Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B. AZABI EBEDÎ GÖRMEYENLERİN DELİLLERİNİN ANALİZİ
- 1. Azabın ebediliği konusunda müşkil üç âyet
- gökler ve yer durdukça orada ebedi
- İçinde ebedi kalacaksınız, Allah’ın dilediği hariç
Kur’an’da müşkil bir mesele: Cehennem azabının ebediliği 47 - “….Allah’ın birliğine ve Muhammed’in peygamberliğine şeksiz şüphesiz inanmış olarak Allah’a kavuşmayan kimse, cennet(e girmek)ten mutlaka alıkonulur”. 10 - “Siz iman etmedikçe cennete giremezsiniz…” 11 B. AZABI EBEDÎ GÖRMEYENLERİN DELİLLERİNİN ANALİZİ Bundan önceki ana başlık altında kaydedilen naslar, aslında, cehennem azabının ebedî olduğunu ortaya koymaktadır. İslâm âlimlerinin çoğunun kanaati de bu yöndedir. Ancak ulemadan az da olsa bir kısmı, bazı nasların yanında selefe nisbet edilen bir takım haberlere dayanarak azâbın kâfirler için ebedî olmayacağını savunurlar. Bu başlık altında onların argümanları eleştirel bir yaklaşımla ele alınacaktır. 1. Azabın ebediliği konusunda müşkil üç âyet Azabın sonlu olduğunu savunanlar öncelikle Kur’an’dan ikisi anlam açısından birbirine yakın üç âyeti delil gösterirler. Burada, söz konusu üç âyet ve buna bağlı olarak ortaya konan görüşler iki başlık altında ele alınacaktır. a) Hûd 11/107 ve En’âm 6/128. âyetleri Konuyla ilgili işkâlin ortaya çıkmasına sebep teşkil eden noktaların daha iyi görülebilmesi için Hûd âyetini öncesi ve sonrası ile birlikte okumakta fayda vardır: ﺎﱠﻟِﺇ ﺽﺭﹶﺄﹾﻟﺍﻭ ﺕﺍﻮﻤﺴﻟﺍ ِﺖﻣﺍﺩ ﺎﻣ ﺎﻬﻴِﻓ ﻦﻳِﺪِﻟﺎﺧ ﻖﻴِﻬﺷﻭ ﲑِﻓﺯ ﺎﻬﻴِﻓ ﻢﻬﹶﻟ ِﺭﺎﻨﻟﺍ ﻲِﻔﹶﻓ ﺍﻮﹸﻘﺷ ﻦﻳِﺬﱠﻟﺍ ﺎﻣﹶﺄﹶﻓ ِﻟ ﹲﻝﺎﻌﹶﻓ ﻚﺑﺭ ﱠﻥِﺇ ﻚﺑﺭ َﺀﺎﺷ ﺎﻣ ِﺖﻣﺍﺩ ﺎﻣ ﺎﻬﻴِﻓ ﻦﻳِﺪِﻟﺎﺧ ِﺔﻨﺠﹾﻟﺍ ﻲِﻔﹶﻓ ﺍﻭﺪِﻌﺳ ﻦﻳِﺬﱠﻟﺍ ﺎﻣﹶﺃﻭ ﺪﻳِﺮﻳ ﺎﻤ ٍﺫﻭﹸﺬﺠﻣ ﺮﻴﹶﻏ ًﺀﺎﹶﻄﻋ ﻚﺑﺭ َﺀﺎﺷ ﺎﻣ ﺎﱠﻟِﺇ ﺽﺭﹶﺄﹾﻟﺍﻭ ﺕﺍﻮﻤﺴﻟﺍ (106. Bedbaht olanlar ateştedirler. Onların orada bir soluk alışverişleri vardır ki!.. 107. Onlar gökler ve yer durdukça orada ebedi kalacaklardır, Rabbinin dilediği hariç. Rabbin gerçekten istediğini yapandır. 108.Mutlu olanlara gelince onlar da cennettedirler, gökler ve yer durdukça orada ebedi kalacaklardır, Rabbinin dilediği hariç. Bu kesintisiz bir lütuftur (Hûd 11/106-108). ﹶﻝﺎﹶﻗ ﺭﺎﻨﻟﺍ ﻢﹸﻛﺍﻮﹾﺜﻣ ﻦﻳِﺪِﻟﺎﺧ ﺎﻬﻴِﻓ ﺎﱠﻟِﺇ ﺎﻣ َﺀﺎﺷ ﻪﱠﻠﻟﺍ ﱠﻥِﺇ ﻚﺑﺭ ﻢﻴِﻜﺣ ﻢﻴِﻠﻋ 10 Müslim, İman 45. 11 Müslim, İman 93; Ebû Davud, Edeb 131; Tirmizî, İsti’zân 1. Mustafa Altundağ 48 (Meskeniniz ateştir. İçinde ebedi kalacaksınız, Allah’ın dilediği hariç. Şüphesiz Rabbin, hüküm ve hikmet sahibidir, hakkıyla bilendir” (En’âm 6/128). Görüldüğü gibi Hûd âyetlerinde cehennemliklerin ateşte gökler ve yer durdukça ebedî olarak kalacakları belirtildikten sonra “Rabbinin dilediği hâriç” denilmek sûretiyle bir istisna getirilmiştir. Benzer şekilde cennetlikle- rin de cennette gökler ve yer devam ettikçe ebedi kalacakları belirtildikten sonra aynı istisna kaydı onlar için de konulmuştur. Âyetlerin sonunda cehen- nemlikler hakkında “Rabbin dilediğini yapandır” denilirken cennetlikler hakkında “Kesintisiz bir lütuf” sözüne yer verilmiştir. En’âm âyetinde ise yalnızca cehennemlikler söz konusu edilmiş; onların cehennemde -Allah’ın dilediği hariç- ebedî olarak kalacakları açıklanmıştır. En’âm âyeti, ifade bakımından, kısmen, Hûd 107’ye benzediğinden, ayrıca ele alınmayacak, tartışmalar, daha çok, Hûd âyetleri üzerinden yürütülecektir. Birçok âyet, cennet ve cehennemin ebedî olduğunu bildirirken yukarıda zikredilen âyetlerde cehennemliklerin, hatta cennetliklerin ebedî kalışları, “gökler ve yer devam ettikçe” ve ayrıca “Rabbinin dilediği hâriç” kayıtlarıyla sınırlandırılmış gibi bir izlenim uyandırmaktadır. Bu da ulema açısından müşkil bir vaziyet arz etmektedir. Bu