Azərbaycanın azadlığı uğrunda 1918-ci ildə
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
131 heç kimin yaşamamasını və su ehtiyatlarının olmamasını vurğulayan Mürsəl paşa ərzaq və su təminatında, döyüş sursatının çatdırılmasında problemlər olmasını bildirmişdi. Erməni- rus kəndləri ətrafında taxıl ehtiyatları vardı (bolşevik-erməni qoşunları onlara toxunmur, yalnız müsəlman kəndlərini məhv edirdilər), lakin bu taxılı üyütmək xeyli vaxt və əlavə səylər tələb edirdi. Əsas anbarların Kürdəmirdə yerləşməsini, bu anbarların döyüşən hissələrə yaxın olan, Şamaxıya köçürülməsi üçün vaxt və nəqliyyat tələb olunmasını bildirən Mürsəl bəyin göstərdiyi səbəblərlə razılaşan Nuru paşa iyulun 26-dək təminat-təchizat məsələləri ilə məşğul olmağa icazə verdi. 479 7.8.Hacıqabul əməliyyatı (26-31 iyul 1918-ci il) Əvvəlki döyüşlərdə güclü zərbələr almış bolşevik-erməni qoşunları törətdikləri əməllərə görə cavab verməli olacaqlarını dərk edərək geri çəkilirdilər. 480 Sovet Rusiyasından göndərilən silah və sursatın həcmi artmışdı. İyulun 19-da Q.Petrovun dəstəsi Rusiyadan Bakıya gəldi və dərhal cəbhəyə göndərildi. 481 Q.Petrov Bakı rayonunun hərbi komissarı təyin edildi. Q.Petrovun dəstəsi Sovet hakimiyyətinə sadiq olan kazaklar və matroslardan təşkil edilmişdi və cəbhədə sabitliyin yaradılmasında əsas rol oynamalı idi. 482 İyulun 22-də Biçeraxov komandanlıqdan imtina etdi, vuruşan qoşunların komandanı erməni Avetisov təyin edildi. 483 Biçeraxov cəbhədə qalaraq Bakının müdafiəsində iştirak edəcəyini bildirdi. Müxtəlif vasitələrlə ordunu döyüşkən vəziyyətə gətirməyə çalışan bolşeviklər iyulun 24 -də fəhlələrə və qırmızı qvardiyaçılara müraciət edərək onları "vəhşi Türkiyəyə", "nifrətamiz türk zülmünə" qarşı vuruşmağa çağırdılar. 484 Həmin gün Q.Petrovun S.Şaumyan və Q.Korqanova göndərdiyi məktubu göstərdi ki, dəstə коmandirlərinin özləri vahimə içindədir və heç bir müraciət onları xilas etməyəcək. Əsasən də Petrov erməni komandirləri Amazasp, Vartanov və Əmirovun cəbhəni tərk etmək istəmələrindən gileylənirdi. 485 Bakı bolşevikləri ilə birgə olan qüvvələr də törədilmiş cinayətlərə görə cavab verəcəklərini dərk edərək onlardan aralanmağa başladılar. General Denstervilin yazıları göstərir ki, eserlər və daşnaklar Ənzəlidə ingilis komandanlığı ilə görüşə öz nümayəndələrini göndərir, bolşevikləri devirib hakimiyyətə gələcək yeni hökumətlə türk-Azərbaycan qoşun- larına qarşı vuruşmağı təklif edirlər. 486 İyulun 25-də Fəhlə, Qırmızı əsgər, Matros və Kəndli deputatları Bakı Sovetinin fövqəladə iclasında sağ eserlər, daşnaklar və menşeviklərin Bakıya ingilis qoşunlarının dəvət edilməsi barədə təklifini qəbul etdilər. 487 Sovet Rusiyası iyulun 25-də Almaniyaya nota verərək Qafqaz İslam Ordusunun hücumunun qarşısını almağı tələb etdi. Ağır vəziyyətdə olan Sovet Rusiyası Bakıya qüvvə göndərmək iqtidarında deyildi. Hakimiyyəti vermək istəməyən S.Şaumyan iyulun 26-da V.Leninə teleqram vuraraq ingilislərin gəlişinə qədər Bakıya nizami qqşunların göndərilməsini xahiş etdi. Həmin gün keçirilən Bakı Soveti İcraiyyə Komitəsinin iclasında polkovnik L.Biçeraxovun dəstəsinin cəbhəyə göndərilməsi, şəhərdə hərbi vəziyyətin tətbiq edilməsi, bolşeviklərin öz vəzifələrini icra etməsi, cəbhəyə əlavə qüvvələr göndərilməsi qərarı qəbul edildi. 