Azərbaycanın azadlığı uğrunda 1918-ci ildə
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
70 Bakıda və onun ətraflarında ingilis qoşunlarını təsvir edən fotoşəkillərdə ordunun "Lyuis" yüngül əl pulemyotları və "Li-Enfild" tüfəngləri ilə silahlanması aydın görünür. "Li-Enfild" tüfəngi 7,69 mm çapında olmuş, İngiltərə və onun koloniya və dominionlarında ən geniş yayılmış tüfəng növü idi. 1825 m məsafədən hədəfi vurmağa imkan verən tüfəngin ən mükəmməl növü MK III adı ilə 1916-cı ildən istehsal olunurdu. Yeni nəsil "Ross-Enfild" tüfəngində Rusiyanın Mosin tipli piyada tüfəngi və "Li-Enfild" tipli tüfəngin ən yaxşı xüsusiyyətləri birləşdirilmiş, mükəmməl piyada tüfəngi yaradılmışdı. MK III tüfənginin bıçaqvari süngüsü var idi. İngilis ordusunun zabitləri 1913-cü ildən silahlanmada olan "Vebley MK VII" beş düymlük (11,5 mm), həmçinin "Smit-Vesson 455 (11,5 mm)" revolverləri gəzdirirdilər. "Smit-Vesson 455 (11,5 mm)" tapançaları ABŞ-da istehsal olunsa da ingilis patronları üçün nəzərdə tutularaq hazırlanırdı. Zabitlərdə olduqca güclü "Vebley-Skott" tapançalarına da rast gəlinirdi. Belə ki, bu silahın 1912-ci il nümunəsi də (beş düymlük) orduda rəsmən silahlanmaya qəbul edilmişdi. 71 5 . Qafqaz Ġslam Ordusu 5.1. Müsəlman Korpusunun təĢkil edilməsi 1917-ci ilin sonunda Cənubi Qafqazda yaranmış kəskin hərbi-siyasi vəziyyət real qüvvələrə arxalanaraq sürətli və çevik hərəkətlər tələb edirdi. Lakin milli mənafelərin keşiyində dayanan ziyalılar və burjuaziya acı həqiqətlə üzləşdi: Azərbaycan xalqının dayağı və istinadgahı ola biləcək real hərbi qüvvə yox idi. Tədqiqatçı M.Süleymanov haqlı olaraq qeyd etmişdir ki, "Milli hərbi qüvvələrin yaradılması Azərbaycan xalqının milli mənafelərinin qorunması zərurəti ilə deyil, bəlkə də yaranmış şəraitdə millətin fiziki mövcudluğunun qorunması zərurəti ilə şərtlənirdi. Azərbaycan xalqının fiziki məhvində maraqlı olan qüvvələrin hərbi gücə malik olması və ondan istənilən vaxt, istənilən şəkildə istifadə edilməsi ilə artmaqda olan ümummilli təhlükə yalnız müvafiq hərbi qüvvələrin təşkili ilə aradan qalxa bilərdi". Çar üsuli-idarəsinin yeritdiyi məqsədyönlü siyasət nəticəsində ermənilər və gürcülərlə müqayisədə azərbaycanlıların hərbi hazırlığı yox idi. Milli tərkibli hərbi qüvvələrin yaradılmasını təşkil etmək istiqlal mübarizəsinin qarşısında dayanan başlıca vəzifələrdən biri idi. I Dünya müharibəsinin gedişində yaradılmış Tatar süvari alayının fəaliyyəti sübut etdi ki, azərbaycanlılar döyüşkənlik ruhunu və vuruşmaq qabiliyyətini itirməyiblər. 1917-ci ilin aprelində Qafqaz müsəlmanlarının qurultayında xüsusi büro yaradıldı və bu büroya Azərbaycanın səfərbərlik imkanlarını müəyyənləşdirmək üçün müsəlman əhalisinin siyahıya alınması tapşırıldı. YV.Çəmənzəminli yazırdı: "Vacib məsələlərimizdən biri milli qoşundur. Milli qoşun düzəlsə, ölkəmizdəki başsızlığı dövrən aradan qaldırmaq mümkündür". 186 Rusiyada Fevral inqilabı nəticəsində hakimiyyətə gəlmiş Müvəqqəti hökumət erməni milli hissələrinin böyüdülməsinə rəvac versə də müsəlman milli qoşun hissələrinin yaradılması məsələsini heç müzakirə belə etməmişdi. Bölgədə xidmət edən azərbaycanlı zabitlər pərakəndə halda fəaliyyət göstərirdilər. Ayrı-ayrı könüllü dəstələr təşkil edilir, onlara təlimlər keçilir və bu dəstələrdən şəhərlərdə sabitliyi qorumaq üçün istifadə olunurdu. Lakin bu pərakəndə, azsaylı, zəif silahlanmış, ərazi prinsipi əsasında təşkil edilmiş dəstələr qoşun sayıla bilməzdi.1917-ci ilin oktyabr ayının əvvəllərində Tatar süvari alayı Yelizavetpola gəldi və təntənəli surətdə qarşılandı. Müsəlman Milli Şurası noyabrın 5-də burada Qafqaz müsəlman hərbçilərinin I qurultayını keçirdi və azərbaycanlıların milli hərbi hissələrinin yaradılmasına imkan verməyən Müvəqqəti hökumətin mövqeyi tənqid edildi. 187 1917-ci il dekabrın 6-da Zaqafqaziya Komissarlığının növbəti iclasında qəbul edilən qərar Qafqaz Ordusunun milli hərbi hissələr əsasında təşkilinin təməlini qoydu. Qafqaz cəbhəsinin komissarı Donskoyun əmrinə əsasən "Ordu milli tərkibli nizami vahidlərdən təşkil edilməli" ermənilərdən, gürcülərdən, azərbaycanlılardan və ruslardan ibarət milli korpuslar yaradılmalıdır. Qafqaz cəbhəsinin komandanı general Prejevalski Bakıda olan milli tərkibli hərbi hissələr istisna olmaqla bütün hərbi hissələrin saxlanılması barəsində əmr imzaladı. Rusiya ordusunda mövcud olmuş milli xarakterli hərbi hissələr dərhal milli korpusların tərkibinə qatıldı və nəticədə Rus Korpusunun komandanı general Drasenko, Gürcü Korpusunun komandanı general Axmeteli, Erməni Korpusunun komandanı general Nazarbekovun rəhbərliyi ilə vahid hərbi hissələr təşkil edildi. 1917-ci il dekabrın 11-də Zaqafqaziya Komissarlığı tərəfindən Müsəlman Korpusunun yaradılması barəsində qətnamə qəbul edildi. Qətnaməyə əsasən müsəlmanların əsgərliyə çağırışı könüllü xarakter daşımalı, toplanma işi Mərkəzi Zaqafqaziya Müsəlman Komitəsinə tapşırılmalı, komanda heyəti müsəlmanlardan təyin olunmalıydı. Kadr çatışmadıqda isə digər millətlərin nümayəndələrindən də dəvət edilə bilərdi. Korpus (Qolordu) təşkil ediləndən sonra müsəlmanlar hərbi vergi verməkdən azad edilməliydi. Təşkilati işlərin həlli üçün Tiflisdə "Qafqaz Müsəlmanlarının Hərbi Şurası" yaradıldı. Dekabrın 2-də Rusiya ordusundan tərxis olunan 186 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.33. 187 Дарабади П.Г. О вооруженных силах АДР (1918-1920 гг) // Изв. АН АзССР, серия ИФП, 1991, № 1, с.27. Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|