiş bir pulemyotu vardı. 8 mm qalınlığı olan zirehlə örtülmüş avtomobilin 2-3 nəfərlik heyəti, 3,5 t çəkisi var idi. 40- 50 at gücünə malik mühərrik şosse yolunda 80-96 km/saat sürətlə hərəkət etməyə imkan verirdi. Əsasən piyada hissələrə atəşlə dəstək olmaq üçün nəzərdə tutulmuş bu zirehli avtomobil çevikliyi və çətin şəraitə dözümlüyü ilə seçilirdi. İngilis qoşunlarının topları barəsində olan məlumatlar azdır. Onların səhra topları kimi göstərilməsi ingilis ordusunun ən geniş yayılmış səhra topu -18 funtluq (3,3 düym) QF səhra topunun Bakıda istifadə olunmasını ehtimal etməyə imkan verir. Belə ki, 83,8 mm-lik top hələ 1904-cü ildə layihələşdirilmiş, sadə quruluşa malik olduğundan İngiltərə və Hindistanın bir sıra hərbi zavodlarında istehsal edilmişdi. Müharibənin gedişində topun quruluşunda dəyişikliklər aparılmışdı: ağac təkərləri üstü rezinli dəmir təkərlər əvəz etmiş, bir dayaq yerinə iki haçalanan dayaq qoyulmuş, ən son nümunələrin çapı 87,6 mm-ə çatdırılmışdı. Topun döyüş çəkisi 1284 kq, lülənin enib-qalxma bucağı -5-dən +16-yadək, üfiqi tuşlama bucağı 8 dərəcə olmuşdur. Тор 8,4 kq çəkisi olan mərmilərlə 8700 m məsafəyə zərbə endirildi. 185 Денстервиль, c.86. Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|