Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Гайнаглар: 1. Халгын сюз хязиняси. (Тяртибчи П. Яфяндийев) Бакы: Маариф, 1985, 268 с. 2.
- В. Ибрагимова Резюме Изучение Азербайджанских загадок в Англоязычных источниках
«Viqayə» əsərinin türk dilinə tərcümələri 221 b), «Kitəbül-Lilqataət» (102b-103a), «Kitəbül-Əbqə» (103a), «Kitəbül- Məfqud» (103a-b), «Kitəbuş-Şirkət» (103b-105b), «Kitəbül Vəqf» (105b- 106b), «Kitəbül-Buyun» (106b-120a), «Kitəbus-Sərf» (120a-121b), «Kitəbül-Kəfalə» (121b-124a), «Kitəbül-Həvalə» (124a-b), «Kitəbul-Qəzai» (124b-125b), «Kitəbül-Qəzai iləl-Qazi» (125b-129a), «Kitbəş-Şəhadət» 129b-133a), «Kitəbül-Vəkalət» (133b-137b), «Kitəbud-Davai» (137b-139a), «Kitəbüt-Təhalif» (139a-143a), «Kitəbül-İqrar» (143a-146a), «Kitəbus- Sülh» (146a-148b), «Kitəbül-Məzarib» (148b-151b), «Kitəbül-Variyəi» (151b-152b), «Kitəbül-Ariyə» (152b-153b), «Kitəbül-əl-hibbət» (153b- 155b), «Kitəbül-İcarə» (155b-160b), «Kitəbül-Mükatib» (160b-163b), «Kitəbül-Vəli» (163b-164b), «Kitəbül-Karah» (164b-165b), «Kitəbül-Həcr» (165b-166b), «Kitəbül-Məzun» (166b-168a), Kitəbül-Ğəsb (168a-170b), Kitəbuş-Şəfai (170b-173b), Kitəbül-Qismə (173b-175a), Kitəbül-Muzara (175a-176a), «Kitəbül-Musaqat» (176a-b), «Kitəbül-Zəbəih» (176b-177b), «Kitəbül Əzhiyət» (177b-178b), «Kitəbül-Kərahiyyə» (178b-181b), «Kitəbül Əhyəil-məvat» (181b-183a), «Kitəb əş-şəribə» (183a-b), «Kitəbus-Seyd» (183b-184b), «Kitəbur-Rəhn» (184b-190a), «Kitəbül-Çinayət» (190a-194a), «Kitəbül-Diyət» (194a-201b), «Kitəbül-Məqa» (201b-202a), «Kitəbül- Vasayə» (202a-208a), «Kitəbül-Xunsa» (208a-b). Əsərdə «Viqayə»nin ərəbcə mətni ya cümlə-cümlə tərcüməsi yazılır, ya da müəyyən ifadə və tərkiblə verilir. Sonra isə onların hərfi tərcüməsi, məna tərcüməsi və çox vaxt izahlı tərcüməsi yazılır. Buna görə də bu abidəni yalnız tərcümə əsəri deyil, tədqiqat xarakteri daşıyan tərcümənin şərhi adlan- dırmaq daha doğru olardı. Əsərdə ərəbcə cümlələrin üstündən xətt çəkilmişdir ki, bu da ərəb və türk mətnlərini bir-birindən ayırır. Bu isə abidənin tərcümə sənəti tarixini öyrənmək baxımından əhəmiyyətini daha da artırır. Tədqiqatçı əyani olaraq ərəb mətni ilə tərcüməni tutuşdurmaq imkanı əldə edir və dövrün tərcümə xüsusiyyətlərini daha asan yolla müəyyənləşdirir. Əsərdən aydın görünür ki, Qurd Əfəndi hər iki dili mükəmməl və incəliyinə qədər bilmiş və elə bir uğurlu tərcümə etmişdir ki, görkəmli Türk alimi Hacı Xəlıfə özünün ərəbcə yazdığı məşhur «Kəşf əz-Zünun» kitabında bu əsəri ən gözəl tərcümə nümunəsi kimi qiymətləndirmişdir. Orta əsr bədii tərcümələrində mütərcimlər çevirdikləri əsərə öz əlavələrini edib, istədiyi yerləri dəyişdirir və qısaldırlar. «Viqayə» tərcüməsi Rübabə Bahadurqızı 222 üzərində apardığımız araşdırmalar göstərir ki, elmi