B a L i q L a r b I o L o g I y a s I

 
bilan qo’shiladi. Keyingi va oldingi kardinal venalarning qo’shilishi natijasida yura-kning venoz 
qo’ltig’iga quyiladigan juft kyuvyerov quyilishi
 
hosil bo’ladi. 
Jigar qopqa venasi ichakdan mustaqil boshlanadi. Bu vena jigarda kapillyarlarga 
bo’linadi va shu kapillyarlar yana birlashib venoz sinusga quyiladigan jigar venasiga aylanadi. 
Tog’ayli baliqlarga xos juft suzgichlardan qon olib keluvchi yonbosh venalar
 
suyakli baliqlarda 
bo’lmaydi. 
Baliqlarning yuragida hamma vaqt venoz qon bo’ladi. Qon aylanish doirasi bitta; bunda 
arterial qon venoz qon bilan aralashib ketmaydi. Qon aylanish doirasi ikki funksiyani ba-jaradi: 
1) organizmning barcha hujayralarini ovqat va kislorod bilan ta’minlaydi va 2) venoz qonni 
qaytadan tiklaydi. Bu quyidagicha amalga oshadi. Arteriyalar orqali yurakdan venoz qon chiqib, 
jabralarga oqib boradi, qon jabralarda oksidlanib arterial qonga aylanadida, arteriya qon tomirlari 
orqali butun gavdaga tarqaladi, keyin venoz qon bo’lib venalar orqali yurakka keladi. Arterial va 
venoz qon ular tarkibidagi gazning sifatiga qarab aniqlanadi, natijada qonning nomi bilan qon 
tomirlarining nomlari hamma vaqt to’g’ri kelmaydi. Masalan, qorin aortasi va olib keluvchi jabra 
arteriyalarida venoz qon bo’ladi, shuning uchun qonning tarkibiga qaramasdan, balki yurakdan 
chiquvchi qon tomirlari arteriya va unga keluvchi qon tomirlari vena deb ataladi. 

---

Tog’ayli baliqlarning qon aylanish sistemasi.
 
Akulaning yuragi ikki kamyerali: yurak 
bo’lmasi va yurak qorinchasidan iborat. Yurak bo’lmasiga venoz (sinusi) qo’ltig’i, yurak 
qorinchasining oxirgi qismiga arterial konus tutashadi
1.5-rasm. Suyakli baliqlar qon aylanish sistemasi sxemasi: 
1-yurak bo’lmasi, 2-yurak qorinchasi, 3-aorta pi-yozchasi, 4-qorin aortasi, 5-oIib keluvchi jabra 
ar-teriyalari, 6-olib ketuvchi jabra arteriyalari, 7-aorta ildizi, 8-orqa aorta, 9-uyqu arteriyasi, 10-
o’mrov arteriyasi, 11-dum venasi, 12-keyngi o’ng kardinal vena, 13-keyngi chap kardinal vena, 
14 -buyrak qonqa sistemasi, 15-ichak osti venasi, 16-jigar qopqa sistemasi, 17-kyuvyerov 
quyilishi, 18-jigar venasi, 19-oldingi kardinal vena (venoz qonli tomirlar qora rangga bo’yalgan). 
1.6-rasm. Akulaning qon aylanish sistemasi sxemasi: 

---

1-yuragi, 2-qorin aortasi. 3-olib keluvchi jabra arteriyasi; 4-olib ketuvcrii jabra arteriyasi, 5-aorta 
ildizi, 6-uyqu aortasi, 7-orqa aortasi, 8-dum venasi. 9-keyingi kardinal vena. 10-oldingi kardinal 
vena, 11-kyuvyerov kanali (oqimi), 12-jigar qopqa venasi, 13-jigar venasi, 14-yonbosh venasi. 
Qon venalardan venoz qo’ltig’iga yig’iladi. Yurak qorinchasini pinset bilan oldinga 
tortilsa, yupqa devorii uchburchak shakldagi venoz qo’ltig’ini aniq ko’rish mumkin. Qon venoz 
qo’ltig’idan yupqa devorii yurak bo’lmasiga, so’ngra qalin devorii muskulli yurak qorinchasiga 
quyiladi. Yurak qorinchasi muskulli devorining qisqarishi tufayli qon yurakning eng oxirgi 
bo’limi arterial konusga o’tadi. Arterial konusdan qorin aortasi boshlanadi. Arterial konus. 
hamda yurak qorinchasining devorlari ko’ndalang targ’il muskuldan, qorin aortasi va boshqa 
tomirlarining devori esa silliq muskuldan tashkil topgan. 
Qorin aortasi chap va o’ng tomonga tarmoqlanadi. Bu tarmoqlar tananing liar tomonidan 
besh juft jabralarga qon olib keluvchi jabra arteriyalariga bo’linadi. Qon olib keluvchi 
arteriyalarning bir qismi til osti yoyiga borib, jabraning yarim bo’lagini, qolganlari esa haqiqiy 
jabra yoylariga borib, barcha jabralarni qon bilan ta’minlaydi. 
Qon aylanish sistemasining bundan keyingi tarmoqlarini preparatlarda kuzatib bo’lmaydi. 
Olib keluvchi jabra arteriyalari jabra yaproqlarida mayda kapillyarlarga bo’linib ketadi va 
ularning yupqa devori orqali gaz almashinadi. Kislorodga boy toza arterial qon olib ketuvchi 
arteriyalarga yig’ilib, umurtqa pog’onasi tagidagi orqa aortaga qo’shiladi. Orqa aortadan chiqqan 
qon tomirlari esa toza qonni butun tanaga tarqatadi. Venoz qon dastlab akulaning boshidan bir 
juft oldingi kardinal venaga, dum va tanadan esa keyingi kardinal venalarga yig’iladi. Keyingi 
kardinal venalar buyrakdan o’tib, uning ichida bir qancha kapillyarlarga bo’linadi va buyrak 
qopqa (darvoza) sistemasini hosil qiladi. Yurakning yuqorisida har qaysi (o’ng va chap) keyingi 
kardinal vena o’z tarafidagi oldingi kardinal vena bilan qo’shilib, juft kyuvyerov kanalini hosil 
qiladi. Bu kanal qonni venoz qo’ltig’iga o’tkazadi. Juft suzgich qanotlardan yon venalar chiqadi, 
bularning har qaysisi o’z tomonidagi kyuvyerov kanaliga qo’shiladi. Jigar qopqa venasi mustaqil 
ravishda ichakdan boshlanadi. Bu vena jigarda oldin kapillyarlarga bo’linadi, keyin ular yarm 
birlashib, venoz sinusiga (qo’ltiqqa) quyiladigan jigar vcnasiga aylanadi.