Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №1 Sosial-siyasi elml
Yüklə 229,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
122
mış olan görkəmli rus filosofu A.İ.Gertsen fəlsəfə ilə təbiətşünaslığın münasi- b əti məsələsini düzgün qoyaraq qeyd etmişdi ki, «təbiətşünaslıq fəlsəfəsiz mümkün olmadığı kimi, fəlsəfə də fəlsəfə də təbiətşünaslıq olmadan mümkün deyildir» (7,93). Əslində də təbiəti olduğu kimi öyrənməyə çalışan elmi, dialektik-mate- rialist f əlsəfə ilə konkret təbiət elmləri tədqiqatçıdan asılı olmayan obyektiv qarşılıqlı əlaqədədir; bu əlaqənin əsası maddi dünyanın özündədir. Həmin əlaqənin obyektiv əsası dünyanın maddi vəhdəti, materiyanın mövcudluğu və inkişafında ümumi və spesifik olanın, onların ümumi və spesifik qanunlarının v əhdətidir. Həmin bilik sahələrinin qarşılıqlı əlaqəsinin obyektiv əsası da onların hər ikisinin müxtəlif cəhətdən öyrəndikləri tədqiqat obyektinin ümumiliyidir: h əm təbiət elmləri, həm də elmi, dialektik-materialist fəlsəfə bu obyektiv al əm-təbiəti öyrənir. Ayrı-ayrı təbiət elmləri təbiətin konkret sahələ- rini, orada f əaliyyət göstərən ümumi və xüsusi, spesifik qanunları öyrənir. Ümumi
dünyagörüşü xarakteri daşıyan fəlsəfə isə bütövlükdə dünyanı öyrənir, onun bütün sah ələrində fəaliyyət göstərən və varlığın ayrı-ayrı elmlər t ərəfindən öyrənilən konkret sahələrində spesifik şəkildə təzahür edən ən ümumi qanunlardan, insan-dünya münasib ətlərindən, varlıq və idrak nəzəriy- y əsi məsələlərindən bəhs edir. Fəlsəfə ilə təbiətşünaslığın üzvi qarşılıqlı əlaqəsi və təsiri də bu obyektiv əsas üzərində meydana gəlib inkişaf etmişdir. Dem
əli, fəlsəfə ilə xüsusi elmlərin, o cümlədən təbiətşünaslığın qarşılıqlı əlaqəsi və asılılığının əsasında onların tədqiqat obyektlərinin ümumiliyi durur. F əlsəfə və konkret təbiət elmlərinin tədqiqat obyektini təşkil edən təbiət həm f əlsəfənin öyrəndiyi ümumi, həm də konkret təbiət elmlərinin öyrəndiyi xüsusi c əhətlərə malik olub onların vəhdətində mövcuddur. Bu da göstərir ki, f əlsəfənin predmetini təşkil edən ümumi ilə konkret təbiət elmlərinin predmetini t əşkil edən xüsusi qarşılıqılı əlaqədədir. Beləliklə, fəlsəfə və xüsusi elml ərin, bu halda təbiətşünaslığın qarşılıqlı əlaqədə olması müddəası həmin bilik sah ələrinin hər ikisinin tədqiqat obyektini təşkil edən təbiətin, onların öyr əndikləri ümumi və xüsusinin, təkcənin obyektiv surətdə mövcud olan dialektik əlaqəsinə əsaslanır. Dünyanı olduğu kimi əks etdirməyə çalışan elmi dialektikaya gör ə, gerçəklik ona obyektiv surətdə xas olan ümumi və xüsusinin, t əkcənin vəhdətində mövcuddur, həmin vəhdət isə bundadır ki, ümumi ancaq xüsusi v ə təkcələr vasitəsilə və onlarda, təkcələr isə onları ümumi il ə bağlayan əlaqədə mövcuddur. Fəlsəfə ilə xüsusi elmlərin, bütövlükd ə təbiətşünaslığın qarşılıqlı əlaqəsi və bir-birindən asılılığı məhz bu dialektik əlaqədən irəli gəlib onunla şərtlənir. Ümumi dünyagörüşü xarakteri daşıyan fəlsəfə bütövlükdə dünyanı öyr ənməklə onun haqqında ümumi baxışlar sistemi verdiyindən onun qanunları və kateqoriyaları ən ümumilik əhəmiyyətinə malik olub təbiət, c əmiyyət və təfəkkürün bütün sahələrində fəaliyyət göstərir. Onlar gerçəkliyin ayrı-ayrı elmlər tərəfindən öyrənilən xüsusi, spesifik əlaqələri və münasibətlə- rind