tərcümələrdə bədii tərcümələrdən fərqli olaraq bu sərbəstliyə az yol verilir, daha çox dəqiqlik gözlənilir. Elmi tərcümə daha məsuliyyətli və çətin olduğundan mütərcimlər mətnin asanlaşması üçün yeri gəldikcə özlərindən izahlar və şərhlər artırırdılar. Tərcümənin belə güclü alınması onu göstərir ki, Qurd Əfəndi tərcümə etdiyi mövzunu, yəni fiqhi gözəl bilmiş və çox güman ki, dövrünün görkəmli hüquqşünaslarından olmuşdur. Abidənin hərtərəfli tədqiqi müsəlman hüququnu (fiqhi) öyrənmək baxımından da çox dəyərlidir. Ədəbiyyat və qaynaqlar: 1. Abdülkadir Karahan, Eski Türk Edebiyatı İncelemeleri, İstanbul 1980 2. İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını I-XIII, İstanbul, 1988-1996. 3. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul, 1977. 4. Kocatürk, Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara, 1963. 5. Katib Çələbi Kəşf əz-zunun İstanbul-1941, II c. 6. AMEA Əlyazmalar İnstitutu. Yusif Dövlətoğlu «Mənzum fiqh» B- 7075 7. Azərbaycan SSR «Elmlər Akademiyası» «Əlyazmalar xəzinəsi», VIc. Bakı 1983. Произведение «Вигая» переведенное на тюркские языки Известный в ХЫЫЫ в. Бухаре ученый Ханефинской школы Бурханаддин Садр аш-Шариа ал-Аввал (670/1232) написал произведение на тему фигх «Вигая ар-ривая фи масаил ал-Хидая». Это произведение было переведено на персидский, таджикский, узбекский, тюркский, русский языки. Тhe translations of «Vigaye» to the Turkish language The one of the well-known scientists from the Hanafi’s school Burhanaddin Sadr ash-Sharia al-Avval who lived in XIII centaury at Bukhara wrote the “Vigaye ar-rivaya fi masail al-Hidaya” about figh. This work were translated to the more languages: Percian, tacik, ozbak, turkish and russian. Азярбайъан тапмаъаларынын инэилисдилли гайнагларда юйрянилмяси 223 АЗЯРБАЙЪАН ТАПМАЪАЛАРЫНЫН ИНЭИЛИСДИЛЛИ ГАЙНАГЛАРДА ЮЙРЯНИЛМЯСИ Ибращимова Вяфа 1 Инэилисдилли гайнагларда Азярбайъан фолклору иля баьлы юйрянилян мясялялярдян бири дя тапмаъалардыр. Америка алими Андрес Тиетзин «Тцрк вя Иран тапмаъалары» («Turkish and Iranian riddles») адлы мягалясиндя Тцрк вя Иран тапмаъаларыны мцгайися едяркян Азярбайъан тапмаъаларын- дан да нцмуняляр вермишдир (3). О, арашдырмасында Азярбайъан тапма- ъаларынын орижиналыны вермякля йанашы, онлары инэилис дилиня дя тяръцмя ет- мишдир. Алим Азярбайъан тапмаъаларыны арашдыраркян гайнаг олараг 1928-ъи илдя Бакыда Щяняфи Зейналлынын чап етдирдийи «Азярбайъан тап- маъалары» вя ейни илдя Вяли Хулуфлунун Бакыда няшр етдирдийи «Тапмаъа- лар» китабларындан истифадя етмишдир. Бу арашдырманын ян юнямли ъящятляриндян бири одур ки, алим тапмаъа- лары шярщ едяркян демяк олар ки, бцтцн тцрк мяканында, мясялян, Тцркийя тцркляри, гагауз тцркляри, Азярбайъан тцркляри, тцркмян тцркляри, уйьур тцркляри, татар