Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
207 Seyid-A ğsaqqallı mahalı iki tayfanın mahalı sayılırdı. Mahal şimal- dan Abaran, c ənubdan və şərqdən Körpübasar, cənubi qərbdən Sərdarabad mahallar ı ilə həmsərhəd idi. Seyidli-Ağsaqqallı mahalı 20 kəndə malik idi. Onlardan 11 k ənd Seyidli tayfasına, 9-u isə Ağsaqqallı tayfasına məxsus idi (415,575-579). Müharib ə nəticəsində bu mahalın kəndlərinə ziyan d əyməmişdi. Çox güman ki, buna səbəb bu mahalın əhalisinin peyğənbərin n əsilindən hesab olunan seyidlərdən olması idi. S ərdarabad mahalı Araz çayının şimal tərəfində, Sürməli mahalının əks istiqamətində yerləşirdi. Bu mahal şimaldan Talın, cənubda onu Sürməli mahal ından ayıran Araz çayı, qərbdən Saatlı mahalı, şərqdən isə Körpübasar v ə Zəngibasar mahalları ilə həmsərhəd idi. Sərdarabad mahalı axırıncı İrəvan xanı Hüseynəli xan tərəfindən yaradılmışdı. Bu mahalın adı 1810-cu ild ə Hüseynqulu xanın göstərişi ilə tikilməyə başlamış Sərdarabad qalasının ad ından götürülmüşdü (415,255). Digər məlumata görə isə qala 1815-ci ildə sal ınmışdı (171,106). Çox güman ki, Sərdarabad qalasının tikintisi 1810-cu ild ə başlamış, 1815-ci ildə başa çatmışdı. Sərdarabad qalası salındıqdan son- ra xan ın fərmanına əsasən burada əhali məskunlaşdırılmış və nəticədə yeni mahal yaranm ışdı. Mahal 30 kənddən ibarət olmuşdu. Bunun 8-i müharib ələr nəticəsində dağıdılmışdı (415,514,579-583). Körpübasar mahal ı xanlığın ən zəngin mahallarından biri idi. O, şimaldan Seyidli-Ağsaqqallı, cənubdan Zəngibasar, qərbdən Sərdarabad, şərqdən onu Qırxbulaq mahalından ayıran Zəngi çayı, şimali-şərqdən isə D ərəçiçək mahalı ilə həmsərhəd idi. Bu mahalın kəndləri Gərni çayı ilə su- var ılırdı. Mahalın kəndlərinin sayı 49-a çatırdı. Onlardan 9 kənd müharib ələr nəticəsində dağıdılmışdı (415, 514, 583-587) Abaran mahal ı xanlığın şimal qurtaracağında yerləşən mahallardan biridir. O, Alagöz da ğının şimal və şimal-şərq hissəsi ilə Pəmbək sıldırım da ğları arasında uzanırdı. Abaran mahalı şimaldan Pəmbək, şimal-qərbdən Şuragöl sultanlıqları, cənubdan Seyidli-Ağsaqqallı, Körpübasar, şərqdən isə D ərəçiçək mahalları ilə həmsərhəd idi. Mahal üç dərədən ibarət idi. Birinci ən yüksək Cəngi dərəsidir ki, bura Şuragöl sultanlığına yaxın idi. Cəngi d ərəsinə Gərni çayının yuxarı mənsəbi daxil idi. Dərə Cəngi kəndinin yax ınlığından başlayaraq Mirək kəndinə yaxın yerdə qurtarırdı. İkinci dərə Mir əkdan başlayırdı və bura Abaran çayı adlanan Gərni çayı boyunca uzanan, h əmçinin bu çayın sol tərəfindəki Gülabad kəndinə qədər bütün k əndlər məxsus idi. Üçüncü dərə Abaran adlanırdı. Bu dərə Gərni çayının sa ğ sahilində yerləşən, Gərnəvit çayının suyu ilə təchiz olunan bütün k əndləri özündə birləşdirirdi. Bundan başqa