Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин

Cəfəri fiqhində ərin boşama səlahiyyətinin şəri əsasları 
133 
torpaqdan Həvvayı isə Adəmdən yaratması ilə kişilərin ehtimamı toprağa 
(arza),  qadınların ehtimamı isə kişilərədir .
102
  
Qənaətimizə görə burada vurğulanan, Allahın nefsi-vahidəni  əvvəl 
toraqdan yaratması, ikinci mərhələ isə nəfsi-vahidədən qadın xüsusiyyətlərini 
daşıyan varlığı ayırmasıdır. Yəni qadını ayırmaqla geri qalan ilk (torpaqdan) 
yaradılan əsil, Hz. Adəmdir. Adəmdən öz xüsusiyyətləri ilə ayrılan Həvvadır. 
Nəticəde istedad və qabiliyyətcə bir-birindən fərqli iki insandan söz gedir. Bu 
baxımdan qadın və  ərin hüquq və mükəlləfiyyətləri fitrətlərindəki 
qabiliyyətləri nisbətində öz təzahür əksini tapmış ola bilər. 
Ərin boşama səlahiyyəti həmçinin Cəfəri fiqhini rəsmiləşdirən müasir  
İran Mədəni Qanununda öz əksini tapmışdır.  
Konstitusiyanın 12-ci maddəsinə görə boşanma sistemi tamamilə Cəfəri 
fiqhinə istinad edir
103
.  Bu səbəblə  İran Mədəni Qanunu ərin xanımını 
boşama səlahiyyətinə sahib olduğunu Nikah və Ailə  Məcəlləsinin 1133-cü 
maddəsində qəbul etmişdir. Maddəni burada qeyd etsək belədir: 
“Mərd mitəvanəd hər vəğt ke be xahəd zəne xod ra talaq dəhed. / 
“Kişi istədiyi hər zamanda öz xanımını boşaya bilər”
104
. Qanunun kişiyə 
tanıdığı bu hüquqa görə kişi talaq səlahiyyətindən istifadə etməkdə 
sərbəstdir. Fəqət bu sərbəstlik mütləq deyil 1134-cü maddədən 1142-cü 
maddəyə  qədər sadalanmış  şərtlər və  məhdudiyyətləri daxilində qanunən 
keçərli sayılmışdır. 
 
                                                 
102
  .
... 
اسنلا  ةمھ  و  ضرلاا  لاجرلا  ةمھف
ً
  ء
لاجرلا
  /Ravəndi, Kutbuddin, Qasasu’l-Enbiya, Naşir: 
Müessesetü’l-Buhusi’l-İslamiyye, Meşhed 1988, s 41; Cezairi, Seyyid  Nimetullah, 
Kasasu’l-Enbiya, Naşir: Məktəbətü’l-Ayəullah Mar’aşi, Qum 1983, s  27; Məclisi, e.a.ə, 
XI, 113-155. 
103
 18 fevral 2000-ci il seçkilərində  Məclisə seçilən bir neçə ‘solcu’ qadın millətvəkili, bu 
günə kimi qadın millətvəkilləri arasında müşahidə edilməyən açıq dillə, mövcud 
qanunların İslami olmakdan çox, qadınların mövcud şərtlərdəki ehtiyaclarını görmədiyini, 
patriarx xüsusiyyət daşıyan qanunlar olduğunu iddia etdilər. (Aktaş, Cihan, İranda Siyah 
Yorgunluğu, “İslamiyat III”, Ankara 2000, sayı 2, s 20.) 
104
 İ. M. Q, Maddə 1133. 

---

 Dr. Əhməd NİYAZOV 
134 
 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
Amili, Məhəmməd b. əl-Həsən əl-Hürr (v. 1104/1692), Təfsilu Vəsaili’ş-
Şia ila Təhsili Məsaili’ş-Şəri’a, Qum 1994. 
Amili, Məhəmməd Cəmaluddin əl-Məkki Şəhidi-Sani (v.1011/1602), ər-
Ravzatu’l-Bəhiyyə fi Şerhi Lum’ati’d-Diməşqiyyə, Beyrut, t, y. 
Dalgın, Nihat, İslam Hukukunda Boşama Yetkisi, Samsun 1999. 
Deyləmi,  Əbu Ya’la Hamza b. Abduləziz,  əl-Mərasim fi’l-Fiqhi’l-
İmamiyyə, Təhqiq: Mahmud Bustani, y.y, 1980. 
Hakim,  Məhəmməd Taqi Abdulhadi (v.1998), əl-Fətəva’l-Müyəssəra, 
Tərc. Hacı Qurbanəli, y.y, 1998. 
Hatemi,  Hüseyin, İlahi Hikmet’de Kadın, İstanbul 1995. 
-------------, İslam Hukuk Dersleri, İstanbul 1994. 
-------------, Aile Hukuku, İstanbul 1993. 
Hilli,  İbn  İdris Mühəqqik  Əbu’l-Qasım Nəcməddin Cəfər b. Həsən  əl-
Hüzəli (v.676/1277), əl-Muxtasaru’n-Nafi’ fi Fiqhi’l-İmamiyyə və ən-Nafi’ fi 
Muxtasari’ş-Şerai’, Qum 1989. 
------------, Şəra’i’u’l-İslam fi Məsaili’l-Halali və’l-Haram, Beyrut, t.y. 
------------, İzahü Tərəddüdati’ş-Şəra’i’, Təhqiq: Seyyid Mehdi ər-Rəcai, 
y.y 1987. 
Himyəri,  Əbu’l-Abbas Məhəmməd b. Cəfər,  Qurbu’l-  İsnad, Nşr:  əl-
Mektebetü’n-Nebevi, Tehran 1993. 
Qummi, Məhəmməd b. Əli  əl-Hüseyin b. Babaveyh (v.381/991), Mən 
La Yahduruhu’l-Fəqih, (Təhqiq: Məhəmməd Cavad əl-Mağniyyə ) Beyrut 
1996. 
Əhsai, İbn. Əbi Cumhur, əl-Əvalu’l-Ləali, Naşir: Dar-ı Seyyid-i Şuhəda, 
Qum  1985.
 
