XI mühazirə
414
Nazirliyinin ümumi istifadədə olan avtomobil nəqliyyatının yük
dövriyyəsi planı 111 faiz yerinə yetirilmişdi. 1957-ci ilə nisbətən
yük dövriyyəsi 24 faiz, daşınması isə 31 faiz artmışdı, sərnişin
daşınması planı 103 faiz və sərnişin dövriyyəsi planı 102 faiz
yerinə yetirilmişdi. 1957-ci ilə nisbətən sərnişin daşınması 19
faiz, sərnişin dövriyyəsi 25 faiz artmışdı. Rabitə vasitələri,
radiolaşdırma və televiziyanı inkişaf etdirməkdən ötrü 1956 və
1959-cu illər üçün müəyyən edilmiş planlar yerinə yetirilmişdi.
1956-cı il fevradın 14-də Azərbaycan televiziyası
fəaliyyətə başlamış, Bakıda və Naxçıvanda televiziya
studiyaları istifadəyə verilmişdi. Onlarca radio, telefon xətti
çəkilmiş, ötürücü stansiyalar qurulmuşdu. Şəhər və kəndlərdə
185 mindən çox telefon nömrəsindən istifadə olunurdu.
Mənzillərin (xüsusən də kənd yerlərində) telefonlaşdırma işi çox
ləng gedirdi. Kommunikasiya vasitələrinin texniki səviyyəsi aşağı
idi. 1957-ci ildə dövlətin əsaslı xərclərinin həcmi 1955-ci ilə nis-
bətən 26 faiz, tikinti-qurşadırma işlərinin həcmi isə 20 faiz
artmışdı. 1956-1959-cu illərdə çoxlu sənaye, energetika, su tə-
sərrüfatı obyektləri tikilib istifadəyə verilmişdi. Təxmini mə-
lumata görə, 1957-ci ildə bütün dövlət idarələri və təşkilatları
tərəfindən 240 min m
2
-dən artıq mənzil sahəsi tikilib istifadəyə
verilmişdi.
1955-1957-ci illərdə şəhərlərdə və şəhərtipli qəsəbələrdə
329 min m
2
fərdi mənzil sahəsi, o cümlədən Bakı şəhərində
10.35 m
2
mənzil sahəsi, Azərbaycan neft zavodları birliyinin
müəssisələri tərəfindən 6.217 m
2
, Xəzər dənizçiliyi idarəsi
tərəfindən 1000 m
2
-dən artıq mənzil sahəsi tikilib istifadəyə
verilmişdi. 50-ci illərin ikinci yarısında (1958-ci ildə) mənzil
tikintisi xeyli artmışdı.
Ümumiyyətlə, dövlət vəsaiti hesabına 6756 şagird oxuya
biləcək 18 məktəb, 169 çarpayısı olan 21 uşaq bağçası və
körpələr evi, 2406 tamaşaçı tutan 7 kinoteatr və bir çox başqa
mədəni-məişət obyekti tikilib istifadəyə verilmişdi. Kolxozların
Şimali Azərbaycan İkinci dünya
müharibəsindən sonrakı dövrdə (1946-1960-cı illərdə)
415
vəsaiti hesabına və onların qüvvəsilə 14479 şa-gird oxuya
biləcək 90 məktəb, 30361 tamaşaçı tutan 174 klub və
mədəniyyət evi və bir çox başqa obyektlər tikilmişdi.
1958-ci ildə dövlətin əsaslı xərcləri hesabına respublika
büdcəsi üzrə mənzil tikintisinə 342,6 mln. manat pul
buraxılmışdı. Bu, 357 min m
2
mənzil sahəsinin istifadəyə
verilməsini təmin etməli idi. 1957-ci ilə nisbətən kapital
qoyuluşu neft və qaz sənayesində 18 faiz, kimya sənayesində
14 faiz, əlvan metallurgiyada 2,3 dəfə, tikinti materialları
sənayesində 16 faiz, tikinti sənayesində 64 faiz, kənd
təsərrüfatında 20 faiz, mənzil tikintisində 24 faiz artmışdı.
