Азярбайъан милли елмляр академийасы
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
111 getmir. Ancaq modal söz gerçəkliyə münasibət bildirirsə, həmin gerçəklik olduğu kimi təqdim olunmalıdır. Certainly modal sözü cümlənin ortası və axırında da gələ bilir. O, cümlənin ortasında gələndə cümlənin özündən sonrakı parçasına, yaxud üzvünə aid olur. Məsələn: “Well, it certainly seems strange…” Mrs Quonsett con- tinued fumbling in her purse (Arthur Hailey, “Airport”, 350) “hm, doğrudan da, çox təəccüblüdür… Missis Kvonsett təzədən çantasını eşələdi” (Artur Heyli, “Aeroport”, 320) [Yaxşı, bu, əlbəttə qəribə görünür” …Missis Kvonsett öz çantasında eşələnməyinə davam etdi]. Qeyd etmək lazımdır ki, ingilis dilində certainly sözü öz kökündən (certain) semantik və sözdüzəltmə əlaqəsini kəsməmişdir. Bu isə onun semantikasına müəyyən təsir göstərir. Azərbaycanca mətndə onun müqabili kimi götürülmüş doğrudan da modal sözünün kökünün (doğru) tamam başqa motivi vardır. Əlbəttə sözünün Azərbaycan dilində sözdüzəltmə baxımından qohum kökləri olsa da (əlbət ki, dan. hələ-həlbət), bunlar onun işlənməsinə təsir etmir. Bununla belə, məhz əlbəttə sözü doğrudan da sözü ilə müqayisədə daha artıq müəyyənlik nümayiş etdirir və ona görə də o, certainly modal sözünün mənasını daha yaxşı ehtiva edir. Good news would certainly be a surprise (Arthur Hailey, “Airport”, 204) “Yaxşı xəbərlər, əlbəttə, İnezi təəccübləndirəcəkdi” (Artur Heyli, “Aeroport”, 189) [Xoş xəbərlər, əlbəttə ki, sürpriz (göydəndüşmə bir şey) ola bilərdi]. Mətndən göründüyü kimi, oricinalda və tərcümədə yalnız modal sözlər bir-birinə müvafiq gəlir. Qalan hissələrin nisbəti isə təxmini xarakter daşıyır. Mel wondered how much of the blame was his own; some, certainly (Arthur Hailey, “Airport”, 231) “Mel bütün bunlarda öz günahının nə dərəcədə olduğunu götür-qoy edirdi, hiss edirdi ki, onda da bir az var” (Artur Heyli, “Aeroport”, 214) [Mel təəccüb edirdi: günahların nə qədəri onun özündə idi, bəziləri (bir qismi), əlbəttə]. İngilis dilində olduğu kimi, Azərbaycan dilində də həmin modal mənalı sözün cümlənin axırında işlənməsi geniş 112 yayılmışdır. Əlimizdə olan yeganə nümunə həmin mövqedə işlənən modal söz özündən qabaqkı cümlə üzvünə aiddir. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, bu işin zahiri cəhətinə görə belədir. Əslində isə həmin cümlə üzvü ilə elliptik cümlə verilmişdir. Undoubtedly – şübhəsiz, şəksiz İngilis dilində undoubtedly və azərbaycan dilində şübhəsiz, şəksiz modal sözləri müvafiq isimlərlə (doubt; şübhə, şəkk) şəffaf sözdüzəltmə münasibətindədir. Ona görə də ingiliscə tərkibində undoubtedly sözü olan cümlələri azərbaycanca verərkən məhz bu iki sözlə kifayətlənmək lazım gəlir. Həmin şərtə nə dərəcədə əməl edildiyinə əmin olmaq üçün konkret misallara müraciət edək. Roberta was undoubtedly repeating Cindy’s words exactly (Arthur Hailey, “Airport”, 17) “Heç şübhəsiz, Roberta anası Sindinin dediklərini sözbəsöz təkrar edirdi (Artur Heyli, “Aeroport”, 