mahal Seyidli-Ağsaqqallı mahal ına məxsus bir neçə kəndi də özündə birləşdirirdi. Abaran mahalının 208 61 k əndi olmuş və bu kəndlərdən 22-i müharibələr nəticəində dağıdılmışdı (415,514-515, 587-592). D ərəçiçək mahalı havasına görə xanlıqda ən səfalı mahal hesab olu- nurdu. Mahal ın ərazisi Göyçə gölündən başlayaraq Zəngi çayı və Misxana- çay ı mənsəbindən Alapars kəndinə qədər uzanan dərədən ibarət idi. Zəngi çay v ə Misxanaçay çayı Gərniköyün yaxınlığında birləşərək cənuba doğru ax ırdı. Dərəçiçək mahalı şimaldan Pəmbək vilayəti, cənubdan Qırxbulaq mahal ı, qərbdən Abaran mahalı və şərqdən Göyçə gölü arasında yerləşirdi. Mahal 37 k ənddən ibarət idi. Bu kəndlərdən 16-sı müharibələr nəticəsində da ğıdılmışdı (415,515, 591-596). Göy çə mahalı xanlığın şimal-şərq hissəsində yerləşən və qərb hiss əsindən başqa Göyçə gölünün bütün ətraf ərazilərini əhatə edən ən geniş mahal idi. Bu mahal şimaldan Şəmşəddil sultanlığı, Gəncə xanlığı, şimal- q ərbdən Dərəçiçək mahalı, cənubdan Naxçıvan xanlığı, şərqdən Qarabağ xanl ığı, qərbdən Qırxbulaq, Gərnibasar və Vedibasar mahalları ilə h əmsərhəd idi. Göyçə gölünə öz suyunu axıdan bütün dağlar və dərələr ona m əxsus idi. Göyçə mahalı 126 kənddən ibarət olmuşdu. Lakin müharibələr n əticəsində 67 kənd tamamilə dağıdılmışdı. Hətta bu kəndlərdən 37-nin ad ının unudulduğu qeyd olunmuşdu. Mahalın yalnız 59 kəndində əhali qeyd ə alınmışdı (415,515-517, 596-600). İrəvan xanlığının mahalları coğrafi mövqeyinə görə də bir-birindən f ərqlənirdi. Mahallar dağlıq, düzən və orta olmaqla üç zolağa bölünürdü. Bunlardan Abaran, D ərəçiçək və Göyçə mahalları dağlıq, Zəngibasar, Şərur, Saatl ı, Sərdarabad mahalları düzən, Qırxbulaq, Talin, Seyidli-Ağsaqqallı mahallar ı isə orta zolağa daxil idi. Hər üç zolağı özündə birləşdirən mahallar G ərnibasar, Vedibasar, Sürməli, Dərəkənd-Parçenis mahalları idi. Körpübasar mahal ı isə aran və bəzi yerlərdə orta zolağı əhatə edirdi (415,346-347). İrəvan xanlığının inzibati-ərazi bölgüsü təhlil edilərkən bu xanlıqdan qopar ılmış Şuragöl, Pəmbək və Maku mahalları haqqında da bəhs etmək laz ım gəlir. Şuragöl İrəvan xanlığının şimali qərbində yerləşirdi. Onun əra- zisi t əpəlikləri olan düzənlikdən ibarət idi. Mahal şimaldan Kartli-Kaxetiya çarl ığı, cənubdan Talın və Seyidli-Ağsaqqallı mahalları, şərqdən isə Pəmbək v ə Abaran mahallarını ayıran dağlarla əhatə olunmuşdu. Qərb tərəfdən isə Arpaçay ı vasitəsilə ayrılan Qars paşalığı ilə həmsərhəd idi. (201, c.1, s əh.294). Şuragölün mərkəzi Gümrü idi. Nadir şahın dövründə İrəvan mahal ı kimi göstərilən Şuragöldə keçirilən siyahıyaalınmaya görə, onun 109 k əndi olmuşdu (405,42-43). P. Butkova görə isə, XVIII əsrin sonlarında Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|