Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
267 kəndlərinə görə 10 xalvar buğda, Yeqvard kəndi üçün isə Eçmiədzin kilsəsinə 3 xalvar buğda icarə haqqı ödəyirdi (415,988-989). Bununla bərabər, İrəvan xanı coğrafi vəziyyətinə, keyfiyyətsiz tor pağına görə bəzi bəhrəkər kəndlərinə və elatlara güzəştə gedərək ancaq xəzinə torpaqlarından yığılan məhsulun 7 / 30 –ni almaqla kifayətlənirdi. Aba- randa və Alagöz dağının yüksək yerlərində yerləşən Axsaqqallılara güzəştə gedərək vergiyığanların xeyrinə vergi alınmırdı və əvəzində onlar məhsulun 6 / 30 hissəsini vergi ödəyirdilər. Belə vəziyyətdə olan mülkədar kəndlərinə də güzəşt edilirdi. Onlardan ümumi məhsulun 4 / 30 və 3 / 30 hissəsi miqdarında vergi alınırdı. Bəzi kəndlər vergi ilə bərabər hərbiyə dəstə də verirdi. Məsələn, Dərəkənd-Parçenis mahalının əhalisi ildə 800 tümən vergi ödəməklə bərabər, ordu üçün 200 süvari dəstəsi də toplayırdı. Sərhəd yax ınlığında, dağlıq yerlərdə yaşayan ayrumlardan heç bir vergi alınmırdı. Lakin onlar başçıları üçün müəyyən vergi - hər ev 1 batman yağ, 1 yük sa- man və 1 yük odun verməli idilər (415,990-991). Xanlıq dövründə müxtəlif kənd təsərrüfatı məhsullarından dövlət xəzinəsinə gələn gəlirin miqdarı Hüseynqulu xanın vəziri Mirzə İsmayıl tərəfindən rus məmurlarına verdiyi vergi siyahısı üzrə müəyyən edilmişdi. Lakin bu məlumatın dəqiqliyinə şübhə edildiyindən, 1829-cu ildə yenidən ümumi gəlir haqqında yoxlama keçirilmişdi. Nəticədə, vəzir Mirzə İs- may ılın vergi cədvəlinə əsasən dövlət xəzinəsinə hər il gələn kənd təsərrüfatı məhsullarının ümumi dəyəri 305.218 rubl, 51 qəpik, 1829-cu il vergi cədvəlinə görə isə 314.027 rubl 4 qəpik miqdarında olmuşdu (415,1119-1120). İrəvan xanlığında qeyd olunan vergidən əlavə, parakər adlanan mükəlləfiyyətdən də gəlir əldə edilirdi. Belə ki, məhsuldar torpağı və suyu bol olan kəndlərin əhalisi sərdar üçün müəyyən miqdarda müxtəlif növ məhsul əkməyə borclu idilər və yığımdan sonra məhsulun müəyyən hissəsi- ni ona ödəyirdilər. Yığılan buğda və arpanın beş hissəsi, çəltiyin yeddi hissəsi və pambığın hər xalvar toxumundan əmələ gələn məhsulun təmizlənmiş 60 batmanı sərdara çatırdı. Parakər mükəlləfiyyətindən xanın xeyrinə gələn verginin ümumi dəyəri 84.435 tümən, 4 minaltun, 12 şahı və yaxud 337.745 rubl 84 qəpik təşkil edirdi. Bu vergi ödəməsində ayrı-ayrı mahalların bəzi kəndləri iştirak edirdi. Mahallar üzrə kəndlərin və evlərin sayı aşağıdakılardır: Qırxbulaq mahalı-11 kənd - (343 həyət) Zəngibasar mahalı-21 kənd- (1.043 həyət) Qarnibasar mahalı-38 kənd- (787 həyət) Vedibasar mahalı-12 kənd- (576 həyət) Şərur mahalı- 41 kənd- (1.035 həyət) 268 Sürməli mahalı- 44 kənd- (1.644 