Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
Rübabə Bahadurqızı 218 AMEA-nin Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda bu əsərin yeganə bir nüsxəsi B-7075 şifrəsi altında mühafizə olunur. Əlyazmalar İnstitutunda qorunub saxlanan bu nüxsə «Mənzum fiqh» adlanır. Abidənin 3a vərəqində yazılır: Davlatoğlu Yusif ol üsyanı çod, Bunca dürlü üzrlə nöqsanı çod. Balıkəsri olmuş anun mövlidi, Həm səkiz yüz dəxi yigirmi yedi. Hicrəti tarixi ana irmişkən, Həm yigirmi səkizə girmişkən. Buni nəzm etdi o yıllarda həman, Kim həqiqət məqsud oldur bi guman. Anadolu sahəsində türkcə ilk mənzum fiqh kitabı olan və «Viqayə», «Viqayə tərcüməsi», «Hidayə və Viqayə tərcüməsi», «Mənzum fiqh», «Kitabi mənzumə», «Kitabul-bəyan», «Tohfei Murad», «Muradnamə», «Həzə kitab Quduri türki nəzm» adları ilə tanınan bu əsər daha çox «Viqayə- namə» adı ilə məşhur olmuşdur. Yusif Dövlətoğlunun tədqiqatçilarından olan türk alimi Mustafa Özqan: Devletoğlu Yusif–Daha çok «Vikayename» adlı eseriyle tanınan divan şairi- adlandırmışdır. Mustafa Özqanın bu fikrini «Türk ədəbiyyatı tarixi», «Türk dili və ədəbiyyat ensiklopediyası», «Türk ədəbiyyatı incələmələri» kitablarında olan məlumatlar da təsdiqləyir. Yusif Dövlətoğlu «Mənzum fiqh» əsərini II Sultan Muradın (824- 855/1421-1451) şərəfinə həsr etmişdir. Abidənin 3ªb vərəqində bu haqda yazılır: Xan Murad ibn Məhəmməd xan üçün, Cümlə iqlimlərə ol Sultan üçün Ol mütəhhər əsil Osman oğludur, Kim o sultan ibn Sultan oğludur. «Viqayə» əsərinin türk dilinə tərcümələri 219 Dünya əlyazmaları xəzinəsində bu əsərin çoxlu sayda nüsxələri qorunub saxlanılır. Biz hələlik Şərq əlyazmaları kataloqlarından bu əsərin 13 nüsxəsini üzə çıxarmışıq, 11-i haqqında isə qısa şəkildə olsa da məlumat əldə etmişik. Müasir dövrdə bu nüsxələrin üzərində geniş şəkildə tədqiqat aparılmışdır.Aparılan bu tədqiqatların böyük qismi Türkiyə dövlətinin alimlərinin payına düşür. Azərbaycan Resbublikasında isə bu əsər haqqında ilk məlumatı Əlyazmalar İnstitutunun keçmiş əməkdaşı Teyyub Manafov vermişdir. O, tədqiqat zamanı bu abidənin türkcə orijinal bir əsər olması nəticəsinə gəlmişdir. Həmçinin Əlyazmalar İnstitutunun sabiq elmi işçisi mərhum alimimiz tarix elmləri namizədi Əbülfəz Əliyev «Əlyazmalar xəzinəsi jurnalının VII cildində nəşr etdirdiyi «Hənəfilik və onun əsas qaynaqları» adlı məqaləsində bu əsərə toxunmuş və «Mənzum fiqh»in tərcümə əsəri ol- duğunu qeyd etmişdir. Əlyazmalar İnstitutunda qorunub saxlanan «Viqayənamə»nin tərcüməsi katib Seyid Məhəmməd Müqəddəs tərəfindən h. 874/1469-cü ildə köçürülmüşdür. Yüsif Dövlətoğludan başqa bir çox alimlər «Viqayə» əsərini türk dilinə nəzm və nəsrlə tərcümə etmiş həmçinin haşiyə də yazmışlar. Bu alimlərdən Əhməd bin əl-Hac Məhəmməd əl-Qaramani Məhiyəddin Piri-rəis (v.972/1564) «Viqayə» əsərini nəzmlə, Məhəmməd bin Ömər Qurd Əfəndi (931-996/1524-1588) və Hənif İbrahim Əfəndi (v.1189/1775) isə nəsrlə tərcümə etmişlər. Əhməd bin Həmzə əl-Qazi Şəmsəddin əl-Rumi Ərəb Çə- ləbi (v.950/1543) isə bu əsərə türkçə bir haşiyə yazmışdır. İsmail Paşa Bağdadi «Hədiyətül-arifin» əsərində yazır ki, XVI