488 Bolşeviklər ehtiyat edirdilər ki, ingilislərin tərəfdaşları Bakıda çevrilişə cəhd edəcək və real qüvvə kimi zərbəni Biçeraxov endirəcək. Nəticədə məğlubiyyətin Biçeraxovun ucbatından baş verməsi barədə şaiyələr yayılmağa başladı. Şaiyələrin birinə əsasən Biçeraxov guya Bakıya gələrək burada saxlanılan 1000-ə yaxın alman əsirini azad edib silahlandıracaq, sonra isə onların köməyi ilə bolşevik və erməniləri şəhərdən qovacaq. 489 Bütün bu şayiələr Biçeraxovu vaxtilə dəstəkləyənlərin gözündən salınmağa, və siyasi bir fiqur kimi aradan götürməyə yönəldilmişdi. Bakıdan QİO tərəfə qaçmağa nail olan azərbaycanlıların və kəşfiyyatın məlumatlarına əsaslanan Nuru paşa iyulun 24-də Mürsəl bəyə teleqram göndərərək əməliyyatm iyulun 26-na planlaşdırılmasını tələb etdi. 490 Körpü və yolların dağıdılması Cənub qrupunun, ərzaq və su çatışmazlığı, döyüş sursatının Kürdəmirdəki anbarlardan Şimal qrupuna çatdırılmaması isə bu qrupun irəliləməsinə imkan vermirdi. Mürsəl bəy bunları Nuru paşaya bildirdi. Bununla belə, irimiqyaslı hücum əməliyyatı keçirmək imkanı olmasa da, tədricən qoşunlar irəliləməyə başladı. İyulun 479 Süleymanov M. Qafqaz İslam Ordusunun Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda, s.327. 480 Большевики в борьбе за победу, с.582. 481 Yenə orada, s.569,573,582. 482 Yenə orada, s.566. 483 Yenə orada, s.579. 484 Большевики в борьбе за победу, с.569. 485 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.246. 486 Денстервиль, s.159. Bakıdan göndərilən emissarlara işarə edən Denstervil bu günlər barəsində yazırdı: «mənim hər gün Bakı ilə əlaqəm var idi.» 487 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.246. 488 Большевики в борьбе за победу, с.300. 489 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.94. 490 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.249. 132 26-da Cənub qrupu irəliləyərək 3 kəndi və Qarasu stansiyasını azad etdi. İyulun 27-də qrupun qərargahı bura köçürüldü. Qrup həmçinin Kür çayı boyunca mövqe tutmuş Əhməd Həmdi bəyin qüvvələri ilə əlaqə yaratdı. Cənub qrupu və Əhməd Həmdi bəyin dəstələri üzbəüz irəliləməyə başladıqda gözlənilmədən Hacıqabulda cəmləşmiş sovet qoşunları mühasirə təhlükəsi ilə üzləşdi. Hücumun qarşısını almaq üçün kifayət qədər qüvvələri olmayan sovet komandanlığı bundan ehtiyat edərək Hacıqabulu tərk etməyi əmr etdi. 491 V.İ.Leninə göndərdiyi teleqramda S.Şaumyan göstərirdi ki, Q.Korqanov məcburiyyət qarşısında Hacıqabulu tərk etmək əmrini verdi, çünki Kür çayı istiqamətindən irəliləyən süvarilər az qala sovetləri mühasirəyə salacaqdırlar. Məktubda qeyd edilirdi ki, infrastruktur dağıdılıb, yollar və körpülər partladılıb. 492 İrəliləyən Cənub qrupu Müsüslüdən Bakıya qədər 22 körpünün partladılmasını qeyd etmişdi. 493 Hacıqabulun özündə stansiya tikililəri, neft, benzin, ağ neft çənləri partladılmış və ətraf ərazi viran qoyulmuşdu. Cənub qrupu qarşısında olan düşmən Pirsaat stansiyası ətrafında, Şimal qrupu qarşısında olan düşmən isə Cəngi ətrafında mövqe tutmuşdu. Cənub qrupunun irəliləməsi üçün ona istehkam bölüyü verildi və bölük körpüləri yararlı vəziyyətə gətirməyə başladı. Əks tərəfdə düşmən qüvvələrinin çox olması nəzərə alınaraq Cənub qrupundan bir tabor (38-ci alayın 2-ci taboru) və Gəncədə yerləşən bir tabor (38-ci alayın 3-cü taboru) Şimal qrupuna tabe edildi. İyulun 