həyət) Saatlı mahalı-5 kənd- (160 həyət) Seyidli- Axsaqqallı-14 kənd- (311 həyət) Sərdarabad mahalı- 19 kənd- (745 həyət) Körpübasar mahalı- 28 kənd- (1.297 həyət). Ymumiyyətlə, xanlıqda parakər mükəlləfiyyətini yerinə yetirməklə vergi verən 10 mahalın 233 kəndində 8.211 həyət qeydə alınmışdı (415,1125). Adları çəkilən vergilərdən əlavə, ildə xəzinəyə müxtəlif adda digər vergilər də daxil olurdu. Bu əsasən elatlardan alınan vergilər idi. İ.Şopenin tərtib etdiyi kameral siyahıyaalınmada köçəri və köçmə maldarlıqla məşğul olan elatların vergi və mükəlləfiyyətindən ətraflı bəhs edilmişdir. İ.P.Petruşevski elatların yerinə yetirdiyi vergi və mükəlləfiyyəti beş qismə bölür: 1) Xana və tayfa rəislərinə məxsus örüş yerlərindən istifadəyə görə mal-qaradan, yağdan, pendirdən və yundan alınan vergi; 2) bir hissəsi natu- ral, digər hissəsi pul şəklində sürüdən alınan vergi; 3) Müxtəlif şərtlərlə xana məxsus sürünün qorunması və otarılması; 4) Köçmə zamanı ağır yükləri daşımaq üçün xana və tayfa rəislərinə yük heyvanlarının verilməsi; 5) feodal yığma qoşununda hərbi xidmət (çərik) (233,315). 1829-1832-ci illərdə tərtib edilmiş kameral təsvirdə göstərilir ki, sər- dar adətən vəziyyətə görə bütün elatlardan hər yüz qoyun və keçidən bir böyük və bir xırda olmaqla heyvan alırdı (415,1126-1127). Zilani kürdləri 100 minlik sürüdən 500 tümən dəyərində qoyun verirdi (415, 1127). Hər 1000 qoyundan 5 1 / 2 tümən hesab etməklə digər kürd cəmiyyətlərinin ödədikləri vergilər isə bunlardır: Sakentlilər- 8,500 baş qoyun və keçidən 48 tümən 1 minaltun 5 şahı; Bilxixanlılar və Tuşmal ağanın heyvanlarının bir hissəsi- 11.000 baş qoyundan 60 tümən 5 minaltun; İsa ağaya məxsus 5.750 ədəd qoyuna görə 31 tümən 3 minaltun, 10 şahı; Xəlilxanlılar 15.250 qoyuna 83 tümən 3 minaltun; Qızılbaşuşağı 3.500 qoyuna 19 tümən 2 minaltun 10 şahı; Misirkəndlilər 7.700 qoyuna 40 tümən 1 minaltun 10 şahı. Yekunda bu kürd cəmiyyətləri 51.700 baş qoyuna 282 tümən 6 minaltun 15 şahı dəyərində xəzinəyə vergi ödəyirdilər (415,1127). Kürd elatlarından əlavə, Azəri türk elatları da vergi verirdilər. Həmin elatlara məxsus 100 minlik sürüdən 500 tümən dəyərində xəzinəyə vergi ödənilirdi. Beləliklə, bütün elatlara məxsus 251,700 xırdabuynuzlu sürüdən xəzinəyə ildə 1.282 tümən 6 minaltun 15 şahı vergi daxil olurdu (415,1127). İ.Şopenin tərtib etdiyi siyahı elatların yerinə yetirdiyi yeni mükəlləfiyyət növü ilə bizi tanış edir. Bu mükəlləfiyyət – dişbədiş və ama- ni (amanat) adlanır. Dişbədiş o mükəlləfiyyətə deyilirdi ki, sərdar müəyyən miqdarda öz sürüsünü elatlara otarmaq üçün verirdi. Elatlar isə xanın tələbi Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|