Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин

 Dr. Anar QAFAROV 
146 
olmayan Zorunlu Varlıq (Vacibu`l-Vucud) haqqında bəhs edilməyəcəyi 
düşüncəsi ittifaqla qəbul edilmişdir.
31
 Elə isə ruh və ya nəfs mümkün 
varlıqlar qismindən olduğu üçün onun da varlıq-mahiyyət ayrımına tabe 
olması labüddür.
32
        
Tusinin, ruhun və ya nəfsin varlığı mövzusundakı izah və şərhləri ruhun 
varlığının əsaslandırılması ilə birlikdə, eyni zamanda onun mizac olmadığı, 
sonradan meydana gəldiyi, mücərrəd bir substansiya, bədəndən fərqli bir 
varlığa sahib olduğu və  nə cisim nə  də cismani bir şey olmadığı 
istiqamətindəki iddialarının da əsasını  təşkil edir. Digər tərəfdən məsələnin 
ruhun ölümsüzlüyü problemi ilə  də  əlaqəli olması, dahi filosofumuzun 
buradakı düşüncələrinin  İslam axirət inancının fəlsəfi  əsaslarının ortaya 
qoyulması cəhətindən nə qədər əhəmiyyətli olduğunu da göstərir. 
 
 
                                                 
31
 Tusi, Əcvibət məsaili Sadruddin əl-Konəvi, (Əcvibetu’l-məsail’n-Nasiriyyə içində) s. 222.  
32
 Tusi, Təcridu’l-i‘tikad, s. 143, e.mlf., Əsasu’l-iktibas, tsh. Muderris Rızavi, 4.basqı, 
Tehran, Danişgah-i Tehran, 1988, s. 38. 

---

Nəsirəddin Tusinin fəlsəfəsində varlıq və mahiyyət cəhətindən ruh / nəfs nəzəriyyəsi 
147 
 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1. ARİSTOTELES,  De Anima, trc. Zeki Özcan, İstanbul, Alfa Yay., 
2001, s. 66 (412b). 
2. ATAY Hüseyin, İbn Sînâ’da Varlık Nazariyesi, Ankara, 1983.     
3. BAYRAKDAR Mehmet, “İbn Miskeveyh” DİA, İstanbul, 1999, c. 20, 
s. 204.  
4. DEMİRLİ Ekrem, Sadreddin Konevî’de Bilgi ve Varlık,  İstanbul,  İz 
Yay., 2005.   
5. DURUSOY Ali, “İbn Sînâ” DİA, İstanbul, 1999, c. 20, s. 326.  
6. --------, İbn Sina Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri, İstanbul, MÜİF 
Yay., 1993. 
7. FƏRABİ,  ət-Ta‘lîkat, thq. Cafər Al-i Yasin, Beyrut, Daru'l-Mənahil, 
1408/1988. 
8. HAMZAİYAN Azim, “Xacə Nasir dər miyan-i mutəkəlliman və 
fəyləsufan”, Kəyhan-i Əndişə,Tehran, 1374 hş., S. 62, s. 62.  
9. HİLLİ, Kəşfu’l-murad fi şərhi Təcridi’l-i‘tikad, Beyrut, 1408/1988. 
10.  İBN MİSKƏVEYH,  Fəvzu’l-asqar, thq. Salih Azimə, Tunis, əd-
Daru’l-Arabiyyətu’l-Kitab, s. 111-118.  
11. --------, Təhzibu’l-əxlaq  və tathiru’l-a’rak, thq. İbnu’l-Hatib, 
1398./1978. 
12.  İBN SİNA,  əl-Adhaviyyə fi’l-məad, thq. Hasan Asi, Beyrut, 
Muəssəsetu'l-Camiiyyə, 1407/1987, s.120, 123-124 
13. --------, əl-İşarat və’t-tənbihat, (Tusinin şərhiylə birlikdə) thq. 
Süleyman Dünya, Beyrut, Muəssəsətu'n-Numan, 1413/1992, c. 2, s. 343-
344.  
14. --------, əl-İşarat və’t-tənbihat, Beyrut, 1413/1992, c. 2, s. 343-344. 
15. --------, əl-İşarat və’t-tənbihat, thq. Süleyman Dünya, Qahirə, Daru'l-
Maarif, 1960, c. 3-4, s. 893 
16. --------, əş-Şifa, [ət-Tabiiyyat, ən-Nəfs], thq. George Ganawati, Said 
Zayid, Qahirə, əl-Hey'ətu'l-Mısriyyətu'l-Ammə li’l-Kitab, 1975, s. 5-10, 196, 
207, 225-227. 

