Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
82 olarlar. Evindԥ qoyunu olanlar bir qoyun, üç qoyununun yununu vԥ bir baú pendir verir; at olanlar bir dayça, qaramal olanlar 1 isԥ bir buzov verir 2 . Bundan ԥlavԥ, "azad adam (azad mԥrd) 3 , yaxud kԥnd ԥhli vԥ ya ruhani olmayan hԥr bir adam öz ölԥnlԥrinԥ rԥhmԥt oxumaq üçün hԥr il öz imkan daxilindԥ nԥzir gԥtirmԥyi unutmamal d r. Ԥgԥr ölԥnin at olmuúsa, kim isԥ [onun ԥvԥzinԥ] istԥdiyi at kilsԥyԥ vermԥlidir; ԥgԥr onun qaramal vard sa, istԥdiyi öküzü vermԥlidir". 4 Demԥk laz md r ki, kilsԥ nԥzir verilԥn mal-qaran , xüsusilԥ atlar hԥvԥslԥ al rd . Bu, ilk növbԥdԥ, "ԥsilzadԥlԥrԥ" aid idi. "Azad adam vԥ padúah ailԥsinin üzvü olanlar öz ruhunu úad etmԥk xatirinԥ ömrünün ax r nadԥk öz ԥllԥri ilԥ [kilsԥyԥ] yԥhԥrlԥnib yüyԥnlԥnmiú bir at vԥ bundan baúqa arzu etdiyi úeylԥri vermԥlidir. Ԥgԥr bu adam öz ömründԥ bunu vermԥmiúsԥ, ölԥndԥn sonra onun ailԥsi bunu vermԥlidir". 5 Kilsԥnin nԥzir (mԥcburi nԥzir) olaraq at ԥldԥ etmԥyԥ çal úmas onunla izah olunur ki, Qafqaz xalqlar n n mԥrasim vԥ dini ayinlԥrindԥ at böyük rol oynay rd . Bu, xristianl ÷ n ԥvvԥllԥrindԥ bu dinԥ daxil olmuú bütpԥrԥstlik adԥtinin qal ÷ d r; bu cԥhԥt, Vaçaqanm "Kilsԥ qaydas qԥrarlar "n n yuxar da gԥtirilԥn maddԥsindԥn ayd n görünür. 6 Kilsԥyԥ, qeyri-mԥhdud ixtiyar olan katolikos baúç l q edirdi. O, böyük knyaza tabe olmaqdan boyun qaç ra bilԥrdi vԥ onun ad çox 1 "P a x r e k" - "qaramal, pul". ørancadan götürülmüú söz. Müqayisԥ et: soqdicԥ "prxyy" - "mükafat" (J.Gerschevich. Grammar of Manichaean Sogdian. Oxford, 1954, p.144) 2 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 66-67/51. Mötԥrizԥ aras nda verilen mԥtn K.P.Patkanovun tԥrcümԥsindԥ yoxdur. 3 ɇ.ȼ.ɉɢɝɭɥɟɜɫɤɚɹ. Ʉ ɜɨɩɪɨɫɭ ɨ ɮɟɨɞɚɥɶɧɨɣ ɫɨɛɫɬɜɟɧɧɨɫɬɢ ɧɚ ɡɟɦɥɸ ɜ ɂɪɚɧɟ, ɫɬɪ. 82-83. 4 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 66/51. 5 Yenԥ orada. 6 Ata sitayiú haqq nda b a x: R.Bleichsteiner. Rosweihe und Pferderennen im Totenkult der Kaukasischen Völker. Die Indogermanen - und Germanenfrage. Vienna, 1936. 83 vaxt knyaz n ad ndan ԥvvԥl çԥkilirdi. 1 Katolikos ölkԥdԥ bütün knyazlar itaԥt etmԥyԥ mԥcbur edԥ bilԥn yeganԥ qüvvԥ idi. Katolikosun qԥrarlar na tabe olmayan knyazlara lԥnԥt oxunur vԥ bunlar hԥtta mԥhv edilirdi. 2 Aquen dini y ÷ nca÷ dövlԥt vԥ kilsԥ hüququna dair bir s ra normalar da müԥyyԥn etmiúdi. Y ÷ ncaqda qԥbul edilԥn qԥrarlar ruhanilԥrdԥn yaln z "dini nizamnamԥlԥri", yԥni kilsԥ qanunlar n "öyrԥnmԥyi" tԥlԥb etmԥk deyil, dünyԥvi hԥyata qar úma÷ da onlara ԥmr edirdi 3 . Mԥsԥlԥn, qԥrarlar n 10-cu maddԥsindԥ 4 deyilirdi: "Kiúi, üçüncü nԥsil qohumlu÷u çatan qad nlarla 5 vԥ öz qardaú arvad ilԥ evlԥnԥ bilmԥz" 6 . Feodallar n ԥmlak n n irs olaraq yaln z o÷ullar na keçԥ bilԥcԥyi vԥ bunlar olmad qda kilsԥnin hԥmin ԥmlaka dotԥlԥb ola bilԥcԥyi nԥzԥrԥ al n rsa, demԥk laz md r ki, "bu qԥrarda hԥrislik: qad n vԥrԥsԥni ԥmlakdan mԥhrum edib onu ԥlindԥn almaq arzusu ola bilԥr"
