24
Polipropilen məmulatlarının formada öJçüIərinin kiçilməsi 1%, yəni
polietilenə nisbətən i'ki dəfə kiçik olıır.
Yüksək mexaniki möhkəmliyə malik olduğuna görə polimerdən
mərkəzdənqaçma nasosları üçün diametri 25-150 mm olan borular hazırlamaq
mümkündür. Polipropilen yüksək elektroizolyasiya xassəsinə görə elektrik, radio
və televiziya avadanlıqlan hazırlamasında geniş tətbiq edilir. Ondan həm də nazik
pərdə və liflərin hazırlanmasında istifadə olunıır. Polipropilendən hazırlanan liflər
yüksək elastiklik, suya davamhq və mexaniki möhkəmlik xassələrinə malikdirlər.
Belə liflərdən müxtəlif parçalar, palto, təsərrüfat sumkaları, trikotaj və xalça
məmulatları hazırlanır. Polipropilenin etilen və digər doymamış biıiəşmələrlər
birgə sopolimerlərinin böyük texniki əhəmiyyəti vardn. Etilen-propilen
sopolimerləri kimyəvi təsirə, istiliyə və şaxtaya davamhdır. Yüksək mexaniki və
dielektrik xassələrinə malikdir. Onlar qablaşdırıcı və elastik elektrik izolyasiya
materialı kimi də işlədilməkdədir.
Polistirol.
Polistirol
dovmamış
karbohidrogen
olan
stirolun
polimeıiəşməsindən alınır. Polistirol 1930-cu ildə sənaye miqyasmda istehsal
edilmişdir. Polistirol istehsalmda işlədilən əsas xammal-stirol adi şəraitdə spesifik
iyli rəngsiz mayedir. Qaynama temperaturu 145.2"S. 2ü
u
C-də sıxlığı 0,9060 q/sm-
\25°C-də şüasındırma əmsalı 1.54389-dir. O. nefıin pirolizi nəticəsində ayrılan
fraksiyalardan alına bilər. Sənayedə stirol əsasən etilbenzolun katalizator
iştirakı ilə dehidrogenləşməsindən alınır. Stirolun sintezində ilk məhsul olan
etilbenzol isə öz növbəsində benzol. və etilendən katalizator iştirakı alınır. Stirol
qaldıqca öz-özünə polimerləşir, bunun qarşısını almaq iıçün onun tərkibinə əlavə
edirlər. Sonradan stirolu qələvi məhlulu ilə yumaqla ingibitoıiarı ondan asanhqla
ayırmaq olar. Polistirol yüksək temperaturda depolimerləşir və nəticədə monomer
alınır. Polistirol-sıxhğı 1,05 q/snv-ə yaxm olan bərk amorf maddədir. O, aromatik,
xlorlaşdırılmış karbohidrogenlərdə, mürəkkəb efırlərdə, ketonlarda, spirtlərdə həll
olur. Lakin alifatik karbohidrogenlərdə, aşağı molekullu spirtlərdə, sadə efırlərdə,
fenolda. sirkə turşusunda həll olmur. Polistirol turşuların zəif məhlullarının,
qələvilərin isə biitün məhlullarının təsirinə davamlıdır. Onıın molekul kütləsi
25
artdıqca kövrəkliyi azalır, istiliyə davamhlığı isə artır.Polimerin molekul kiitləsi
onun alınma üsullarından asıhdır. Sənayedə istehsal olunan polistirol markalarının
polimerləşmə dərəcəsi 500-2000 arasmda dəyişir. Emulsiyada alınan polistirol
rəngsiz şəffaf materialdır, şüasındırma əmsalı (1.60) yüksəkdir. Bu isə ondan optik
şüşələr hazırianmasında istifadə etməyə imkan yaradır. Aşağıda blokda,
suspenziyada və emulsiyada alınan polistirolun əsas fıziki-mexaniki və dielektrik
xassələri verilmişdir.
Dielektrik xassələrinə polistirol ancaq qeyri-polyar polimeıiərdən və
politetraflüoretilendən geri qalır. Polistirolun maksimal istismar temperaturtı 70-
75
l)
C-dir. Bərk şüşələşmiş halını 80"C-yə kimi saxlaya biür. Bir qədər yuxarı
temperaturlarda polimer tədricən yüksək elastiklik halına keçir. Polistirolun
mexaniki davamlılığmın ilə istiliyə davamlılığının nisbətən kiçik (80"C) olması,
"qocalmaya"' uğraması onun mənfi cəhətlərindəndir. Polimerin istiliyə
davamlılığmı yaxşılaşdırmaq iiçi'ın onu mərnrər. kvars unu. talk və s. kimi mineral
dolduruculaıia qarışdırırlar. Lakin bu lıalda onun dielektrik xassələri pisləşir. Bəzi
plastifıkatoıiardan ('trikrezilfosfat, trifenilfosfat və s.) istifadə etməklə polimerin
"qocalmasf
1
-nın qarşısını almaq olar. Lakin plastifıkatorun miqdarı 2%-dən çox
olarsa. polstirolun istiliyə davamlılığı və mexaniki davamlılıgı azalır.