İraqi, İzzətullah, Hüquqe Zənaşui dər İslam, Tehran 1957. 
Kazımi, FazilulCavad, Məsaliku’l-Əfham ila Ayati’l-Əhkam, Təhqiq: 
Məhəmməd Baqir əl-Behbudi     və  Məhəmməd Baqir Şərifzadə, Tehran, 
1986. 
Kuleyni,  Əbu Cəfər Məhəmməd b. Yaqub, Furuu’l-Kafi, (Təhqiq: 
Məhəmməd Cavad əl-Mağniyyə ) Beyrut 1996, 

---

Cəfəri fiqhində ərin boşama səlahiyyətinin şəri əsasları 
135 
Köse, Saffət,  İslam Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması,  İstanbul 
1997. 
Lari, Seyyid Mücteba Musevi, İslam ve Batı  Mədəniyeti, Trc. İsmail 
Bəndiderya, Qum 2001. 
Mağniyyə , Məhəmməd Cavad, Fiqhu’l-İmam Cəfər  əs-Sadiq, Beyrut 
1966. 
-----------, ez-Zəvacu və’t-Talaq alə’l-Məzahibi’l-Xəmsə, Beyrut 1960. 
Məclisi, Məhəmməd Baqir (1111/1699), Biharu’l-Ənvar fi Əxbari 
Əimməti’l-Əthar, Tehran 1967.
 
Mehdevi, Seyyid Muhlisiddin (v.1967), Zendeginame-yi Allame Məclisi, 
İsfahan 1980. 
Meybədi, Əhməd, Xülasae Təfsiri Ədəbi və İrfani Qurani Məcid, Tehran 
1907. 
Musəvi, Abdu’l-Hüseyin Şərəfuddin, ən-Nəssu ve’l-İctihad, Nəcəf 1964. 
Murtaza, Əbu’l-Qasım Əli b. Hüseyin Seyyid Şərif, Rəsailu’ş-Şərif əl-
Murtaza, Təhqiq: Əhməd əl-Hüseyni və Mehdi Rəca’i, Qum 1985. 
Mütəhhəri, Murtaza (v.1979), Nezame Hüquqe Zən dər  İslam, y.y, 
1974. 
 ------------, Hüquqe Zen - Moğayese’i Hüquqe Bəşəri və Mədəni Zən dər 
İslam və Hüquqe Bəşər, y.y  1951. 
-------------,Hüquqe Zən, Endişe Vijee  Zən Dərgisi, Sayı 15-16, Tehran 
t,y. 
Müfid, Əbu Abdullah Məhəmməd (v. 413/1022), Əvailu’l-Məqalat, Nşr. 
əl-Mu’təmərü li’ş-Şeyx Müfid, Qum 1993. 
-------------, əl-Aviz, (Nşr. əl-Mu’temeru li’ş-Şeyx Müfid,) Qum, 1992. 
------------, ət-Təzkirə bi Üsuli’l-Fiqh, Nşr. əl-Mu’təməru li’ş-Şeyx Müfid  
Qum 1993. 
------------, Əhkamu’n-Nisa,  Nşr. əl-Mu’təməru li’ş-Şeyx Müfid  , Qum  
1992. 
------------,  Risalətun fi’l-Mehr,  Nşr.  əl-Mu’təməru li’ş-Şeyx Müfid,  
Qum, 1993. 
------------, əl-İxtisas, Nşr. əl-Mu’təməru li’ş-Şeyx Müfid ,   Qum 1989. 
------------, əl-İ’lam, Nşr. əl-Mu’təməru li’ş-Şeyx Müfid ,    Qum, 1992. 
------------, Xülasətü’l-İcaz, Nşr. əl-Mu’təməru li’ş-Şeyx Müfid ,    Qum 
1993. 

---