7 . Yenԥ dԥ eyni sԥbԥbԥ görԥ ԥcnԥbilԥrlԥ evlԥnmԥk qada÷an edilirdi 8 . Katolikos Simeonun qԥrarlar kilsԥnin feodallar vԥ "hԥrbi adamlar" tԥsiri vԥ nԥzarԥtinԥ tabe olmas ԥleyhinԥ çevrilmiúdi, "çünki ilahi qanunlara görԥ camaat n Allah evinԥ gԥtirdiyi nԥzirlԥrdԥn yaln z 1 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧɚ, 168, 170, 209/134, 136, 168. 2 Yenԥ orada, ɫɬɪ. 172/137. 3 Sonralar, Vaçaqan n kilsԥ qanunlar Arran katolikosu Simeonun (704- 706) qԥrarlar ilԥ tԥsbit edilmiúdi. Bax: ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 249/199. 4 K.P.Patkanovun tԥrcümԥsindԥ maddԥlԥrin say ixtisar edilmiúdir, 21 ԥvԥzinԥ 19. Bu maddԥ Patkanovda 8-cidir. 5 "Zerrord azqi kin", yԥni öz babas n n nԥvԥsi, onun "ɬ'ɨɪɧɚɤɢɫ"i. Belԥ bir evlԥnmԥ hadisԥsi katolikos Mikael (706-741) dovründԥ evlԥnԥn adama lԥnԥt oxunmas na sԥbԥb olmuúdu: "Varazo, Vaxtanq n o÷lu Varazman n nԥvԥsi (Cavanúirin qardaú ) Varazman n q z nԥvԥsi Vardanuxi (yԥni ԥmio÷lu, ԥmiq z - Z.B.) ilԥ evlԥnmiúdi. Mikael Varazo ailԥsinԥ lԥnԥt ya÷d rd ". (ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 215/204). 6 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 67, 255-256/52, 204-205. 7 Ɂ.ɂ.əɦɩɨɥɶɫɤɢɣ. Ɉ ɡɚɪɨɠɞɟɧɢɢ ɮɟɨɞɚɥɢɡɦɚ ɜ Ⱥɡɟɪɛɚɣɞɠɚɧɟ, ɥ.17. 8 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 172/137. 84 keúiúlԥr vԥ mehrab din xadimlԥri faydalanmal d rlar. Bu, onlar n gԥliridir! Lԥyaqԥtsizlԥrԥ vԥ ya hԥrbi adamlara kilsԥ üzԥrindԥ hakim olma÷a icazԥ verilmir; ona görԥ ki, heç kԥs Allah n kilsԥsini lԥyaqԥtsizlԥrԥ vԥ ya hԥrbi adamlara tabe etmԥyԥ, yaxud onu bir ԥmlak kimi satma÷a, ya da knyazlara vԥ ya onlar n hökmdarlar na bir hԥdiyyԥ kimi ba÷ úlama÷a cürԥt etmԥsin; ona görԥ dԥ, lԥyaqԥtsizlԥr vԥ hԥrbi adamlar cԥsarԥt edib kilsԥni özlԥrinԥ tabe etmԥsinlԥr, kim cԥsarԥt edԥrsԥ, ona lԥnԥt oxunacaqd r" 1 . Katolikos Simeonun qԥrar n n bütün maddԥlԥrindԥ baúl ca cԥhԥt belԥ bir ԥmr idi ki, kilsԥ iúlԥrini ancaq keúiúlԥr idarԥ etmԥlidir, ruhani olmayanlar n vԥ hԥrbi adamlar n kilsԥ üzԥrindԥ beç bir hüququ yoxdur vԥ camaatdan güclԥ nԥzir alma÷a ԥsla ixtiyar yoxdur 2
Arran kilsԥsi tez bir zamanda o qԥdԥr güclԥnib müstԥqil oldu ki, hökmdar knyaz vԥ feodallar ԥmrlԥr verib ki, torpaq sat larkԥn, yaxud varislԥrԥ vԥsiyyԥt edilԥrkԥn "hans torpa÷ n hans kilsԥyԥ mԥxsus oldu÷unu"' 3 göstԥrmԥyi onlardan tԥlԥb etmԥyԥ baúlad , yԥni feodal, istԥsԥ dԥ, istԥmԥsԥ dԥ torpa÷ n bir hissԥsini kilsԥyԥ ay rmal d r, yoxsa ona lԥnԥt oxunacaqd r. Katolikos vԥ ruhanilԥr baúa düúürdülԥr ki, kilsԥnin nüfuzu vԥ gücü torpaq mülkünün böyüklüyündԥn as l d r, buna görԥ dԥ onlar heç bir úeyԥ baxmadan cԥhd edirdilԥr ki, öz mülklԥrini geniúlԥndirmԥk üçün hԥtta ԥn cüzi fürsԥti ԥldԥn qaç rmasmlar. Mԥsԥlԥn, Arran n knyazlar knyaz Varaz-Trdat tԥrԥfindԥn Pusan Vex adl bir süvariyԥ ba÷ úlanan kiçik bir kԥndin irsiyyԥti mԥsԥlԥsinԥ bax larkԥn kilsԥ iúԥ qar úmú vԥ Pusan Vexi poz÷unluq vԥ yalanç l qda ittiham edԥrԥk "sübut etmiúdi" ki, Varaz-Trdat bu kiçik kԥndi "öz ruhunu úad etmԥk üçün müqԥddԥs xaça" vԥsiyyԥt etmiúdir 4 . etmiúdir 4 . 1 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 249-250/199-200. 2 Yenԥ orada, sԥh. 252/201. 3 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 251/200. 4 Yenԥ orada. Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|