X mühazirə
343
adına layiq görüləcəkdir. Bakılıların buna tam mənəvi haqqı
var. Ancaq nədənsə bu fəxri ad verilmədi. Bu da mərkəzin
qeyri-obyektiv mövqeyidir.
Müharibə Azərbaycan xalqının dinc əməyini dayandırdı
və bütün respublika ərazisində yeni iş rejiminə keçildi.
Sutkanın 18-20 saatını işləməyə başladılar. Müharibə
Azərbaycan kəndindən də yan ötmədi. Azərbaycanın kənd
əməkçiləri üzərində ağır yük qoyuldu. Qəhrəman və mərd
Azərbaycan xalqı bütün varlığı ilə müharibədə iştirak edirdi.
1941-1943-cü illərdə Azərbaycan xalqı ölkənin müdafiə
fonduna 15,5 kq qızıl, 952,5 kq gümüş, 311 milyon manatlıq
istiqraz verdi, müharibə dövründə 1,5 milyard manatlıq istiqraz
və lotareya aldı, tank və təyyarə dəstələri fonduna 230 milyon
manat pul ayırdı. Müharibə illərində Azərbaycan əməkçiləri
cəbhəyə 1 milyon 419 min ədəd şinel, 4 milyon 227 min dəst
yay geyimi, 3 milyon 97 min alt paltarı, 1 milyon 977 min cüt
çəkmə, 1 milyon 417 min patron çantası, 1 milyon 468 min dəst
trikotaj məmulatı, 1,6 milyon ədəd müxtəlif əşya 125 min
vaqon isti paltar göndərmişdi.
Azərbaycanın kənd əməkçiləri üzərinə ağır və məsuliy-
yətli yük düşmüşdü. Əli silah tutan kişilər cəbhəyə getmiş,
onları isə qadınlar və qızlar əvəz etmişlər. Onların təcrübəsi, iş
qabiliyyəti və əmək məhsuldarlığı təbii ki, aşağı idi. Buna
baxmayaraq kənd qadınları, analarımız, nənələrimiz və azyaşlı
qızlar ağır əmək növbələrində dayanır, gündüzlər tarlalarda
işləyir, gecələr isə döyüşən cəbhəçilər üçün isti paltar tikir,
corab və əlcək toxuyurdular. Qadınların hazırladıqları belə isti
paltarlar banderollara doldurulub, ünvansız yerlərə – «ancaq
cəbhəyə» sözü altında göndərilirdi. Yəni fərqi yox idi ki, kimə
çatacaq, əsas o idi ki, ön cəbhədə döyüşən kim idisə, o isti
paltar alacaq, ondan istifadə edəcəkdir. Ön cəbhədə döyüşən
hər bir əsgərə övlad məhəbbəti ilə yanaşan kənd əməkçilərimiz
onunla təsəlli tapırdılar ki, gecələr yatmayıb, toxuduqları isti
Azərbaycan
İkinci dünya müharibəsi dövründə
344
paltarı əyninə geyinən döyüşçü qələbə çalacaq. Deməli,
qazanılan qələbədə Azərbaycanın kənd əməkçilərinin çox
böyük payı və xidmətləri olmuşdur. Müharibənin ilk ilində
Azərbaycandan 5457 yük maşını, 672 digər avtomaşınlar, 476
traktor və 50 mindən artıq at cəbhəyə göndərilmişdi. Buna
baxmayaraq kənd əməkçilərimiz kolxozlarda və sovxozlarda
gecə-gndüz işləyərək «cəbhəyə və ölkəyə daha çox çörək, ət və
sənaye üçün xammal verək!» şüarı altında fədakarlıqla
çalışırdılar. Respublikada sosializm yarışına qoşularaq kənd
təsərrüfatı qabaqcıllarının hərəkatı geniş vüsət aldı. 1941-ci il
dekabrın 1-nə Azərbaycan kolxozçuları Müdafiə Fonduna 2850
baş iribuynuzlu və 23120 baş xırdabuynuzlu heyvan, 1079 baş
donuz, 10640 sentner taxıl, 36140 litr süd, 20439 kiloqram yağ,
130 ton kartof, 194 ton göyərti, 62200 ədəd yumurta və digər
məhsullar vermişdilər.
Azərbaycanın kənd zəhmətkeşləri məhsul istehsalını
müntəzəm artırmağa nail olurdular. 1942-ci ildə respublikanın
kolxoz və sovxozları dövlətə 1941-ci ildən 2 583 934 pud artıq
taxıl, 282 962 pud ət, 40 965 pud yun təhvil verdilər. 1943-cü
ildə Azərbaycanın kənd zəhmətkeşləri dövlətə plandan əlavə
1000 pud taxıl, 21,5 min pud ət, 2,2 min pud yun verdilər.
1942-ci ildə Gəncədə kənd təsərrüfatı maşınlarını təmir və
ehtiyat hissələri istehsal edən zavod yaradıldı. Bakının
maşınqayırma zavodları kəndə hamiliyi genişləndirdilər,
Bakıdan kəndlərə ixtisaslı kadrlar göndərildi. 1943-cü ildə
qəhrəman əməyinə görə Azərbaycanın 485 nəfər kənd
təsərrüfatı işçisi SSRİ-nin orden və medalları ilə təltif olundu.
Müharibə illərində heyvandarlığın inkişafında qazandığı
müvəffəqiyyətlərə görə Azərb.SSR 4 dəfə DMK-nin Qırmızı
Bayrağını almış, 45 min adam orden və medallarla təltif
edilmişdi. Təltif edilənlər içərisində kənd qabaqcıllarından
Bəsti Bağırova, Şamama Həsənova, Qüdrət Səmədov və b. var
idi. 1943-cü il 12 dekabr tarixli «Pravda» qəzetinin baş
X mühazirə
345
məqaləsində deyilirdi: «Azərbaycan kolxozçularının və
kolxozçu qadınlarının qiymətli təcrübəsi diqqətlə
öyrənilməlidir...».
