Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин

Nəsrulla Naib oğlu Məmmədov 
204 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
 
 
 
هانعم فلتخا و هظفل قفتا ام
              .
:
 
١
  (
دربلا
 
 
                    ميركلا نارقلا يف ىوحنلا ليوأتلا:دمحا حاتفلا دبع  ٢
(  
 
فاشكلا
                                 .
: ىرشخمزلا   ٣
(  
 
                    نارقلا مولع يف ناھربلا
     
: يشكرزلا  ٤
(  
 
                                                      ريسفتلا ملع يف ريسملا داز:
 
۵
 (
  ىزوجلا نبا
 
 نارقلا  بيلاسا
  
                         
:
٦
 (
وبا
رفعج 
ريبزلا نب 
 : 
٧
 (
ىئارماسلا ميھاربا
 
                  ةلصلا ةلص
          
 
يطويسلا
 
اقتلاا
                   نارقلا مولع يف ن
                         
 (٨ 
بطق ديس
   
                                             
                            
  : ٩
  (      
  
    نارقلا يف ىنفلا ريوصتلا 
١٠
  (
يربكعلا
 
 نايبتلا
 نارقلا بارعا يف
 
  وحفلا يف ةيافكلا :
ﷲ دبع نب دمحم
دومحم نب 
 (١١ 
نارقلا ريسفت يف نايبلا عمجم :يسربطلا (١٢ 
                                                               يراخبلا حيحص :يراخبلا (١٣ 
 
نارقلا ريسفت
 
ميظعلا
:ريثك نب ا (١٤ 
 
 
 
XÜLASƏ 
 
Məqalə, ümumilikdə  ərəb dilində, xüsusilə  də Quranda tez-tez təsadüf 
olunan təqlib (bir sözün digərindən üstün hesab edilməsi) və iltifat (bir 
vəziyyətdən digərinə keçmə) hadisəsinə  həsr edilmlşdir. Qeyd olunur ki, 
ərəb dilində kişi cinsinə üstünlük verildiyi kimi, Quranda da bu hal özünü 
göstərir. Bundan başqa, Quranda bugünki qrammatika normalarından 
yüksəkdə duran üslub tələblərinə uyğun olaraq bir şəxsdən digərinə 
keçməklə  məna gücləndirilir, sözün qüdrəti artırılır. Müəllif bildirir ki, bu 
kimi halların Quranda mövcud olması bu ilahi kitabın bəlağətini bir qədər də 
artırır, onun yeknəsəklik və yoruculuqdan uzaq olduğunu təsdiq edir.   
 

---

Qurani-Kərimdə təğlib və iltifat sənəti 
205 
 
РЕЗЮМЕ 
 
Статья  посвящена  явлениям  таглиба  (преобладание  одного  слова 
над  другим)  и  илтифата  (переход  из  одного  состояния  в  другое), 
которые  часто  встречаются  в  арабском  языке,  в  целом,  и  в  Коране,  в 
частности.  Отмечается,  что,  как  и  в  арабском  языке,  в  Коране 
предпочтение  отдается  мужскому  роду.  Кроме  того,  в  Коране,  в 
соответствии  со  стилистическими  требованиями,  стоящими  выше 
сегодняшних  грамматических  норм,  с  переходом  из  одного  лица  в 
другое,  усиливается  значение,  увеличивается  мощь  слова.  Автор 
сообщает,  что  наличие  подобных  моментов  в  Коране  еще  более 
усиливает  красноречие  этой  божественной  книги,  подтверждает,  что 
она далека  от однообразия и изнурительности.   
 
 
RESUME
 
 
Article is devoted to the phenomena of taglib(prevalence of one word 
over another) and iltifat (transition from one condition in another) which 
often meet in the Arabian language, as a whole, and in the Koran, in 
particular. It is marked, that, as well as in the Arabian language, in the Koran 
the preference is given a masculine gender. Besides in the Koran, in 
conformity with the stylistic requirements costing above today's grammatic 
norms, with transition from one person in another, value amplifies, power of 
a word increases. The author informs, that presence of the similar moments 
in the Koran even more strengthens eloquence of this divine book, confirms, 
that it is far from monotony and tiresomeness.  
 
 

---

 

---

Azərbaycan’da xət sənəti və onun çağdaş numayəndələri 
207 
 
 
AZƏRBAYCAN’DA XƏT SƏNƏTİ VƏ 
ONUN ÇAĞDAŞ NUMAYƏNDƏLƏRİ 
 
Nailə Süleymanova
1
  
 
 
 Qur`ani-kərim yer üzünə nazil olduqdan sonra bir sıra dini elmlər ilə 
yanaşı  sənətlər də ortaya çıxmağa başlamışdır. Bu sənətlər islam 
mədəniyyətinin nümünələri kimi əsrlər boyu inkişaf etmiş, rəngarəngliyini 
artırmış  və insanlar tərəfindən sevilərək öyrənilmiş  və öyrədilmişdir. Belə 
sənətlərdən biri ərəb yazısının gözəl bir üslubda köçürülməsi ilə məşğul olan 
xəttalıq sənətidir. Xəttatlıq ərəb yazısı üzərində yaranmış və inkişaf etmişdir. 
 Ən qədim müsəlman müəlliflərindən biri olan əl-Bəlazurinin (v. 892) 
verdiyi məlumata görə  ərəb  əlifbası Tay qəbiləsindən olan Muramir ibn 
Mürrə, Əsləm bin Sidrə və Əmr bin Cədrə adlı üç nəfər tərəfindən süryani 
əlifbasından edilərək hazırlanmışlar. Oxuyub-yazmaq isə Məkkəyə Dümətul-
Cəndəlli Bişr bin Əbdül-Məlik bin Əbdül-Cinnə  tərəfindən gətirildiyi 
rəvayət edilir. İslam dininin yer üzündə bərqərar olduğu dövrdə isə Məkkədə 
cəmi 17 nəfərin oxuyub yazdığı haqqında məlumatlar var. (1,24) 
 Xəttatlığın yaranması  ərəb dilində ilk yazılı  mətn sayılan Qur`ani-
kərimin köçürülməsi ilə başlamışdır.  İslam  ərəb yazısının zərururiliyini 
artırmış, onun inkişaf və istifadə sahələrinin genişləndirmişdir. Vəhyilərin, 
daha sonralar isə  Həzrət Məhəmmədin (s.) hədislərinin yazılması 
müsəlmanlar tərəfindən sevilən bir işə cevrilmişdi. Həmçinin Həzrəti 
Peyqəmbər islam dövlətinin başçısı kimi zəkat gəlirlərini, qənimətləri, 
müharibələrdə  iştirak etmək istəyənlərin adlarını qeyd etməyi  əmr etmişdi. 
Qur`ani-kərimin bəyanına görə (Bəqərə sürəsi, 282 ayə) bütün borclar yazıya 
köçürülərək sənədləşdirilməli idi.  
 Həzrəti Məhəmməd (s.) müsəlmanların yazma-oxuma işinə çox diqqət 
edirdi. Bəzi mənbələrdə onun yazı yazma ədəbinə  və “bismilləh”dəki 
                                                 
1
 AMEA M.Füzuli Adına Əlyazmalar İnstitutu Əreb Dilli Əlyazmalar Şöbesinin 
Elmi İşçisi 

---