28-də verilmiş əmrə əsasən Cənub qrupu yayındırıcı döyüşlər apararkən Şimal qrupu hücuma keçməli və düşmənin Cəngi ətrafındakı mövqelərini tutmalı idi. 494 Nuru paşanın raportuna görə, iyulun 27-də Azərbaycanın qərb sərhədlərindən həyəcanlı xəbərlər gəldi. Azərbaycana müdaxilə etmək üçün imkan axtaran Almaniya hökuməti hərbi yola əl atmaq fikrinə düşmüşdü. Onun təhriki ilə Gürcüstan qoşunlarının bir neçə dəstəsi Azərbaycanın Qazax bölgəsində Sınıq körpü adlanan sərhəd məntəqəsinə hücum etdi. Orada gürcü və alman bayraqları qaldırdılar. Türk zabitlərinin rəhbərliyi ilə Azərbaycan könüllülərindən ibarət dəs-tələr əks-zərbə endirərək gürcü dəstələrini qovdular. Döyüş nəticəsində gürcü tərəfdən 26 nəfər həlak oldu, 20 nəfər əsir götürüldü, 2 pulemyot ələ keçirildi. Zaqatala və Şəki istiqamətində də sərhəddi pozmaq cəhdlərinin qarşısı qətiyyətlə alındı. 495 İyulun 28-də gecə saat 3-də başlayan hücum bolşevik - erməni qoşunları üçün gözlənilməz oldu. Saat 11:30-da güclə özünə gələn sovet komandanlığı Şimal qrupunun hücumunun önündə gedən 2-ci mürəttəb süvari alayına qarşı 150 süvari, 2 top, 1 zirehli avtomobil, sonra isə 200 piyada və 50 süvari atdı; lakin süvari alayı 10-cu Qafqaz piyada alayı ilə birgə düşməni əzdi və Cəngi ətrafındakı mövqeləri tutdu. Cənub qrupu yayındırıcı hücum təşkil etməsinə baxmayaraq irəliləməyə və Pirsaat stansiyasının qərb tərəfinə çıxmağa nail oldu. Axşam düşəndə qrupların hərəkəti dayandırıldı. Cəngi uğrunda döyüşdə düşmənin 2 topu və 1 zirehli avtomobili ələ keçirildi. 496 İyulun 28-də Bakı Soveti İcraiyyə Komitəsi bəyannamə yayaraq hakimiyyəti ələ keçirmək istəyənlərin qarşısının alınması üçün, əsas diqqəti QİO-ya qarşı yönəltməyin vacibliyini bildirirdi. 497 Bolşevik aviasiyası daim kəşfiyyat uçuşları keçirir, QİO hərbi hissələrinin yerdəyişmələrini müəyyən etməyə çalışırdı. İyulun 29-da türk-Azərbaycan hissələrinin hücumu davam etdirildi. Qruplar qarşılarında dayanan qüvvələri məğlub edərək geri çəkilməyə məcbur etdi. Cəngi və Pirsaat stansiyası azad edildi. Həmin gün Almaniya nümayəndələri QİO-nun hücumunun qarşısının alınması məqsədi ilə Osmanlı dövlətinə təzyiqi artıracaqları haqqında Sovet Rusiyasına vəd verdilər. İyulun 30-da hücumu davam etdirən qruplar Bakıya doğru hərəkət edirdilər. Şimal qrupu Atbatandan cənuba doğru hücuma keçdi. Onun qarşısında bir piyada taboru, 200 süvari, 2 top və 3 zirehli avtomobili olan düşmən dayanmışdı. Buna baxmayaraq saat 12:30-da düşmənin cəbhəsi yarılmış və o, Xırdalan istiqamətində geriyə çəkilməyə başlamışdı. Bakının sovetlər tərəfindən yaradılan birinci müdafiə xətti məhz Xırdalandan keçirdi. Düşmən Qobu ətrafında əvvəlcədən qazdığı səngərlərdə də möhkəmlənə bilmədi və geri çəkildi. 498 Başıpozuq bir bölüyün Sumqayıt tərəfə qaçdığı nəzərə alınaraq onu məhv etmək üçün dəstə ayrıldı. Dəstənin 491 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.249. 492 Большевики в борьбе за победу, с.610. 493 Süleymanov M.S. Azərbaycan Ordusu, s.114. 494 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.250. 495 Budak M. Nuru paşanın raportu, s.460. 496 Yuceer N. Qafqaz İslam Ordusunun Bakı şəhərini azad etməsi, s.334. 497 Большевики в борьбе за победу, с.608. 498 Süleymanov M.S. Azərbaycan Ordusu, s.114. Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|