тцркляри вя юзбяк тцркляриндя ейни тапмаъанын вариантларыны цзя чыхармыш вя онлары фарс-таъик тапмаъалары иля мцгайися етмяйя чалышмышдыр. Алим бу йолла тцрк вя фарс халгларынын мядяниййятиндя, фолклор дцшцнъясиндя сых баьлылыьын олдуьуну иряли сцрмцшдцр. Бу баьлылы- ьын щям ъоьрафи, щям дини, щям мядяни сябябляри вар. Бу халглар мин илляр бойу йанашы йашамышлар, Ислам мядяниййяти щяр ики халгы бирляшдириб. Бу халгларын дилляри айры-айры дил аиляляриня дахил олса да, бу дилляр бир-бириня тясир етмиш, тцрк сюзляри фарс дилиня, фарс сюзляри дя тцрк дилиня кечмишдир. О, фикрини тясдиг етмяк цчцн тез-тез тцрк вя фарс тапмаъаларындан мисал эятирмишдир. Бунлардан бириня бахаг: Тцрк: Сабащ дюрт айаклы, 1 АМЕА Фолклор Институту Ибращимова Вяфа 224 Юэле ики айаклы, Акшам цч айаклы. (Емеклийен чоъук, деликанлы, бастонлу ищтийар) In the morning it has four feet, At noon it has two feet, In the evening it has three feet. (Infant crawling on hands and feet, man, old man with walking stick) Фарс (Тещран): Собщ чащар паст, Зощр до па, Яср се на. (Адям) In the morning it is four-legged, At noon two-legged, In the evening three-legged. (Man) Эюрцндцйц кими, ейни анлайыш демяк олар ки, ейни образларла верилмишдир. Щяр ики тапмаъа йыьъамдыр вя бир инсанын доьулушундан юлцмцня гядяр олан бир мярщяляни дягиг бичимдя ифадя едир. Бу тапмаъалар арасында анъаг дил фярги вар. Алим бу охшарлыьын тясадцфи олмадыьыны сцбут етмяк цчцн башга мисаллар да эятирир. Мясялян, Тцрк: Елеми безер, Кендиси чыплак эезер. (Иэне) Fits out all the world, It itself goes around naked. (Needle) Фарс (Тещран): Щяме ра мипушаняд, Ямма ходяш щямише лохт яст. (Сузян) It dresses all, But is itself naked. Азярбайъан тапмаъаларынын инэилисдилли гайнагларда юйрянилмяси 225 (Needle) (3, 201) Мягалянин юнямли ъящятляриндян бири дя будур ки, алим тцрк тапмаъаларыны веряркян айры-айры тцрк халгларынын фолклорундан истифадя етдийи кими, бу тапмаъаларын фарсъа гаршылыьыны веряндя дя фарсдилли халгларын, мясялян, яфган, таъик халгларынын фолклорундан истифадя етмишдир. Мцяллиф мягалясиндя тапмаъаларын поетик гурулушуна да тохунмушдур. Она эюря, тапмаъаларын щяъми кичик олса да, онларын бюйцк мянасы вар. Дюрд сятирдян ибарят олан тапмаъаларын поетик гурулушу, о сырадан гафийялянмяси манилярдяки кимидир. Адятян биринъи мисра эириш мязмунунда олур, ясас фикир ися цчцнъц вя дюрдцнъц мисраларда верилир. Биринъи вя икинъи мисранын айрылыгда, демяк олар ки, щеч бир мянасы олмур. Анъаг тякярлямядя олдуьу кими, ясас фикрин дейилмяси цчцн шяраит щазырлайыр. Сяслярин тякрары, мцяййян бир образын яйани эюрцнтцсцнцн йарадылмасы башлыъа идейанын верилмясиня хидмят едир. Алим бу фикрини ясасландырмаг цчцн Гагауз вя Азярбайъан фолклорундан нцмуня