1958-ci ildə tikinti sənayesi daha da inkişaf etdirilmişdi.
Respublikanın podratçı təşkilatları 1958-ci ildə tikinti-
quraşdırma işləri planını 102 faiz yerinə yetirmişdi. 1957-ci ilə
nisbətən planın yerinə yetirilməsi faizi xeyli artmışdı.
Respublikanın tikinti təşkilatları 1957-ci ildə tikintiyə sənaye
üsulları və tikinti işlərinin kompleks mexanikləşdirilməsini
geniş tətbiq etmişdilər. 1958-ci ildə bu cür konstruksiyalar
buraxılışı 1957-ci ilə nisbətən 1,2 dəfə çoxalmışdı. Sənayenin
və tikintinin idarə olunması yenidən təşkil edilərkən podratçı iri
tikinti təşkilatları, Zaqafqaziya sənaye müəssisələri tikinti tresti,
Kirovabad (Gəncə) alüminium müəssisələri tikintisi tresti və
Mingəçevir su tikintisi idarəsi 1957-ci il noyabr ayında
Azərbaycan SSR Xalq Təsərrüfatı Şurasına verilmiş və onun
tərkibində sahə tikinti idarəsi yaradılmışdı. Dövlət tikinti
təşkilatları tərəfindən, habelə şəhərlərdə, şəhərtipli qəsəbələrdə,
sovxozlarda əhalinin öz vəsaiti hesabına dövlət kredit köməyi
ilə fərdi mənzil tikintisi yolunda 500 min m
2
-dən çox ümumi
sahəsi olan yeni evlər tikilib istifadəyə verilmişdi.
Dövlət və kooperativ ticarətinin pərakəndə mal dövriy-
yəsinin ümumi həcmi 1958-ci ildə 8,5 mlrd. manat olmuş və
1957-ci ilə nisbətən 6 faiz artmışdı. Kənddə ticarət 2,4 mlrd.
manat olmuşdu və 1952-ci ilə nisbətən 10 faiz artmışdı.
XI mühazirə
416
Azərittifaq pərakəndə mal dövriyyəsi planını 103 faiz yerinə
yetirmişdi. Azərittifaq komisyon ticarətinin dövriyyəsi 108 min
manat olmuşdu və ya 1952-ci ilə nisbətən 13 faiz artmışdı. İllik
komisyon ticarəti planı 94 faiz yerinə yetirilmişdi. 1958-ci ildə
əhaliyə ən mühüm ərzaq malları və digər mallar satışı 1957-ci
ilə nisbətən bu qədər artmışdı: ət və quş satışı 4 faiz, mal-qara
yağı satışı 20 faiz, şəkər satışı 10 faiz, qənnadı mallar satışı 11
faiz, tikili mallar satışı 9 faiz, trikotaj mallar satışı 10 faiz, gön
ayaqqabı sahəsi 11 faiz .
1958-ci ilə nisbətən 1959-cu ildə büdcənin həcmi 425
mln. 700 min manat və ya 8,7 faiz artmışdı. 1957-ci ildə
respublikada dövlət büdcəsi mədaxil üzrə 4 mlrd. 541 mln. 300
min manat məbləğində və ya 103,2 faiz yerinə yetirilmişdi.
Məxaric üzrə büdcə 4 mlrd. 298 mln. manat məbləğində və ya
98,2 faiz icra edilmişdi. Büdcənin mədaxil hissəsi bütövlükdə
və əsas mənbələr üzrə artıqlaması ilə yerinə yetirilmişdi, bu
büdcəyə plandan əlavə 142 mln. 800 min manat daxil olmuşdu.
Keçmiş SSRİ-də yaşayan 231.8 milyon əhalinin 107.1 milyon
nəfəri, yəni 46 faizi, respublikamızda isə 4660 min nəfər
əhalinin 2332 min nəfəri və ya 50 faizi kənd yerlərində
yaşayırdı. Əhalinin son siyahıyaalma məlumatlarına görə, kənd
təsərrüfatında çalışanların sayı 85 faiz idi. Lakin kənd əhalisi
içərisində əmək qabiliyyətlilərin miqdarı şəhərdəkinə nisbətən
xeyli az idi. Burada əhalinin bir hissəsini əmək iqtidarına malik
olmayanlar, yəni qocalar, əlillər və yeniyetmələr təşkil edirdi.
