Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri Üzеyir hacibəYLİ
-İkinci cagırış SSR Ali Sovetinə deputat seçilmişdir (Naxçıvan MR-dan). 1948, 23 noyabr
Yüklə 4,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
27
-İkinci cagırış SSR Ali Sovetinə deputat seçilmişdir (Naxçıvan MR-dan).
28
Üzeyir Hacıbəyli sənət və sənətkarlıq haqqında
*** Canlı və mənalı danışmağı xalqdan öyrənmək lazımdır. Xalq heç vaxt elə söz deməz ki, boğaza ilişib qalsın. Dil gözəlliyinin isə ən vacib tələblərindən biri budur ki, söz, cümlə, ifadə dili rahat gəlsin, ağızda fırlanmasın, musiqidə də belədir. Azərbaycan xalq musiqisinin əsaslarını öyrənmək nəticəsində mən ―Koroğlu‖nu yazdım. ***
Mən Çaykovskinin yaradıcılığına coşğun pərəstiş edən adamlardan biriyəm. Mən öz azad yaradıcılıq fantaziyamı xalq musiqi dilinin sarsılmaz təməli üzərində inkişaf etdirmək prinsipini Çaykovskidən götürmüşəm.
*** Biz ətrafımızda törənən hadisələrə azacıq belə laqeyid baxa bilmərik. Öz yaradıcılığında həyatdan qida almayan, xalqın ruhunu biməyən, mübarizədən kənarda qalaraq hadisələrə qarşı laqeyd olan sənətkar cəmiyyət üçün deyil, özü üçün yarada bilər. *** Azərbaycan xalq musiqi incəsənətinin əsasını təşkil edən ciddi qanun-qaydalar (mən öz operamı yazarkən bunlara riayət etmişəm) nəinki mənim yaradıcılıq arzumu boğdu, əksinə bu qanun-qaydalar bir bünövrə olaraq azad yaradıcılıq fantaziyasının geniş üfüqlərini aydın işıqlandırıb mənə daha artıq cəsarət verdi.
*** Deməli, Bülbülün üstünlüyü ondadır ki, o, hələ sinədən, boğazdan oxuması bir yana qalsın, hər şeydən əvvəl, ifaçılıq mədəniyyətinə yiyələnmişdir. Mən bu əqidədəyəm ki, biz tələbələrə notla çalmağı öyrətdiyimiz kimi, notla da oxumağı öyrətməliyik. *** Əsrlər boyu baş verən tarixi hadisələr nəticəsində Azərbaycan xalqı müxtəlif xalqların malik olduğu ən yaxşı xüsusiyyətləri mənimsəmiş və öz musiqi sənətini müstəqil inkişaf etdirmişdir. Təsadüfi deyildir ki, ən yaxşı ifaçılar, ən yaxşı müğənnilər məhz Azərbaycandan çıxır.
*** Teatr ictimai həyatın güzgüsü, sənət məbədi olduğundan teatrda tamaşaya qoyulan əsərlər həyatımızın təkcə əxlaqi cəhətlərini tərbiyə etməməli, həm də insan təbiətinə xas olan estetik hisslər aşılamalıdır; deməli, hər bir səhnə əsərində əxlaqi
29
ünsürdən başqa, bədii ünsür də olmalıdır; musiqi əsərində bədiilik ünsürü musiqi ilə ifadə olunur, dram əsərlərində isə poeziya və nəsrlə; səhnə sənətinin hər iki sahəsinin kütlə üçün zəruri olduğu burdan irəli gəlir.
*** Əgər ayrı-ayrı şəxslər bayağı əsərlər yazıb bunları operetta adlandırırlarsa, yaxud ifaçılar çox vaxt operettaya onun adına yabançı olan şit hərəkətlər daxil edirlərsə, buna operetta janrı günahkar deyildir. Operettanın tərkib hissələri olan incə melodiya, sağlam yumor, yüngül satira heç də bayağılıq və ya şitlik əlaməti deyildir... ***
Hörmətli sənətkarımız N.B.Vəzirov və N.Nərimanovun komediya və dramları, Haqverdiyev, H.B.Vəzirov və başqalarının digər əsərləri, rus dilindən, əcnəbi dillərdən tərcümə olunmuş, türk dilindən iqtibas edilmiş bir çox əsərlər opera və operettaların meydana çıxmasından xeyli əvvəl həyatımızın mənəvi-bəbii tələbatını ödəmiş, indinin özündə - opera və operettalar yarandıqdan sonrta da ödəməkdədir. Əgər dramın geri qaldığı hiss olunursa, bunun başlıca səbəbi hər şeydən əvvəl müsəlman teatrının olmaması ilə izah edilir.
*** Opera və operettalar türklər arasında gizli qalmış olan bir çox talantları gözəl səs sahiblərini meydana çıxarıb, türk sənaye-nəfisiyyəsi yolunda böyük addımlar atıldı, dram və opera yazıçıları arasında bədii bir rəqabət salıb, bir çox ciddi dram əsərləinin meydana çıxamasına səbəb oldu.
