X mühazirə
335
çıxarılması, emalı və daşınması Almaniyanın «Kontinental»
neft cəmiyyətinə tapşırılmışdı. Hitler 1941-ci il iyulun 16-da
rəsmi yığıncaqda bildirmişdir ki, Bakı alındıqdan sonra hərbi
məntəqəyə çevrilməlidir. Faşist Almaniyasının işğal planları
geniş idi. Hitlerin işğal planına görə SSRİ üzərində tam
qələbədən sonra türk xalqları yaşayan ərazilərdən ibarət «Bö-
yük Türküstan» dövləti yaradılmalı idi. Bu dövlətin ərazisinə
Şimali və Cənubi Azərbaycan, Başqırdıstan, Tatarıstan, Krım,
Şimali Qafqaz, Qərbi Çin və Əfqanıstanın daxil olması nəzərdə
tutulurdu. Hitler Bakını faşist Almaniyasını yanacaqla təmin
edən mərkəzə çevirmək niyyətində idi.
Diqqəti cəlb edən əsas amillərdən biri də o idi ki, SSRİ
ilə müttəfiq olan və faşizmə qarşı eyni koalisiyada birləşən
dövlətlər də neft Bakısını ələ keçirməyə çalışırdılar. Bu
baxımdan ABŞ və İngiltərənin Qafqaz siyasətində Azərbaycan
və Bakı neftinə sahib olmaq marağı özünü qabarıq göstərirdi.
ABŞ və İngiltərə hər vasitə ilə Azərbaycana və Bakıya
yiyələnməyə, onu özünün nüfuz dairəsinə çevirməyə ciddi
cəhdlər göstərirdilər. Onların hazırladıqları «Vilvet» planına
görə Sovet ordusu Qafqazdan çıxarılıb Stalinqrada aparılmalı,
burada isə faşistlərə qarşı ingilis-amerikan hərbi hissələri
vuruşmalı idi. Beləliklə, Azərbaycan və xüsusən Bakı nefti istər
düşmən qüvvələrinin və istərsə də «müttəfiq»lərin xarici siyasət
diplomatiyasında və işğalçılıq planlarında diqqət mərkəzində
idi.
2.Respublika iqtisadiyyatının hərbi tərzdə yenidən
qurulması. Bakı şəhərinin hərbi sənaye və tibbi xidmət
potensialı.
Cəbhənin yanacaqla təmin edilməsində
Azərbaycan neftçilərinin rolu
Böyük Vətən müharibəsinin başlandığı ilk gündən Azər-
Azərbaycan
İkinci dünya müharibəsi dövründə
336
baycan xalqı ayağa qalxdı, səfərbər edildi, müsəlləh əsgər kimi
döyüşə atıldı və SSRİ-nin başqa xalqları ilə çiyin-çiyinə alman-
faşist işğalçılarına qarşı mübarizəyə başladı. Azərbaycan K(b)P
MK 1941-ci il iyunun 28-də bütün partiya komitələrinə, yerli
təşkilatlara və hakimiyyət orqanlarına məktub göndərdi.
Məktubda bütün iş formalarını və hərəkət mexanizmini
müharibənin tələblərinə uyğun yenidən qurmaq, xalqın
sayıqlığını yüksəltmək, ehtiyat qüvvələrini səfərbər etmək
barədə ciddi tapşırıqlar verildi. DMK-nın qərarına uyğun
olaraq, respublikamızda ordu üçün sürətlə ehtiyat qüvvələri
hazırlamaq və 16 yaşından 50 yaşınadək kişilərə məcburi hərbi
təlim vermək sahəsində iş aparılırdı. Xalq təsərrüfatını hərbi
qaydada yenidən qurmaq məsələsi Azərbaycan dövlətinin
fəaliyyətində diqqət mərkəzində dayanırdı. Bununla belə
Azərbaycan xalqı və Azərbaycan Respublikası çətin vəziyyətə
düşmüşdü. Ona görə ki, təcrübəli kadrlar, işi bacaran qabaqcıl
mütəxəssislər, hətta idarə və müəssisə rəhbərləri cəbhəyə
getmişdilər. Azərbaycan neftçilərinin 45 faizi orduya getmişdi.
Onları isə təcrübəsi olmayan, az yaşlı uşaqlar, qızlar və qadınlar
əvəz etmişdilər. İşi bacarmadıqlarına görə bəzi sənaye sahələri,
neft mədənləri fəaliyyətini dayandırmaq məcburiyyətində qaldı.
Vaxt isə gözləmirdi. Mərkəz Bakıdan çoxlu yanacaq və digər
ərzaq məhsulları tələb edirdi. 1941-ci ilin noyabrında
Azərb.K(b)P MK və Bakı Komitəsinin plenumunda sənayenin
işi haqqında məsələ müzakirə olundu və xalq təsərrüfatını hərbi
qaydada yenidən qurmaq üçün yerli partiya və hakimiyyət
orqanlarına konkret tapşırıqlar verildi. 1941-ci ilin dekabrında
Azərb.K(b)P MK plenumu respublikanın xalq təsərrüfatını
hərbi qaydada yenidən qurmağa dair ciddi tapşırıqlar verdi.