---

 Dr. Anar QAFAROV 
148 
17. --------, ət-Ta‘likat, thq. Abdurrahman Bedevi, Qum, Məktəbətu'l-
İ'lami'l-İslami, 1984, s. 55. 
18. --------, Kitabu’l-Mubahasat, (Aristû ində’l-Arab, içində), haz. 
Abdurrahman Bədəvî, Qahirə, 1947, s. 133 [51], 207 [370], 210 [380-381].  
19. --------, Kitabu’n-nəcat, thq. Macit Fahri, Beyrut, Daru'l-Âfaki'l-
Cədidə, 1405/1985, s. 196-197. 
20. --------, Məbhas ‘ani’l-kuva’n-nəfsaniyyə, (Ahvalu’n-nəfs adlı əsərin 
içində) thq. Əhməd Fuad əl  Əhvani, Qahirə, Daru İhyai’l-Kutubi’l-
‘Arabiyyə, 1952, s. 150.  
21. KİNDİ, Rəsail, s. 266-267;  
22. KONƏVİ, əl-Murasəlat beyne Sadruddin Konəvi və Nairuddin Tusi, 
thq. G. Schubert, Beyrut, 1995. 
Sadreddin Konevî ile Nasîruddin Tûsî Arasında Yazışmalar, çev. Ekrem 
Demirli, İstanbul, İz Yay., 2002. 
23. TUSİ Nəsirəddin, Əxlaq-i Nasiri, Tehran, h. 1369.  
24. --------, Əcvibət məsaili Sadruddin əl-Konəvi, (Əcvibetu’l-məsail’n-
Nasiriyyə içində), haz. Abdullah Nurani, Tehran, Pijuhişgah-ı Ulum-u İnsani 
və Motaleat-i Fərhəngi, 1383 hş., s. 222.  
25. --------, Əcvibətu məsaili  İzzəddin Ebu’r-Rıda Said b. Mansur b. 
Kəmunə əl-Bağdadi, (Əcvibetu’l-məsail’n-Nasiriyyə içinde), s. 33.  
26. --------, Əcvibətu məsaili  İzzəddin Ebu’r-Rıda Said b. Mansur b. 
Kəmunə əl-Bağdadi, (Əcvibetu’l-məsail’n-Nasiriyyə içində), s. 33.  
27. --------, Əcvibətu məsaili  Şəmsuddin Muhamməd Kîşî,  (Əcvibətu’l-
məsail’n-Nasiriyyə içində), s. 286.  
28. --------, əl-Kəmalu’l-əvvəl və’l-kəmalu’s-sani  (Təlhisu’l-Muhassal 
içində), s. 521.  
29. --------, Əsasu’l-iktibas, tsh. Muderris Rızavi, 4.basqı, Tehran, 
Danişgah-i Tehran, 1988, s. 38. 
30. --------, Fusul  (əl-Ədillətu’l-cəliyyə fi şərhi’l-Fusuli’n-Nasiriyyə 
içində) haz. Abdullah Nemət, Beyrut, Daru'l-Fikri'l-Lubnan, 1986. 
31. --------, Taarufu’l-ərvah ba‘də’l-mufaraka  (Təlhisu’l-Muhassal 
içində) Beyrut, 1405/1985. 
32. --------, Təcridu’l-i‘tikad, thq. Muhamməd Cəvad  əl-Huseyni  əl-
Cəlali, Qum, Məktəbətu'l-İ'lami'l-İslam, 1406/1986, s. 106. 

---