Azərbaycanın kənd əməkçiləri azad edilmiş rayonlara –
Leninqrada, Aşağı Volqaya, Şimali Qafqaza, Ukraynaya və b.
yerlərə kömək olaraq 1943-1944-cü illərdə 177 vaqon tikinti
materialı, 200 toxumsəpən maşın, 40 avtomobil, 315 traktor,
315 traktorçu, 60 traktor briqadası, 13 mexanik, 12 aqronom
göndərmişdi. 1944-cü ildə respublikanın heyvandarları dövlətə
plandan əlavə 20 min baş iribuynuzlu qaramal, 150 mindən
artıq xırdabuynuzlu heyvan verdilər.
Beləliklə, faşizm üzərində tarixi qələbənin təmin edilməsi
üçün Azərbaycanın kənd əməkçiləri yalnız fədakarlıqla
çalışmaqla kifayətlənmir, eyni zamanda müxtəlif vasitələrlə
cəbhəyə və orduya kömək əli də uzadırdılar. Kənd
əməkçilərimiz müdafiə fonduna öz şəxsi istifadələrində olan 18
min baş mal-qara, 152 min pud taxıl, 170 min pud müxtəlif növ
məhsul vermiş, cəbhəyə 742 min bağlama, 146 vaqon kənd
təsərrüfatı məhsulları yola salmışlar. Bütün bunlar Böyük tarixi
Qələbəyə mühüm kömək idi.
3. Müharibə illərində milli diviziyaların və legionların
yaradılması, azərbaycanlı döyüşçülərin cəbhədə,
partizan və antifaşist müqavimət hərəkatında iştirakı
Dünya ağalığı iddiasında olan və ildırım sürətilə hücuma
keçən Hitler orduları özlərinin məğlübedilməzliyi haqqında
əfsanəni bütün Avropaya yayaraq elə güman edirdilər ki, onlara
qarşı müqavimət göstərə biləcək qüvvə yoxdur. Ancaq Hitler və
onun generalları yanılmışdı. Faşistlər müharibənin ilk
günlərindən sovet xalqlarının yetişdirdiyi əsgərlərin, ölümü
gözünün altına alan və vətən torpağı uğrunda inadkar savaşa
qatılan igid bahadırlarının sərt müqaviməti ilə qarşılaşdılar.
Azərbaycan
İkinci dünya müharibəsi dövründə
346
Müharibənin elə ilk dəqiqələrində faşist ordularının basqınına
məruz qalmış əfsanəvi Brest qalasının müdafiəsində 40 nəfərdən
çox həmyerlimiz iştirak etmişdi. Onlardan M.Qədirovun,
İ.Səfərovun, D.Abdullayevin, İ.Dadaşovun, A.İmanovun,
M.Məmmədovun, A.Qafarovun, Ə.Mansurovun, Ə.Əliyevin və
bir çox başqalarının göstərdikləri mərdlik və igidlikləri indi də
iftixar hissi ilə xatırlanır.
9
1941-ci il iyunun 30-da düşmən
mühasirəsindən çıxmaq uğrunda əlbəyaxa döyüşdə A.İmanov
və İ.Səfərov igidlik göstərmiş, faşistləri geri oturtmuşdular.
Leytenant D.Cəfərovun başçılığı altında kiçik döyüşçü dəstəsi 7
gün düşmən hücumuna sinə gərib onlarla faşisti məhv etmişdi.
Prut çayı yaxınlığında gedən döyüşdə siyasi işçi Kamal
Qasımov 6 döyüşçü ilə birlikdə 3 gecə arasıkəsilməyən atəş
altında 3 körpünü partladaraq düşmənin çaydan keçməsinin
qarşısını almış, dördüncü gün igidliklə həlak olmuşdu.
Leninqrad müdafiəçisi, snayperçi M.İsmayılov iyulun 22-
də Sovet sərhədini keçmək istəyən 11 düşməni sərrast atəşlə
məhv etmiş və igidliyinə görə Lenin ordeninə layiq
görülmüşdü. Azərbaycanlı şahin, dəniz aviasiyası leytenantı
Hüseynbala Əliyevin əfsanəvi igidliyi heç vaxt unudulmayacaq.
Bu cəsur təyyarəçi Leninqrad səmasında gedən ilk döyüşlərdə 4
faşist təyyarəsini vurub yerə salmışdı. 1941-ci il iyulun 17-də
Hüseynbala Əliyev döyüş tapşırığını uğurla yerinə yetirib geri
qayıdarkən 3 düşmən təyyarəsi ilə üz-üzə gəlir. Qeyri-bərabər
döyüşdə sərrast atəşlə düşmən təyyarələrinin üçünü də məhv
edən cəsur döyüşçü 17 yara almasına baxmayaraq öz qırıcısını
yerə endirə bilmişdi. Hüseynbalanın hava döyüşünü və onun
aldığı ölümcül yaralara baxmayaraq, yerə enmək bacarığını
müşahidə edən döyüş yoldaşları onun qəhrəmanlığına heyran
qalmışdılar. Göstərdiyi igidliyə görə H.Əliyev ölümündən
sonra Lenin ordeni ilə təltif edildi. Digər təyyarəçi Yusif
Quliyev 1941-ci ilin yayında Leninqrad müdafiəsində yüksək
cəsarət göstərmişdi. Yusif 4 faşist təyyarəsi ilə təkbaşına
Dostları ilə paylaş: |