Müharibənin ilk günündən Azərbaycan xalqı «Hər şey
cəbhə üçün, hər şey qələbə üçün!» şüarı ilə alman faşizminə
qarşı mübarizəyə qalxdı. İyunun 22-də Bakıda izdihamlı
mintinq keçirildi. Hamı bir nəfər kimi cəbhəyə getmək barədə
X mühazirə
337
öhdəliklər götürdü. Respublikanın bütün rayonlarında hərbi
komissarlıqlara gedib könüllü cəbhəyə göndərilmələrini xahiş
edən on minlərlə gənc növbələrə dayanırdılar. Müharibənin
birinci üç günündə Azərbaycandan 18 min nəfər könüllü ordu
sıralarına yola düşdü. İlk günlərdə Azərbaycanın 40 mindən
çox gənc oğlan və qızı cəbhəyə getmək üçün hərbi
komissarlıqlara ərizə verdi. Qısa müddətdə 186.704 nəfər xalq
qoşunu dəstələrinə yazıldı. Bakı şəhərində xalq qoşunu
dəstələrinə 61.780 nəfər yazılmış və 20 rota təşkil olunmuşdu.
Bakı ətrafında yarıdılmış müdafiə zonası xalq qoşunu
dəstəsində 12 min döyüşçü fəal iştirak edirdi. 1941-ci ilin
avqustunda Bakıda üç – 101, 102 və 103-cü xalq qoşunu
diviziyaları yaradıldı. Bu dviziyalarda 21.259 nəfər döyüşçü
vardı. DMK-nın qərarına uyğun olaraq 16-50 yaşlarında olan
kişilərə ümumi hərbi təlim keçirilirdi. 1941-ci ilin oktyabrından
1942-ci ilin dekabrınadək respublikada 172.209 nəfər hərbi
təlim keçmiş, 29.925 atıcı, 1255 snayper, 363 minamyotçu, 747
pulemyotçu və b. hazırlanmışdı. Azərbaycanda 1941-1945-ci
illərdə ümumi icbari hərbi təlim xətti ilə 6500 nəfərdən çox tibb
bacısı, 51.254 nəfər döyüşçü hazırlanmışdı. Yaradılan qırıcı
batalyonlarda işləmək üçün 12 min nəfər səfərbər edilmişdi.
1941-ci ilin iyul-oktyabr aylarında respublikada 30.480 nəfər
səfərbər olundu. 1943-cü il yanvarın 1-nə qədər respublikada
464 min nəfər orduya çağrılmışdı. Respublikada 87 qırıcı
batalyon, 1124 özünümüdafiə dəstəsi, 15 min nəfərlik HHM
(hava hücumundan müdafiə) dəstələri yaradıldı.
.
Ümumiyyətlə, 1941-1945-ci illərdə Azərbayandan orduya
700 minə qədər adam səfərbər olunmuşdu ki, onların 11
mindən çoxu qadın idi.
Rus dilini bilməmək Azərbaycanlı döyüşçülər üçün
çətinlik törədirdi. Bunu nəzərə alaraq Azərb.KP MK-nın hərbi
şöbəsi 1941-ci il oktyabrın 23-də Zaqafqaziya cəbhəsinin Siyasi
İdarəsinə müraciət etdi. Bundan sonra azərbaycanlı döyüşçülərə
Azərbaycan
İkinci dünya müharibəsi dövründə
338
90 saatlıq proqram tədris edildi ki, bunun da çox böyük
əhəmiyyəti oldu.
Bakıda, Naxçıvanda, Gəncədə və respublikanın digər
bölgələrində müdafiəyə hazırlıq işləri görülür, hətta pioner və
məktəblilər də səfərbər edilmişdilər. Yaşayış məntəqələrini
qorumaq üçün xalq drujina dəstələri, tibb dəstələri yaradılırdı.
Naxçıvan şəhərində 185 dərnək təşkil edilmiş, onlara 6.212
nəfər cəlb edilmiş, 31 özünümüdafiə qrupu yaradılmışdı.
Bakının on minlərlə
əhalisi müdafiə mövqelərinin
yaradılmasına cəlb edilmişdi. Gəncədə 12 sənaye müəssisəsi
müharibənin tələbləri əsasında yenidən qurulmuş, 26 adda hərbi
məhsul istehsal edilirdi. Ölkənin müdafiə fonduna
Azərbaycandan 1941-1942-ci illərdə 5457 yük maşını, 672
minik avtomobili, 476 traktor, 50 min at göndərilmişdi.
Azərbaycan neftçiləri təkcə 1941-ci ildə 23.481 min ton neft
çıxarmışlar. Bu, respublika neft sənayesi tarixində rekord
göstərici idi.
Beləliklə, müharibə başlanan gündən Azərbaycan xalqı
cəbhəyə bütün varlığı ilə kömək edir, onu yanacaq və ərzaqla
təmin edir, canlı qüvvə və müxtəlif texnika ilə yardım edir, ağır
vəziyyətdə olmasına baxmayaraq fədakarlıq, mətinlik,
dözümlülük, əzmkarlıq və əsil qəhrəmanlıq nümayiş
etdirirdilər.
Müharibə illərində Sovet Ordusunun silahla, döyüş
sursatı ilə, ərzaqla, yanacaqla təchizatının ən güclü
cəbbəxanalarından biri Sovet Azərbaycanı, neft Bakısı idi. Bakı
sözün əsil mənasında Sovet Silahlı Qüvvələrinin və döyüşən
cəbhənin cəbbəxanası idi. O qanlı-qadalı illərdə neft
sənayesinin rolu xüsusilə artmışdı. Bakı şəhərində hərbi sənaye
potensialı, neft sənayesinin müxtəlif sahələri, tibbi xidmət
sahəsi güclü inkişaf etmişdi. Müharibə başlanan kimi Bakının
bir çox sənaye müəssisələri funksiyalarını dəyişdirib fasiləsiz
olaraq hərbi məhsul istehsal etməyə başladılar. Bakı döyüşən
Dostları ilə paylaş: |