əsrdə yaşamış Əhməd bin Məhəmməd bin Qızıl Əhməd Şəmsi Paşa Rumi əl -Hənəfi (v.988/1580) də ehtimal var ki, bu əsəri türkcə nəzm etmişdir. Əlyazmalar İnstitutunda Qurd Əfəndinin yazdığı tərcümənin hələlik bir nüsxəsini aşkar etmişik. Bu əsər və müəllif haqqında ilkin olaraq məlumat veririk. Osmanlı dövründə yetişən islam alimlərindən olan Məhəmməd bin Ömər-ər-Rumi, Qurd Əfəndi «Rizali-xəlvətiyyə» təriqətinin başçılarından biri olmuшdur. Qurd Əfəndi Filibbə ( indiki Plovdiv) şəhərinin yaxınlığında yerləşən Tatar Bazarlığı qəsəbəsində h.931/1524 ildə anadan olmuşdur. Alim h.996/1588-ci ildə şəvval ayının 6-da vəfat etmiş və atasının yanında dəfn olunmuşdur. Rübabə Bahadurqızı 220 Qurd Əfəndi məşhur Sofyalı Balı Əfəndinin dərslərindən bəhrələnmiş, zahiri və batini elmləri ondan öyrənmişdir. Balı Əfəndinin vəfatından sonra onun yerinə keçmiş və Sofya təkkəsində tələbələrə dərs verməyə başlamışdır. H.981/1573-də isə İstanbul Kadırqada, Sokullu Mehmed Paşanın yaratdığı kiçik təkkədə vəzifə almışdır. Qurd Əfəndi kamil, fəzilətlər sahibi olan bir şəxsiyyət idi. Tələbəsi Əmir Abdülkərim Əfəndi ustadı haqqında belə söyləmişdir: «Misirdə, Yəməndə oldum, neçə-neçə təsəvvüf alimlərinin dərslərində iştirak edib, söhbətlərini dinlədim. Hər birindən ayrı faidə və feyzlərə qovuşdum. Ancaq Məhəmməd Qurd Əfəndiyə vasil olmadıqca tam kamala yetmədim. Ancaq ona qovuşduqdan sonra anlaya bildim». Qurd Əfəndi bir çox tələbələr yetirmişdi. Tələbələrinin hər birindən hörmət və ehtiram görən alim III Sultan Muradxan tərəfindən də iltifatla qarşılamışdı. Qurd Əfəndi bir çox qiymətli əsərlər yazmışdır: «Şəriətul-islam» əsərinə «Mürşidül-ənam» adlı şərhi, «Tərcüməi-şərhül-Kafiye lil-cami», «Tabirur- Rüya», «Təfsiru surətül-Mülk», «Reyhanül-Ərvah fi tərcümətül-mirah», «Tərcüməi-hidaye şərhi Bidaye», «Tərcüməi-Viqayə», «Şərhu heşrul-cəzəri» (Qiraətə dair əsərdir) və s. Əlyazmalar İnstitutunda B-48 şifrəsi altında qorunub saxlanan bu nüsxə «Tərcümə viqayə» adlanır. «Tərcümə Viqayə» əsəri qara mürəkkəblə nəsx xəttilə Avropa istehsalı olan ağ ahərlənmiş kağıza yazılmışdır. Mətndə kitablar, bablar, fəsillər qırmızı mürəkkəblə nisbətən iri xətlə verilmişdir. Abidədə ərəbcə ifadələr, onun qarşısında isə türkcə tərcüməsi verilmiş, həmçinin ərəbcə olan ifadələrin altından qırmızı mürəkkəblə xətt çəkilmişdir. Mətn qırmızı mürəkkəblə çərçivəyə alınmışdır. Mətnin ölçüsü 15,3x7,5 sm, vərəqin ölçüsü 19,2x11 sm, sətir sayı 25-dir. Əlyazma Şərq və müasir üsulla səhifələnib. 1b-2b vərəqlərində qara mürəkkəblə iri xətlə əsərin fehristi verilib. Əlyazma hicri 1088/1678-ci ildə köçürülmüşdür. Cildi qəhvəyi rəngli kartondur. Əsər 57 kitabdan ibarətdir: «Kitəbül-Taharat» (3b- 10a), «Kitəbus-Salavat» (10a-28b), «Kitəbuz-Zəkat » (28b-35a), « Kitəbus- Saym» (35a-39), «Kitəbul-Həçç» (39a-48b), «Kitəbun-Nigah» (48b-57b). «Kitəbul–Rizai» (57b-58a), «Kitəbut-Talaq» (58a-77a), «Kitəbül-İtaq» (77a- 81b), «Kitəbül-İymən» (81b-88a), «Kitəbül-Hudüd» (88a-92b), «Kitəbus- Sirqat» (92b-95a), «Kitəbül-Cihad» (95a-102a), «Kitəbül-Ləqiyyət» (102a- Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|