***
Azərbaycan türkləri musiqini çox sevir və olduqca ona həvəs edirlər. Musiqi əməlinin şəriət tərəfindən günah hesab edilməsi bu həvəsi heç də söndürə bilmədisə də, fəqət musiqinin tərəqqi etməsinə qarşı böyük məmaniət təşkil etdi, o səbəbdəndir ki, Şərq musiqisi və o cümlədən Azərbaycan türklərinin musiqisi qədim zamanlardan ta indilərə kimi heç bir tərəqqi və inkişaf üzü görmüyüb. Hənuz ata-babadan qalma bir halda davam etməkdə olduğu kimi, sazlarımız, yəni musiqi alətimiz dəxi bu gün ən intidai və naqis bir haldadır. Xanəndə üçün dəstgah oxumağın yaxşılığı ondadır ki, müəyyən bir hava və bir bəhr qeydi altında olmayıb, öz ―fantaziya‖sına geniş bir meydan açır və səsini ―bəm‖, ―zil‖, ―meyxana‖ kimi müxtəlif ―tessitura‖larla işlədir. Şərq musiqisinin gələcək tərəqqisi əmrində dəsgahların ən böyük əhəmiyyəti olacaqdır. Çünki hər bir mövcud xalq havalarının hamısı bilistisna dəsgahların pərdələrindən götürülmüşdür; deməli, dəstgah pərdələri xaricində bir dənə də olsa mahnı tapmaq olmaz.
*** 30
Təəssüf olsun ki, bizim türk çalğıçılarımız hənuz kamançanın qədrini lazımınca bilmirlər. Odur ki, çalğıda kamançanı tamamilə tara tabe edib tarda vurulan barmaqları kamançada yamsılayırlar... ***
Qədim alimlər musiqiyə tibbi əhəmiyyət verərək deyirdilər ki, xəstəliklr insan orqanizmindən hərarətin ya qalxmasına, ya da enməsinə səbəb olur. Hərarəti yüksək olan xəstənin kədər və qüssə oyadan musiqiyə qulaq asması faydalıdır; hərarəti aşağı olan xəstə isə şən və oynaq musiqini dinləməlidir.
***
Bununla belə, ―Leyli və Məcnun‖ böyük müvəffəqiyyət qazandı. Zənnimcə, bu müvəffəqiyyət onunla izah edilir ki, artıq Azərbaycan xalqı öz səhnəsində Azərbaycan operasının yaranmasını gözləyirdi, ―Leyli və Məcnun‖da isə əsl xalq musiqisi ilə məşhur klassik süjet birləşmişdir.
***
Bu əsər birinci dəfə 1915-ci ildə oynandığı zaman Bakı burjuaziyasının ―Kaspi‖ qəzeti tərəfindən son dərəcə hörmətsizlik və nifrətlə qarşılanmışdır. Əsər haqqında yazılmış ―tənqiddə‖ avtor söylürdü. Onlar bu əsəri ―qızlarımızı pis yola çağırmaqda‖ töhmətləndirirdilər. Özlərini qızlarımızın ―havadarı‖ kimi qələmə verən bu ağalar əsərdə müsəlman dini və adətlərinə vurulan zərbəni hiss edirdilər. O zamanlar azərbaycanlı qızlar ən elementar hüquqlardan belə məhrum edilmişdilər. Bu komediyanı yazmaqdan da məqsəd səhnə və musiqili əsər vasitəsilə qadın azadlığına yardım, köhnə adət və ənənələri ifşa etmək idi.
***
Ərəblinski səhnə fəailyyətinə başladığı gündən əsl sənətkar – professional aktyor olmaq üçün möhkəm bir istiqamət tutmuşdu. O, sənət aləmində qorxmaz və cəsur idi. Qara qüvvələrin, çar satraplarının, ruhanilərin hər cür müqavimətinə baxmayaraq Ərəblinski Azərbaycanda möhkəm aktyor kollektivinə malik olan doğma teatr yaratmaq uğrunda mübarizədə ruhdan düşməyən, yorulmaq bilməyən bir enerji ilə çalışan, hər çətinliyə sinə gərən, bu yolda büdrəməyən bir qəhrəman idi. O, öz sənətini bütün varlığı ilə sevir və onu hər şeydən yüksək tuturdu.
*** İlk gözəl nəğmə və rəqs melodiyalarının yaradıcısı xalq özüdür. Bizə bu gün nümunə olan xalq nəğmələri əsrlərdən bəri işlənə-işlənə yaradılmış və yalnız bizim zəmanəmizdə həqiqi bədii formalar almışdır. Bununla belə xalq yalnız yaradıcı, yalnız kompozitor deyildir; xalq eyni zamanda misilsiz tənqidçi və musiqi əsərlərinin ən yaxşı ―istehlakçısıdır‖, xalq
Yüklə 4,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|