16) [Roberta, şübhəsiz, Sindinin sözlərini olduğu kimi (dəqiq) təkrar etmişdi (edirdi)]. Somewhere, at this moment, Ordway was undoubtedly hastening to a phone (Arthur Hailey, “Airport”, 315) “Deməli, indi hardasa leytenant Ordvey telefona sarı tələsirdi” (Artur Heyli, “Aeroport”, 289) [Hardasa, bu saat Ordvey, şübhəsiz, telefona tərəf (telefonla danışmaq üçün) tələsirdi]. Birinci cümlədə heç şübhəsiz modal ifadəsi işlənmişdir. Heç ədatı ilə bundan qabaqlar da rastlaşmışıq. Ədəbi dilə məxsus olan bu ədat xalq danışıq dilində həmin məqamda işlənmir. İkinci cümlədə undoubtedly sözünün deməli modal sözü ilə verildiyini görürük. Aydın məsələdir ki, bu kontekstdə o, yerinə düşmür: undoubtedly yəqinlik bildirən modal sözdür, deməli sözü isə nəticə, güman bildirir. Aşağıdakı misal da bu qəbildəndir: But the approaching flights had undoubtedly made a tricky instrument descent and now were close to landing, one behind the other (Arthur Hailey, “Airport”, 57) “Ancaq yaxınlaşan təyyarə, çox güman ki, özlərini alətlərin ixtiyarına verərək, kor-koranə, bir-birinin dalınca 113 yerə enməyə gəlirdi” (Artur Heyli, “Aeroport”, 56) [Ancaq yaxınlaşmaqda olan təyyarələr, şübhəsiz, cihazların köməyi ilə enirdi və indi bir-birinin dalınca yerə enməyə yaxın idilər (az qalırdı ki, yerə ensinlər)]. Qeyd etmək lazımdır ki, çox sözünü güman sözünə artırmaqla gümanın dərəcəsini artırmaq mümkündür: ancaq güman yenə də güman olaraq qalır. Bu kontekstdə undoubtedly sözünün işlənməsi elə situasiya ilə bağlıdır ki, orada gümana yer qalmır. Həmin şəraitdə uçuşu əllə yox, yalnız cihazların köməyi ilə idarə etmək olar, özü də bu, “kor-koranə” uçuş, idarə deyil… Undoubtedly the same thing was happening in the other seven air craft concourses grouped around the terminal (Arthur Hailey, “Airport”, 40) “Heç şübhəsiz, aeroportun yeddi digər girişi qarşısında da eyni mənzərə var idi” (Artur Heyli, “Aeroport”, 39) [Şübhəsiz, eyni şey (hadisə) terminal ətrafında toplanmış yeddi başqa aviasiya dəstəsində də baş vermişdi]. Cümlənin başında gələn həmin modal mənalı söz cümlənin ortasında gəlməklə müqayisədə daha artıq dərəcədə bütöv cümlənin məzmununa aid olur. No doubt – heç şübhəsiz, şübhə yoxdur ki, şübhə ola bilməz “They aren’t”, he told her, remembering Mrs Harriet Du Barry Mussman, no doubt still being questioned in the customs Hall (Arthur Hailey, “Airport”, 254) “O dərəcədə yox” – o, missis Harriyet Dü Bərri Mossməni xatırlayıb dedi, - onu yəqin hələ də yoxlayırdılar (Artur Heyli, “Aeroport”, 234) [“Onlar deyillər” - o, (kişi) missis Harriyet Dü Bərri Mossməni xatırlayacaq, ona (qadına) dedi, şübhə (yeri) yoxdur ki, o, hələ də kömrükxana zalında sorğu-sualın təsiri altında idi]. Qeyd edək ki, bu kontekstdə no doubt sözünün yəqin sözü ilə verilməsi səhv deyil, yanlışdır. No doubt modal sözünün cümlə başında işlənməsinə aid bir nümunə ilə kifayətlənirik: No doubt, the reason was traffic and the storm (Arthur Hailey, “Airport”, 262) Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|