21
kQ/sm
2
Qırılmada
nisbi
uzanma,%
150-600
250-300
400-800
Dartılmada axma
həddi, kQ/sm
90-100
250-300
220-260
Brinelə
görə
bərklik, kQ/mm
2
1,4-2,5
5,6-6,5
4,5-5,8
Xüsusi
həcmi
elektrik
müqaviməti,
Om/sm
10
17
-
10
17
Dielektrik
itkilərinin tangensi
(10
6
Hs olanda)
2.10
4
-3x10
4
-
2.10
4
Dielektrik
keçiriciliyi (10
6
Hs
olanda)
2.2-2.3
-
2.10
4
Elektrik
davamlılığı,
kV/mm
-
-
-
Nümunənin
qalınlığı
1
mm
olanda
45-60
-
45-60
Polietilendən yüksək elektrik və səs izolyasiyası xassələrinə malik
penoplastlar alınır. Polietilen ekstruziya. təzyiq altında tökmə (150-180°S) və
preslənmə (150-165°S) üsullan ilə emal olunur. Bəzi hallarda isə ondan
formalaşdırma üsulu ilə müxtəlif məmulatlar alınır.
Polietilen məmulatları 250°S-yə qədər qızmış hava axını ilə qaynaq edilə
bilər. Qaynaq hissədə tikişin davamlılığı ilk maddənin davamlılığının 80-100%-ni
təşkil edir. Adətən. yüksək temperatıırlarda bu möhkəmlik ilk maddənin
möhkəmliyindən aşağı olur. Nazik polietilen pərdələrdən plaş, süfrə, önlük, ləçək
və s. hazırlanır. Müxtəlif materiallar: kağız, parça, sellofan üzərinə nazik polieülen
örtüyü çəkilir. Belə materiallar suya davamlıhq, mexaniki möhkəmlik, kimyəvi
inertlik və geniş temperatur intervallarında elastiklik xassəsinə malik olur.
22
Polipropilen. Polipropilen istehsahnda əsas xammal kimi propilendən istifadə
oluntır. Propilen neft məhsullarının krekinqi və pirolizi nəticəsində ayrılan propan-
propilen fraksiyasından ahııır. Propilen adi şəraitdə rəngsiz qazdır:-47,7°C -də
mayeləş:r. -185,20
0
C-də isə donub bərk hala keçir. Qaynama temperaturunda
propilenin sıxlığı 0.610 q/sm- şüasındırma əmsalı 1,3623-dür.
Tərkibində S0% prupilen olan propan-propüen fraksiyasmın rektifıkasiyası
nəticəsində qanlığı 98-99
0
olan propilen alınır. Propileni alçaq temperlarda
metallarm halogenli biriəşmələrinin iştirakı ilə polimerləşdirmək, alçaqmolekullu
maye məhsullar alınmışdır.
Tsiqler 1954-cü ildə propileni üçetilalüminium və tilandördxlorid qarışığı
mühiıində polimerləşdirərək yüiksəkmolekullu polimer alağa müvəffəq olmuşdur.
1955-ci ildə Natta tərəfındən təkmilləşdirilmiş katalizator kompleksi mühitində
tərkibində 95% kristal faza olan polipropilen sintez edilmişdir. Katalizatorıın
növündən asılı olaraq müxtəlif tərkibli məhsullar alınır. Məsələn, a-TiCl
}
-Al(c
2
Hl)
iştirakı ilə alınan polipropilen 80-82% izotaktik, 10-15% ataktik və 5-8% həm
izotaktik, həm də ataktik quruluşlu fraksiyalardan ibarətdir. a-77C7,-Al(c\H),
katalizatorları tətbiq edildikdə 70% izotaktik fraksiyası olan polipropilen alınır.
Polimerləşmə 65-70
()
C temperatur və 10-12 at ləzyiq şəraitində 5-6 saat da aparılır.
Polipropilenin konversiyası 98% çatır. Əsas tərkib hissəsini stereorequlyar polimer
təşkil edən polipropilen qoxusuz, parıltılı, şəffaf. bərk termoplastik maddədir.
Polipropilen polietilendən nisbətən yüksək termiki davamlıhğma görə fərqlənir.
Ərimə temperaturu 160-170°S, sıxlığı 0,9 q/snv-dir. Polipropilen geniş temperatur
intervahnda dəyişməz yüksək dielektrik xassələrinə malikdir.
Yüksək temperaturlarda polipropilen oksigenin təsirindən oksidləşir, onun fıziki-
mexaniki və dielektrik xassələri pisləşir. Odur ki polipropilenin tərkibinə
sabitləşdirici kimi 1-2% amin (difenilamin) və cltıda (ultrabənövşəyi şüaların
təsirinə qarşı) əlavə edilir. Polipropilen adi şəraitdə üzvii həlledicilərdə həll olmur,
aromatik
və
xlorlaşdırılmış
karbohidrogenlərdə
şişir,
80°C-dən
yuxarı
temperaturlarda aromatik və xlorlaşdırılmış karbohidrogenlərdə həll olur.
23
Polimerin kristallaşma dərəcəsi artıqca ontın həlledicilərin təsirinə davamlılığı da
artır.
Polipropilen 20°C temperaturda 50%-li azot turşusunun təsirinə az davamlıdır.
70
()
C-də hərnin turşuların təsirindən tamamilə dağılır. 110°C-yə kimi 40%-li yeyici
qələvi məhlulun təsirinə davam gətirir. Polipropilen suyu praktiki olaraq öz canına
çəkmədiyi üçün onun mexaniki xassələri mühitin nəmliyindən asılı olmur.
Molekııl kütləsi 80000-150000 olan polipropilenin bəzi xaşsolori
Sıxhq,q/snv 0.90-0.91
Möhkəmlik həddi: kQ/sm
:
dartılmaya 300-350
əyilməyə 900-1200
nisbi uzanma, % 500-700
Vikaya görə istiliyə davamlılıq.
U
S 105-1 10
Dielektrik keçiriciliyi
(10
6
hcolanda) 2.0-2.1
Dielektrik itkilərinin tangensi
(10
6
hc olanda) 0.0002-0.0003
Xüsusi həcmi elektrik müqaviməti. Onvsm 8-10
5
Brinelə görə bərkliyi, kq/mm
:
6.3
Polipropilen suya davamlı materialdır. Otaq temperaturunda ıızun müddət (6
ay) stıda saxlandıqda polipropilenin suudma qabiliyyəti 0,5%-dən, 60°C-də isə
2%-dən az olur. Polipropilenin ərimə və yumşalma temperaturtı yüksəkdir, ondan
120-140°S temperaturda istifadə etmək olar. Polipropilendən hazırlanan
məmulatlar suda qaynadıldıqda belə. öz mexaniki xassələrini və formalannı
dəyişmir. Polipropilen istiliyə davamlıhğına görə polietilendən üstım olduğu halda,
şaxtaya davamlılığına (-20°—15") görə ondan geridə qalır. Polimeıiərin şaxtaya
davamljiığıııın az olması və asanhqla oksidləşməsi onların mənfı cəhətlərindəndir.
Polipropilen təzyiq altında tökmə. presləmə, vakuum-formalaşdırma \'ə s.
üsullaıia emal edilir. Təzyiq altında iökmə 12üu-1700 kq/sm
:
təzyiq və 200-300°S
temperatur şəraitində tökmə maşınlarında aparılır (formanın temperaturu 30-90°C).