işkâl sebebiyledir ki konu hakkında, -bazıları kendi arasında birbirine tamamen zıt olan- çok farklı yorumlar ortaya çıkmıştır. Görüş sahiplerinin bir kısmı âyet metinlerinin delaletlerine sadık kalma gayreti içinde olurken bir kısmı bâtınî-felsefî yorumlara yönelmiştir. Âyetlerin sağlıklı anlaşılabilmesi için her şeyden önce âyet kümelerinin ve Kur’an’ın bütünlüğünün gözetilmesi, ayrıca lafızların delâletlerinin dışına çıkılmaması ilkeleri esas alınmalıdır. Cehennemin ebedî olmadığını öne sürenler ilgili âyetlerdeki iki nokta üzerinde dururlar: 1) Hûd 107’de cehennemde ebedî kalışın “gökler ve yer devam ettikçe” ifadesiyle kayıtlanması. Bu durum, inkârcıların çekeceği azabın süresinin gökler ve yerin var olarak kalış sürelerine (dünyanın ömrüne) denk olması demektir. Biz göklerin ve yerin var oluş müddetlerinin sonlu olduğunda hemfikir olduğumuza göre inkârcıların çekeceği azabın sonlu olması gerekir. 12 12 bk. Fahreddîn er-Râzî, et-Tefsîrü’l-kebîr, Beyrut 1934, XVIII, 63. Kur’an’da müşkil bir mesele: Cehennem azabının ebediliği 49 Bu iddiayı değerlendirirken “gökler ve yer devam ettikçe” deyiminin iyi tahlil tahlil edilmesi gerekmektedir. İslâm âlimlerinin çoğu söz konusu deyimi iki farklı şekilde anlamışlardır: 1a) Kur’an’ı ağırlıklı olarak Arap dilinin esasları çerçevesinde tefsir eden âlimler (Ehlü’l-me‘ânî) “gökler ve yer devam ettikçe” sözünün, Arapçada ebedilik bildiren bir deyim olduğunu söylerler. Buna göre Araplar bir şeyi sonsuza kadar devam etmekle nitelemek veya sürekliliğinde mübâlağa etmek istediklerinde “gece ile gündüz birbirini izledikçe”, “yıldız parladıkça”, “dağ yerinde durdukça”, “deniz dalgalandıkça”, “gökler ve yer durdukça” vb. deyimleri kullanırlar. İşte Kur’an da Araplar arasında yaygın olan bu deyimi kullanarak cehennemliklerin ve cennetliklerin bulundukları yerlerde ebedî kalacaklarını bildirmiştir. Gerçi dünyanın göklerinin ve yerinin zeval bulacağı birçok âyette bildirilmiştir, ancak Arapların bu deyime yükledikleri mana sonsuzluktur; onlar bu nesnelerin ilelebet kalıcı olduklarına inanıyorlardı. 13 Ancak Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, bu anlamda bir ebediliğin, hakîki değil örfî manada bir ebedilik olmasından dolayı, bu yorumun, tartışmayı kesip bitirecek düzeyde olmadığını belirtir. 14 1b) İbn Abbâs, Hasan el-Basrî, Dahhâk gibi ilk dönem müfessirleri, âyette sözü edilen “gökler ve yer” ile, dünyanın değil âhiretin (cennet ve cehennemin) gökleri ve yerinin kastedildiği kanaatindedirler. 15 Zaten âhiretin de göklerinin ve yerinin olduğunu Kur’an bize haber vermektedir. 16 Ayrıca Hûd âyetlerinin siyakının âhiret hâllerine dair olması da bu telakkiyi destekler mahiyettedir. Son dönem müfessirlerinden Elmalılı Hamdi Yazır ve Reşid Rıza da bu görüşü isabetli bulurlar. 17 Şu halde bu nesnelerin dünyadaki gibi belli bir süreleri olmayıp devamı sınırsız olduğunda ve buna bağlı olarak da bu 13 Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Câmi‘ul’beyân (nşr. Mahmud Muhammed Şâkir- Ahmed Muhammed Şâkir), Kahire 1969, VII, 114-115; Mâtürîdî, Te’vîlât, II, 553; Abdülhak b. Gâlib İbn Atıyye el-Endelüsî, el-Muharrerü’l-vecîz, Beyrut 1413/1993, III, 208; Fahreddîn er-Râzî, XVIII, 64. 14 Hak Dini Kur’an Dili, IV, 2823. 15 İbn Ebû Hâtim, Tefsîrü’l-Kur’âni’l-azîm, Mekke 1997/1417, VI, 2085, 2087; Celâleddîn es-Süyûtî, ed-Dürrü’l-mensûr, Beyrut 1983, IV, 477. 16 bk. İbrahim 14/48; Zümer 39/69, 74. 17 Reşid Rıza, Tefsîrü’l-Kur’âni’l-hakîm, Kahire, ts., XII, 160; Elmalılı, a.g.e., IV, 2823. Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|