50-ci illərin əvvəllərində Bakı şəhərində azərbaycanlılar
əhalinin az hissəsini təşkil edirdi. Sənayenin sürətlə inkişafı,
yeni iş yerlərinin açılması, kəndli gənclərin buraya axını
nəticəsində, Bakıda azərbaycanlıların sayı xeyli artdı,
demoqrafik şərait dəyişdi. 50-ci illərin sonlarında respublika
əhalisinin sayı müharibədən əvvəlki səviyyəyə çatmışdı. 1959-
cu illərin əvvəllərində Azərbaycanda 3.698 min nəfər yaşadığı
halda, 60-cı illərin axırlarında bu rəqəm 5 milyonu ötüb keç-
Şimali Azərbaycan İkinci dünya
müharibəsindən sonrakı dövrdə (1946-1960-cı illərdə)
417
mişdi. Respublika əhalisinin sosial tərkibində də mühüm
dəyişikliklər baş vermişdi. Şəhər əhalisinin sayı artmışdı. 70-ci
illərin əvvəllərində respublika əhalisinin yarısı şəhərlərdə
yaşayırdı. Bu illərdə sənaye müəssisələri və sovxozların
inkişafı ilə əlaqədar fəhlələrin sayı çoxalmış, kolxozçu
kəndlilərin sayı isə, əksinə, xeyli azalmışdı. 60-cı illərin
axırında Azərbaycan SSR-də əmək qabiliyyətli əhalinin 72,5
faizi ictimai müəssisələrdə fəaliyyət göstərirdi. Şəhər yerlərində
yaşayan əhalinin 62,1 faizi, kənd əhalisinin isə 53 faizi əmək
qabiliyyətli yaşında olan adamlar idi.
Kolxoz və sovxozlarda kifayət qədər işçi qüvvəsi
çalışırdı. Respublikanın kolxozlarında əmək ehtiyatlarından is-
tifadə edilməsi daha zəif idi. Burada il ərzində hər bir əmək
qabiliyyətli kişi 187, qadın 121, yaşı ötmüşlər 72, yeniyetmələr
isə 47 adam-gün məşğul olurdu. Respublikanın kənd təsər-
rüfatında 6.2 min nəfər ali və orta təhsilli aqronom, zootexnik,
baytar həkimi, meşəşünas, 5.7 min nəfər isə iqtisadçı-plançı,
iqtisadçı-statist vardı. Halbuki inqilabdan əvvəlki dövrdə
Azərbaycanda cəmi 10 nəfər aqronom və 15 nəfər baytar
həkimi olmuşdur. 60-cı illərdə Azərbaycanda sosial-mədəni
quruculuğun sürəti 50-ci illərlə müqayisədə xeyli azalsa da, bu
illərdə Akademiya, universitet şəhərcikləri, Bakı Hava Limanı,
Akademik Dram Teatrı, Mərkəzi Univermaq və Dövlət Sirkinin
binaları tikilib istifadəyə verilmişdi. 1967-ci ildə Bakı
metropoliteninin 6 stansiyası işə düşmüşdü. Bu illərdə
Azərbaycanda 45 şəhər, 116 şəhərtipli qəsəbə mövcud idi.
Bunlarla yanaşı, 60-cı illərdə rayonların kəndlərində məişət-
kommunal xidmətinə diqqət olduqca zəif olmuşdu. Xüsusilə,
dağ rayonlarında mədəni quruculuq işlərinin səviyyəsi həddən
artıq aşağı idi. Yüzlərlə kənd boşalmış, əhalisi isə respublikanın
şəhərlərinə köç etmişdi. Əhalinin miqrasiyası xeyli
sürətlənmişdi. Bu, dağ rayonları əhalisinin sosial-iqtisadi
vəziyyətinin dözülməzliyi ilə bağlı idi. Əhaliyə məişət-
Dostları ilə paylaş: |