Polimerin istiliyə \'ə mexaniki davamlılığını artırmaq iiçiin onu şiişə lifləıiə
qarışdırırlar, nəticədə yüksək mexaniki. zərbəyə və istiliyə davamlı polistirol alınır.
Polivinil qatranları. Müxtəlif vinil biıiəşmələrinin polimerbşməsi nəticəsində
bir neçə qatranlar alınır. Bıı qətranlardan plastik kiitlə və lak istehsahnda bağlayıcı
material kimi geniş istifadə olıınur. Polivinil qrupuna daxil olan polimerləşmə
iisulu iləb hazırlanan qatranlara aşağıdakılar daxil edilir.
Polivinilxlorid. Bu rəngsiz maddə olııb xlorluvinilin polimerləşməsindən
alınır. Maye halında olan xlorluvinil -14"C-də qaynayır. Ona görə də o, təzyiq
altmda və ya -14°C -dən aşağı temperaturada saxlanılır. Polivinilxlorid ağ rəngli,
toz şəkilli maddə olub xüsusi çəkisi 1,4-dir. 140°C -dən yüksək temperaturada
qızdırıldıqda parçalanır və ondan Cl ayrılır.Onun bu xassəsini aradan qaldırmaq və
termotənzimliyini artırmaq üçün tərkibinə üzvi turşular qatırlar. Polivinilxlorid
26
qatranından alınan plastik kütlələr suya, əsaslara, turşulara qarşı davamlı olub.
mexaniki cəhətdən möhkəmdir və dielektrik xassəsinə malikdir. Polivinilxlorid
yüksək davamlı və möhkəm xassəyə malik boru istehsahnda. elektro-texnikada,
faner istehsalında və s. sahələrdə istifadə olunur. Bu növ qatranı parça
materiallarının üz qatına çəkməklə gönü əvəz edə bibn tekstovinil adlı süni gön
istehsal etmək olur ki, bu da xırdavat və ayaqqabı istehsahna istifadə olunıır.
Polivinilxloridin tərkibinə 20-40%-ə qədər plastifikator əlavə etməklə «plastikat»
adh plastik kütlə almaq mümkündür. Bu növ plastik kütlə yüksək dərəcədə
yumşaqhğı. dielektrik xassəli. əyilmə qabiliyyətli olmaqla az möhkəmliyi ilə digər
plastik kütlə növlərindən fərqlənə bilir. Bu plastikat əsasən su keçirməyən qadm
plaşlän. qayış istehsah və s. məqsədlərə sərf edilir. Qeyd etmək lazımdır kL bundan
telefon məftillərini izole eımək üçfın də istifadə olunur.
Polivindenxlorid. Bu qətran növü vinildenxloridin polirneıiəşməsindən alınır.
Alınan materiahn molekula çəkisi 10000-lOOOüO-ə qədər olur, yanmır, ərimə
temperaturası 185-205°-;. o bərabərdir. kimyəvi rnaddələrə davamhdır, bir cox
həlledicilərdə həll olmur. Bu qatrandan tökmə üsıılu ilə əsva istehsalında istifadə
edilir. Əsasən üzlük materialları, turşu üçün borular. saplar, lentlər, şnur, bahqçıhq
tortı, şotka və yumıışaq mebellərin materiahna sərf olunur. Vinilxloridin
və xlorvinüin bireə polimeıiəşməsindən «Saran» adlı plastik kütlə növü
istehsal olunur. Bıı da saat gövdəsinə, borıı istehsalına və s. məqsədlərə sərf
olunur.
Polivinilasetat. Bu qətran vinilasetatm polimerləşdirilməsmdən almır.
Polivinilasetat rəngsiz maye olub, sıxlığı qaynama temperaturası 73C -dir. Üzvi
həlledicilərdə yaxşı həll olur. 40
0
C -də yumşalır. Polivinilasetat asetilselüloza ilə
qarışıq halda qramofon vallarının istehsahnda istifadə edilir. Polivinilasetat
şüşələrin biri-birinə yapışdırılmasında işlədilir. Bu şüşələr sınan zaman qəlpələr
yaratmır. Belə şüşələrə «triplaks» deyilir. Polivinilxlorid adlı qatranlardan «xlorin»
adh lif ahnır ki. bu da parça istehsahnda istifadə oiunur. Belə litlərdən alınan
trikotaj polotnosu tibb məqsədiilə daha çox işlədilir. Bundan əlavə süni gön və
Dostları ilə paylaş: |