Азярбайжан республикасы
Yüklə 3,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
114 gəlməsidir (6, 82). Üzeyir müəllim böyük yaradıcılıq işləri, gündəlik musiqi müəllimliyi fəaliyyəti ilə yanaşı olaraq yorulmaq bilmədən Azərbaycan mu- siqisinin elmi tədqiqi üzərində də çalışmışdır. O, Azərbaycan xalq musiqisi- nin tükənməz zənginliklərini, Azərbaycan məqamlarının əsaslarını dərindən öyrənmiş və onun elmi əsaslarını kəşf edərək, dünya musiqi mədəniyyəti əhəmiyyəti olan “Azərbaycan məqamlarının elmi əsasları” adlı yeni musiqi elmini yaratmışdır. Üzeyir bəyin bu böyük əməyi uzun illərin inadlı zəhməti nəticəsində əmələ gəlmiş və Azərbaycan musiqi mədəniyyətinə verilən ən qiymətli hədiyyədir”. Göründüyü kimi, Ü.Hacıbəyli “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” əsərinin araya-ərsəyə gəlməsinə qədər çox məhsuldar və gərgin yaradıcılıq prosesi keçirmişdir. “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” kitabının nəinki adı, onun hissələri habelə ladların quruluşu ilə bağlı nəzəri məsələlər kitabın nəşr variantına qədər müəllif tərəfindən dəyişikliyə məruz qalmışdır. “Kommunist” qəzetinin 1939-cu il 22 saylı buraxılışında dərc olunan mə- qalədə Ü.Hacıbəyli “Kompozitorlar üçün “Azərbaycan ahənglərinin öyrənil- məsinə dair rəhbərlik” kitabçasını çapa hazırlayıram” fikrini bildirmişdi (8, 4). Onu da deyək ki, analoji vəziyyəti Ü.Hacıbəylinin müxtəlif arxiv fondla- rında qorunub saxlanılan kitabın əlyazma variantlarında da müşahidə etmi- şik. Kitabın ilk redaktoru olmuş Kövkəb Səfərəliyeva “Böyük insan və musi- qiçini xatırlama” (11, 162) adlı məqaləsində yazdığı fikirləri zənn edirəm ki, oxucularımız üçün maraqlı olar. Kövkəb xanım belə qeyd edirdi: “1943- 1945-ci illərdə mən Üzeyir bəylə hər gün ünsiyyətdə olurdum. Üzeyir bəy özünün “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” fundamental əsərini yaratdı- ğı bu illər mənim üçün həyatımın ən maraqlı dövrü idi. Çox gözəl musiqiçi ilə ünsiyyət mənim üçün həqiqi məktəbə çevrildi. Və məni xalq musiqisinin qiymətini başa düşməyə məcbur etdi. Üzeyir bəy mənimlə öz biliyini və incə müşahidələrini bölürdü. Ü.Hacıbəyovun kitabı Аzərbaycan musiqiçiləri üçün vacib olmağa başladı. O, şifahi ənənəli azərbaycan musiqisinin qanunauy- ğunluqlarını geniş musiqi dairəsinə açdı. Mən xoşbəxtəm ki, dahi bəstəkar- alimin çox zəhmətli işinə ona güclü redaktor köməyimi edə bilmişəm”. Ü.Hacıbəylinin tələbələrindən olmuş Ağabacı Rzayeva müəlliminin və Kövkəb xanımın kitab üzərindəki iş prosesini belə xatırlayırdı: “Biz Kövkəb xanıma təşəkkür etməliyik ki, müəllimin elmi əsərini işləməkdə ona kömək edərdi (9). Mən o vaxt başa düşmürdüm ki, onlar nə üzərində işləyirlər. Bil- səydim mən öz dərs vaxtlarımı onlara verərdim dərsə gəlməzdim”. Akademik Yusif Məmmədəliyev Ü.Hacıbəylinin tədqiqatçı əməyinə və bu əməyin bəhrəsi olan “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” kitabına yük- sək qiymət verərək belə yazırdı: “Ü.Hacıbəyov 1925-ci ildən Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları üzərində tədqiqata başlayaraq, uzun müddət sürən tədqiqlərin nəticəsini 1945-ci ildə “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” əsərində nəşr etdi (7, 21). Bu əsərin qiymətini başa düşmək üçün təkcə onu 115 nəzərə almaq lazımdır ki, müəllifin bu tədqiqatda əsaslanacağı və istifadə edə biləcəyi heç bir mənbə olmamışdır. Ancaq yüksək vətənpərvərlik duyğusu, insanı belə bir əməyi başa çatdırmağa ruhlandıra bilərdi. Ü.Hacıbəyov bu işi görməklə, Azərbaycan xalq musiqi nəzəriyyəsinin də banisi oldu. Çox səciyyəvidir ki, bəstəkar-alim, özünün yazdığı kimi, bu təd- qiqatını nəşr etməmişdən qabaq sınaqdan çıxarmışdı”. Ü.Hacıbəyli “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” kitabının “Giriş” böl- məsində Azərbaycan ladlarının qurulma qanunlarını və bu qanunlar əsasında əmələ gələn mənalı melodiyaları elmi-nəzəri cəhətdən təhlil etmək üçün Azərbaycan xalq musiqisinin əsas cəhətlərini yaxından öyrənməyin zərurili- yini qeyd etmişdir (1, 14). Alim əldə etdiyi nəticələrin düzgün olub-olmadığını yoxlamaq məqsədilə, özünün qeyd etdiyinə görə, bəstəkrlarla əlaqə saxlamış, Azərbaycan ladla- rında onun irəli sürdüyü qaydalar əsasında bəstələnmiş melodiyaları təhlil edərək, öz nəzəri müddəalarına düzəlişlər etmişdir. Eyni zamanda o, müəy- yən vaxtlarda musiqişünaslar və Azərbaycan musiqisini yaxşı bilən şəxslər arasında elmi-mübahisəli səciyyədə məruzələr etmişdir. Fikrimizcə, aşağıda sitat gətirəcəyimiz A.Rzayevanın qələmə aldığı Ü.Ha- cıbəyli haqqında xatirələri çox dəyərlidir. A.Rzayeva tələbəlik illərini belə xatırlayırdı: “1941-ci ildə müharibənin başlanmasına baxmayaraq Üzeyir müəllim direktor olduğu Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında “Azərbay- can xalq musiqisi” şöbəsini açdı (9). Biz də həmin şöbəyə daxil olduq. Üze- yir müəllim həm bəstəkarlıqdan, həm də “Azərbaycan musiqisinin əsasları”- nın nəzəriyyəsindən dərs deyirdi. Bu fənn bizi çox maraqlandırırdı və Azər- baycan musiqisinin açılmayan sirlərilə tanış edirdi. Azərbaycan xalq mahnı- larından, xalq rəqslərindən, muğamlardan misallar gətirərək bizi daha da hə- vəsləndirirdi. Muğamları biz musiqi məktəbində tarda çalmağı öyrənmişdik. İndi onun nəzəri cəhətini bizə öyrədirdi. Muğamların səsqatarı ilə bizi tanış edirdi. Əsas muğamlardan “Rast”, “Şur”, “Segah”, “Bayatı-Şiraz”, “Çahar- gah”, “Hümayun” və s. Bu muğamların qammalarını birsəsli və ikisəsli yazıb, sonra da əzbərlə- yirdik. Muğamların hərəsinin özünəməxsus kadansları var idi. Hər ladın kadansını bir neçə cür yazırdıq. Sonra bizə modulyasiyalar öyrətdi. Bir lad- dan başqa lada keçməyin yollarını başa saldı. Bu nəzəri cəhətləri öyrəndikcə yazdığımız əsərlərdə tətbiq edir və yazılmış əsərləri təhlil edirdik. Hansı lad- da yazıldığını və hansı muğamdan hansına keçildiyini tapırdıq. Üzeyir müəl- lim sonralar yazdığı elmi əsərini “Azərbaycan musiqisinin əsasları”nı sinifdə bizimlə keçə-keçə təcrübədən çıxarırdı. Demək olar ki, bizim sinif onun elmi labоratoriyası idi. (Bu misalları müəllim öz xətti ilə mənim dəftərimə yazıb tapşırırdı ki, mən onları o biri tələbələrə də verim köçürsünlər)”. A.Rzayevanın Ü.Hacıbəyli haqqında qələmə aldığı xatirələr alimin kitab üzərindəki tədqiatçı əməyini başa düşməyə imkan verir. Yüklə 3,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|