вермишдир. Гагауз: Мин мин минаре, диби канаре, йцз бин чичек, бир лале. Min min minaret, иts borrom a slaughterhouse, 100,000 flowers, оne tulip. Азярбайъан (Гарабаь): Мин минаря, диби гаря, йцз мин чичяк, бир йарпаг. (Улдузлар, ай) Ибращимова Вяфа 226 A thousand minarets, their bottom is black, hundred thousand flowers, one leaf. (Stars, moon) Азярбайъан (Зянэязур): Чий ипяй, чилямя ипяй, йцз мин чичяй, бир йарпаг. (Ай вя йылдызлар) Raw silk, spray silk, 1000 flowers, one leaf. Moon and stars. (3, 205) Бу тапмаъалардан да эюрцндцйц кими, илк ики мисра («Мин мин минаря, диби кянаря», «Мин минаря, диби гаря», «Чий ипяй, чилямя ипяй») илк бахышда тапмаъанын мязмуну иля баьлы дейил. Анъаг, яслиндя, илк ики мисра сонракы мисраларда ифадя олунан фикрин дейилмясиня йол ачыр. Беля ки, илк ики мисрада олан «мин мин минаря» дейими чохлуьу, сайылмасы мцмкцн олмайан бир анлайышы ифадя едир. Еля эюйдяки улдузлары да саймаг мцмкцн дейил. Башга йюндян ися биринъи, икинъи мисра иля цчцнъц, дюрдцнъц мисра арасында сяс баьлылыьы да вар. Алим шярти олараг «сяма тапмаъалары» адландырдыьы тапмаъа мятнлярини арашдыраркян айры-айры тцрк халгларынын ейни мязмунлу тапмаъаларында бир сыра сюз фяргляринин олдуьуну да эюстяриб. Мясялян, сяма анлайышы иля баьлы Крым тцркляринин сюйлядийи тапмаъада сяма «лаля» сюзц иля ифадя едилмишдир. Анъаг ейни мязмунлу Азярбайъан тапмаъасында сяма анлайышы «пийаля» сюзц иля билдирилмишдир. Мясялян, Крым тцркляриндя: Юксяк минаря, цстц мор харя, йцз бин чичяк, Азярбайъан тапмаъаларынын инэилисдилли гайнагларда юйрянилмяси 227 бир лаля. (Эюк, булут, йылдыз) High minaret, on it watered silk of violet color, a hundred thousand flowers, one tulip. (Sky, clouds, stars) Азярбайъан (Бакы) Мин минара, диби гара, йцз мин чичяк, бир пийала. (Эюй) A thousand minarets, иts bottom is black, оne hundred thousand flowers, оne cup. (The sky) (3, 206) Алим бу ъцр фярглярин сябябини айры-айры тцрк халгларынын Османлы тцркляриня вя йа Мяркязи Асийа тцркляриня йахынлыьы иля изащ етмишдир. Азярбайъан тцркляри щяр заман Османлы тцркляриня сых баьлы олмушдур. Мягалядя алимин эялдийи нятиъялярдян бири дя будур ки, тцрк вя фарс тапмаъалары арасындакы охшарлыьы йухарыда эюстярилян сябяблярля бирэя, бир тапмаъанын башга бир дилдя тяръцмя варианты кими дя дяйярляндирмяк олар. Беля ки, Гярби Тцркцстанда тцрк халглары иля фарс халглары йанашы йашамыш, бязи бюлэялярдя икидиллилик мювъуд олмуш, нятиъядя, тцрк дилиндя дейилян бир тапмаъа фарс дилиндя дя ифадя едилмишдир. Бу «алынма фолклор»да илкин гайнагла ялагя горунуб сахланылса да, бир сыра дяйишикликляр дя вардыр. Бу фикрин сцбуту одур ки, ейни мязмунлу бир сыра тцрк вя фарс тапмаъаларынын мисраларында фяргляр вар. Бязян бу мисралар тамамиля дяйишир, бир сыра