B. A. Abdukarimov Ichki savdo iqtisodiyoti
Yüklə 1,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 12.1-chizma. Savdo sohasida umumiy harajatlar tarkibi Umumiy harajatlar
| 12.1-chizma.
Savdo sohasida umumiy harajatlar tarkibi Umumiy harajatlar Muomala hara-jatlari Lizing bo’yicha foizlar to’lovi Muomala hara-jatlari tarkibiga kirmaydigan harajatlar Sof hara- jatlar Muomala harajatla-riga kirmagan bank va boshqa moliya-kredit tashkilotla- riga foiz to’lovlari Tovarlarni sotib olish qiymati uchun to’lovlar ªo’shimcha hara-jatlar Bojxona to’lovlari, yig’imlari va hara-jatlari. (jumladan: aksiz solig’i, bojxona boji) Kapital qurilishga oid harajatlar Favqulotda zararlar Yagona soliq to’lovi Brokerlik va vosi-tachilik harajatlari Tara bo’yicha yo’qotishlar Kartoshka va sabzavotlarni tayyorlash, saqlash, qayta ishlash va sotish bo’yicha harajatlar va boshqa byudjet hisobidan qoplanadigan harajatlar 55 Muomala harajatlari tarkibini o’rganish amaliyotda shundan darak beradiki, uning tarkibida sof muomala harajatlarini hissasi ortib borish tendensiyasiga ega. Chunki hayotda bir tomondan, savdo faoliyatining servis faoliyatiga ega va madaniyat kundan-kunga talab ortib borishi qonuniyatga aylanib bormoqda. Ikkinchi tomondan ishlab chiqarish jarayonida texnik-texnologik jarayonlarni takomillashishi, ilmiy-texnik taraqqiyotni joriy qilinishi oldin savdo jarayonida bajariladigan ishlab chiqarishga taalluqli texnik-texnologik funksiyalarni qisqarishiga va ularni ishlab chiqarish korxonalarida bajarilishiga olib kelmoqda (tovarlarni saqlash, ishlov berish, saralash va o’rash, ularni tashish, saqlash va sotish davrida yo’qotilishi bilan bog’liq va boshqa harajatlar). Bularning tarkibini keyingi paragrafda (12.2.) chuqurroq ko’rib chiqamiz. Muomala harajatlari absolyut va nisbiy ko’rsatkichlarda hisobga olinadi, tahlil qilinadi va rejalshtiriladi. Muomala harajatlarining absalyut ko’rsatkichi so’mda, nisbiy ko’rsatkichlari uning darajasi, ya’ni tovar aylanishiga nisbatan foiz hisobida, tarkibi esa muomala harajatlarining umumiy summasida uning alohida moddalarining hissasi foizlarda ko’rsatiladi. Bu ko’rsatkich muomala harajatlarining umumiy summasiga alohida moddalarning summasini bo’lib yuzga ko’paytirish orqali aniqlanadi. Muomala harajatlari faqat savdoda emas, (ulgurji va chakana) u ishlab chiqarishda, qishloq xo’jaligida va boshqa tarmoqlarda ham mavjud bo’ladi, agarda ular iste’mol tovarlarining ulgurji va chakana savdosi bilan shug’ullansa. Muomala harajatlarining ommaviy ovqatlanish sohasida, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini oldi-sotdi jarayoni bilan shug’ullanuvchi xo’jalik sub’ektlarida ham alohida hisoboti kiritiladi. Bulardan tashqari muomala harajati har bir turdagi savdo bilan shug’ullanuvchi bozorlarda ham mavjud, lekin ularda uni hisoboti yuritilmaydi. O‘zbekiston Respublikasida muomala harajatlarini holatiga nazar solsak oxirgi yillarda uni absolyut summasi va darajasini kamayib berishi kuzatiladi. Muomala harajatlarining holati 12.1.1., 12.1.2. va 12.1.3-jadval ma’lumotlarida keltirilgan. |