68
vaziyatga qarab ish tutish talab qilinadi. Va butun diqqat-e’tibor
ifodalamoqchi bo‘lgan fikrni to‘laligicha tinglovchilarga yetkazish
vazifa qilib qo‘yiladi.
Tinglovchining
e’tiborini qozongan nutq ta’sirchan nutq
hisoblanishi mumkin. Buning uchun, yuqorida ta’kidlanganidek, suhbat
mavzusini yaxshi bilishdan tashqari, uni bayon etishning aniq rejasi ham
bo‘lishi zarur. Nutqdagi fikrlarni birinchi va ikkinchi darajali tarzda
tuzib, ularni o‘zaro bog‘lab, tinglovchilarga
avval nutq rejasini
tushuntirib, shundan keyingina gapni boshlash lozim.
So‘zlovchining o‘z nutqiga munosabati ham muhim. Shunday
bo‘lgandagina quruq rasmiyatchilikdan qochish mumkin bo‘ladi.
So‘zlovchi va tinglovchi o‘rtasida samimiyat paydo bo‘ladi. Notiq
fikrlarini o‘zi yoki auditoriyadagi kishilar hayotidan olingan misollar
asosida
isbotlashga
harakat
qilsa,
mavzuga
doir
subyektiv
mulohazalarini bildirsa, nutq yana ham ishonarli va ta’sirli chiqadi.
Nutqning tinglovchilarga qanday ta’sir
qilishida va ularda qanday
taassurot qoldirishida notiqning nutqiy jarayon davomida o‘zini qanday
tuta bilishi, mimikalari, hatto kiyinishi kabi omillarning ham ahamiyati
bor. Samimiylik,
xushmuomalalik, odoblilik, auditoriyaga hurmat bilan
qarash kabi fazilatlar nutqning tinglovchilar tomonidan e’tibor bilan
tinglanishiga sabab bo‘ladi.
Nutqning ta’sirchanligi,
ifodaliligi haqidagi gap, ma’lum ma’noda,
nutq sifatlari haqida aytilgan mulohazalarga yakun yasashdir. Chunki
yaxshi nutqning fazilatlarini ko‘rsatib o‘tish, nutqda uchraydigan ayrim
tipik xatolarni tahlil qilish pirovard natijada ta’sirchan bir nutqni
shakllantirishga xizmat qiladi
1
.
Yuqorida namunaviy nutqning asosiy talablariga qisqacha to‘xtalib
o‘tildi. Ulardan xulosa qilib aytish mumkinki, yaxshi nutq so‘zlovchi va
yozuvchidan savodxonlikni, katta mehnatni
talab qiladigan murakkab
jarayondir. Umuman, nutq aniq va ravon bo‘lishi, grammatik jihatdan
to‘g‘ri shakllangan bo‘lishi va orfoepik talablar darajasida talaffuz
etilishi, boshdan oxirigacha izchil bayon qilinishi lozim bo‘ladi. Ana
Dostları ilə paylaş: