Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
85 Bütün Arran yepiskopluqlara bölünmüúdü. Ruhanilԥr silki s ras na yepiskoplardan baúqa, alim ilahiyyatç lar, keúiúlԥr, dyakon vԥ rahiblԥr dԥ daxil idi. Onlar katolikosun ԥtraf nda toplanan adamlar idi. Yepiskoplar ԥsil ruhani knyaz olub, böyük qüvvԥyԥ malik idilԥr. Ԥgԥr bunlardan bԥzilԥri hԥr hans bir bidԥtçi tԥriqԥtԥ tԥrԥfdar oldu÷una vԥ ya baúqa sԥbԥblԥrԥ görԥ katolikosun itaԥtindԥn ç x rd larsa, katolikos onlar öz ԥlindԥ saxlamaq üçün zora ԥl at rd . Xristian bir ölkԥ olan Arranda ruhanilԥrin çox olmas n n sԥbԥbi qismԥn budur ki, hԥr bir knyaz keúiúdԥn tutmuú dyakonlara qԥdԥr öz xanԥdan kilsԥsinԥ mԥnsub çoxlu ruhanini vassal kimi öz itaԥtindԥ saxlay rd . Lakin ԥsas sԥbԥb budur ki, kilsԥ hakimiyyԥtԥ vԥ sԥrvԥtԥ yol aç rd , buna görԥ ham kilsԥyԥ soxulma÷a cԥhd edirdi. Bütün bu kilsԥ xadimlԥri kütlԥsinin yaúamaq üçün çoxlu vԥsaitԥ ehtiyac vard , odur ki, onlar bu vԥsaiti qara camaata dԥhúԥtli zülm etmԥklԥ onlar n belindԥn ç xar rd lar. Ԥrԥblԥrin hücumuna yax n zamanda kilsԥlԥrԥ, necԥ deyԥrlԥr, "bԥxúiú" olaraq kԥnd vԥ vilayԥtlԥr verilmԥsi sistemi diqqԥti cԥlb edir. M.Kalankatuklu bu "bԥxúiúlԥr" üçün, demԥk olar, standart bir ifadԥ olaraq, "ԥhalisi ilԥ birlikdԥ kԥndlԥr" vԥ "bal ÷ çox olan çaylar" sözlԥrini tԥkrar edir 1 ; bu cԥhԥt isԥ kilsԥ vԥ feodallar n mülklԥri özlԥri istismar etdiklԥrindԥn, yaxud icarԥyԥ verdiklԥrindԥn as l olmayaraq, kilsԥ vԥ feodal hakimiyyԥtinin iqtisadi xarakterini qeyd edir, habelԥ kilsԥ vԥ feodal n ԥsas gԥlir mԥnbԥyi olan kԥnd ԥhalisinԥ onlar n münasibԥtini göstԥrir. Kilsԥ vԥ feodallara edilԥn bԥxúiúlԥr cox vaxt kԥmԥr, qolbaq, paltar, mirvari, q z l, parça, az tap lan heyvan, quú, zinԥt úeylԥri vԥ sairԥdԥn ibarԥt idi 2 .
çox hissԥsi isԥ mülki vԥ ruhani knyazlar n feodal as l l ÷ nda idi. Mԥsԥlԥn, yada salaq ki, padúah Vaçenin min ailԥlik tԥhkimli kԥnd- 1 Yenԥ orada, sԥh. 139/112. 2 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 139, 149, 249/112, 120, 199. 86 lilԥri var idi.. Kilsԥ vԥ feodallar n ixtiyar nda olan bütün kԥndlԥrin ԥhalisi, ԥlbԥttԥ, tԥhkimçilik as l l ÷ nda idi. Lakin tԥdqiq edilԥn vaxtda Arranda azad olub bir qԥdԥr s x úd r lan kԥndlilԥr hԥlԥ var idi. Bu kԥndlilԥr çox vaxt öz hüquqlar n aç q (çox ehtimal, silah ԥlԥ al b) müdafiԥyԥ qalx rd lar. Bu mübarizԥ çox kԥskin idi vԥ padúah Vaçaqan n hökmranl ÷ dövründԥ bununla nԥticԥlԥndi ki, padúah Aquen dini y ÷ nca÷ n ça÷ rd ; burada isԥ azad icmaç lar n feodallar vԥ kilsԥ ilԥ mübahisԥsi müԥyyԥn dԥrԥcԥdԥ hԥll olunurdu. Elԥ "ԥsilzadԥlԥr" vԥ qara camaat bu y ÷ nca÷ n ça÷ r lmas na vԥ "Kilsԥ qaydas " qԥrarlar qԥbul etmԥsinԥ sԥbԥb olmuúdur. Y ÷ ncaqda bir tԥrԥfdԥn padúah Vaçaqan n özü ilԥ bԥrabԥr Partav, Qԥbԥlԥ vԥ digԥr úԥhԥrlԥrin yepiskoplar , keúiúlԥri, digԥr tԥrԥfdԥn "azad adamlar", "ԥsilzadԥlԥr", Arsax vԥ Kalankatuk vԥ sair yerlԥrin qԥbilԥ a÷saqqallar iútirak edirdilԥr. "Azad adamlar n" aç q müqavimԥtinԥ baxmayaraq, padúah Vaçaqan öz hökmü ilԥ ԥmr etdi ki, "hԥr bir azad úԥxs, yaxud kԥnd ԥhli, ya da "ԥsilzadԥlԥrdԥn" hԥr kԥs ölԥnlԥri yad etmԥk üçün bir il ԥrzindԥ ibadԥt etmԥli" vԥ bunun üçün kilsԥyԥ müvaf q nԥzir vermԥlidir 1 , kԥndli pԥhriz vaxt ԥt yedikdԥ, kilsԥ kԥtxuda vasitԥsilԥ kԥndlinin öküzünü ԥlindԥn al b keúiúԥ verirdi 2 . Hԥmin y ÷ ncaqda yepiskoplar vԥ keúiúlԥr padúah Vaçaqana úikayԥt edib demiúdilԥr ki, azad kԥndlilԥr öz kԥndlԥrinin hԥr birindԥ iki-üç kilsԥ vԥ ya monast r tikmԥklԥ kilsԥnin gԥlirini da÷ n q hala sal rlar. Padúah Vaçaqan buradaca sԥrԥncam vermiúdi ki, bu kilsԥlԥrin bütün gԥliri bütöv kilsԥ camaat n birlԥúdirԥn vahid baú kilsԥyԥ verilsin 3 .
ki, bu verginin yar s n baú kilsԥyԥ, ikinci yar s n isԥ öz kԥnd kilsԥsinԥ versinlԥr; halbuki ԥvvԥllԥr onda bu verginin ham s kԥnd 1 Yenԥ orada. sԥh. 66-67/51. 2 Yenԥ orada, sԥh. 68/52. 3 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 68/53. 87 kilsԥsinԥ verilirdi 1 . Bundan sonra "azad adamlar n" keúiúlԥri öz kԥndlԥrindԥn qovmalar vԥ öz istԥdiklԥrini kԥndԥ gԥtirmԥlԥri qada÷an olunurdu. Qԥrar n hԥmin vԥ digԥr maddԥlԥri ԥsas nda azad kԥndlilԥrin hüququ xeyli mԥhdud edilirdi vԥ onlar tԥdricԥn kilsԥ vԥ feodallardan as l olurdular. Qeyd etmԥk laz md r ki, tԥdqiq etdiyimiz dövrdԥ, Arranda quldarl q hԥlԥ lԥ÷v edilmԥmiúdi, qul vԥ kԥnizlԥrin say olduqca çox idi
2 . Arranda bu silklԥrdԥn baúqa "hԥrbi adam" vԥ "atl " adlananlar var idi; bunlar, yԥqin, müharibԥ zaman feodal ordusu kimi padúah n qoúununda xidmԥt etmԥk üçün pulla tutulan vԥ padúah qoúununun özԥyini tԥúkil edԥn muzdlu ԥsgԥrlԥrin bir növü idi vԥ kԥnd yerlԥrindԥ qoúun s ras na y ÷ l rd . Dinclik dövründԥ bu "hԥrbi adamlar" heç bir maaú alm r, ancaq qԥnimԥt vԥ qarԥtlԥ dolan rd lar, Çԥtinlik çԥkmԥdԥn ehtimal etmԥk olar ki, bu silk hԥqiqԥtdԥ kilsԥnin fԥaliyyԥti üçün ciddi tԥhlükԥ tԥúkil edirdi, buna görԥ dԥ kilsԥ var qüvvԥsini sԥrf edirdi ki, "hԥrbi adamlar n" kilsԥyԥ zidd fԥaliyyԥtini cilovlas n. Varaz-Trdat n hökmranl ÷ nda katolikos Simeon xüsusi bir qԥrar ç xarmal oldu; bu qԥrarda Arran kilsԥsinԥ vԥ onun xadimlԥrinԥ tövsiyԥ olunurdu ki, "lԥyaqԥtsizlԥrԥ, hԥrbi adamlara, habelԥ atl lara kilsԥ üzԥrindԥ hakim kԥsilmԥyԥ icazԥ vԥ yol verilmԥsin. Heç kԥs cԥsarԥt edib kilsԥnin ixtiyar n onlara tapú rmas n, onlara nԥ tax l, nԥ dԥ baúqa gԥlir verilmԥsin". "Lԥyaqԥtsizlԥr vԥ hԥrbi adamlar" cürԥt edib kilsԥyԥ yax nlaúm rd lar. "Lԥyaqԥtsizlԥr vԥ hԥrbi adamlar kilsԥyԥ hakim kԥsilmԥmԥli vԥ ölkԥni Allah n qԥzԥbinԥ düçar etmԥmԥlidirlԥr... Lԥyaqԥtsizlԥr vԥ hԥrbi adamlar cԥsarԥt edib kilsԥni özlԥrinԥ tabe etmԥsinlԥr, kim cԥsarԥt edԥrsԥ, ona lԥnԥt oxunsun... Heç kԥs cürԥt 1 Yenԥ orada, sԥh. 69/53. K.P.Patkanov sԥhv olaraq "onda bir al r" tԥrcümԥ etmiúdir. 2 Yenԥ orada, sԥh. 249-250/199-200. Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|