щалларда ися садяъя сюз дяйишиклийи юзцнц эюстярир. Она эюря дя, тцрк вя фарс тапмаъалары арасында чохсайлы охшарлыг, паралеллик тапмаг мцмкцндцр. Мцяллифин тцрк вя фарс тапмаъаларынын мцгайисяси иля баьлы гянаяти белядир: Ибращимова Вяфа 228 «Факт будур ки, тцрк тапмаъасы эениш йайылмышдыр вя бу факт дягиг эюстярир ки, ейни шейи биз Иран тапмаъалары щаггында дейя билмярик. Она эюря дя, тцрк тапмаъа фолклору Иран тапмаъа фолклорундан даща эениш йайылыб» (3, 208). Андрес Тиетзин мягалясиндя ортайа гойулан нятиъялярдян бири дя будур ки, онун шярти олараг «сяма тапмаъалары» адландырдыьы вя тцрк, фарс мяканларында эениш йайылмыш тапмаъалардакы фолклор елементляри лингвистик бахымдан бир-бири иля ялагяси олмайан, йяни гощумлуг мцнасибятиндян узаг бу ики дилдя асанлыгла бир дилдян башга диля кечя билир. Бу кечид заманы бир сыра дяйишикликляр ортайа чыхса да, тапмаъалардакы фолклор елементляри башлыъа лингвистик форманын ясас щиссялярини горуйуб сахлайыр. Бу да ики халгын мядяни ялагяляринин чох сых олдуьуну эюстярир. Бу ики дил мяканында олан фолклор материалларынын диггятля юйрянилмяси даща ъидди нятиъяляр ортайа гойа биляр. Гайнаглар: 1. Халгын сюз хязиняси. (Тяртибчи П. Яфяндийев) Бакы: Маариф, 1985, 268 с. 2. Тапмаъалар. (Тяртиб едяни Н. Сейидов) Бакы: Шярг-Гярб, 2004, 208 с. 3. Andreas Tietze. Turkish and Iranian Riddles // Studies in Turkish Folklore. Indiana University, № 1, p. 200-209. 4. Chambers Dictionary of Synonyms and Antonyms. Edited by Martin H. Manser. Edinburgh, 1990, 405 p. 5. Oxford Advanced Learner’s Dictionary of current English. Edited by Sally Wehmeier. Oxford University Press, 2003, 1539 p. 6. «Билмеъе: a Corpus of Turkish Riddles». By Ilhan Basgoz and Andreas Tietze. Folkore studies, no. 22. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 1973. 7. Riddles from Erzurum, Journal of American Folklore, LXIII (1950), p. 413-424. Азярбайъан тапмаъаларынын инэилисдилли гайнагларда юйрянилмяси 229 В. Ибрагимова Резюме Изучение Азербайджанских загадок в Англоязычных источниках В статье анализируются задачи связанные изучением Азербайджанских загадок в Англоязычных источниках. Автор комментирует статью связанную с Азербайджанскими загадками Англоязычного ученого А.Тиетза. В статье также показано отношение на проблемы связанные с переводом Азербайджанских загадок на английский язык. Resume Studying Azerbaijan riddles in English languaged sources In the article problems about studying Azerbaijan riddles in English languaged sources are analyzed. The author explains the article about Azerbaijan riddles by A.Tietze. The attitude to translation problems of Azerbaijan riddles are also shown in the article. Document Outline
Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|