ən, onları ifadə edən spesifik qanun və kateqoriyalardan kənarda deyil, 123
onlar vasit əsilə özünəməxsus şəkildə təsir göstərir və ümumi və xüsusinin v əhdəti kimi çıxış edir. Predmet və hadisələri əhatə etməsi, dərəcəsinə, təsir sah əsinin genişliyinə görə müxtəlif olan bu iki tip qanun və kateqoriyaların ayrılmaz əlaqəsi də buradan irəli gəlir. F əlsəfə ilə təbiətşünaslığın qarşılıqlı münasibətinin məhz bu baxımdan öyr ənilməsi insan idrakının bir-biri ilə sıx bağlı olan bu iki mühüm sahəsinin bir-biri üçün mühüm əhəmiyyətini açmağa imkan verir. Həmin bilik sah ələrinin bir-biri üçün əhəmiyyətini təbiətşünaslığın dialektikləşməsi, onun nailiyy ətlərinin fəlsəfi təhlili və ümumiləşdirilməsi nəticəsində yaranan və inkişaf edən dialektik-materialist fəlsəfə ilə təbiətşünaslığın münasibəti timsalında aydın görmək olar. T əbiət elmlərinin nailiyyətlərinə və obyektiv məzmununa, inkişaf m əntiqinə uyğun olan dialektik-materialist fəlsəfə təbiətşünaslığın xüsusi sah ələrindəki konkret nailiyyətlərin mahiyyətinin və dünyagörüşü mənasının aydınlaşdırılması, idraki əhəmiyyətinin açılması və bütövlükdə təbiətşünas- lığın inkişafı üçün metodoloji əsaslar, ümumnəzəri ideyalar, prinsiplər, müdd əalar verir. Təbiətşünaslıq onların təsiri və nəzərə alınması sayəsində müv əffəqiyyətlə inkişaf edə bilər. Fəlsəfənin təbiətşünaslıq üçün əhəmiyyəti v ə səmərəli təsiri bununla müəyyən olunur ki, təbiət elmləri öz inkişafında, xüsusil ə böyük kəşflərlə müşayiət olunan dönüş dövrlərində təbii-elmi biliklər z əminində meydana çıxan və elmin sonrakı inkişafı üçün həlli zəruri olan bir sıra metodoloji problemlərlə qarşılaşır. Fəlsəfə və təbiətşünaslığın qovşağında yaranan v ə sintetik xarakter daşıyan həmin problemlərin təbiəti elədir ki, onları yalnız təkcə təbiət elmlərinin üsul və vasitələri ilə həll etmək mümkün deyildir; onların həllində elmi fəlsəfə təbiətşünaslığa yaxından kömək etm əlidir. Çünki həmin problemləri elmi fəlsəfə ilə tanış olub onun müddəala- rını öz elminin fəlsəfi-metodoloji problemlərinin həllinə tətbiq etməyi bacaran t əbiətşünaslarla konkret təbiət elmlərinin fəlsəfi problemlərinin işlənməsi sah əsində səriştəsi olan filosofların birgə əməkdaşlığı şəraitində həll etmək olar. Buradan aydın olur ki, elmlərin diferensiasiyasının getdikcə genişləndiyi, dar ixtisaslaşmanın dərinləşdiyi və bunun nəticəsi olaraq bəzən, hətta eyni bir elm daxilind ə tədqiqat sahələrinin və tədqiqatçıların bir-birindən ayrı salındığı müasir şəraitdə sintetik dünyagörüşü olub onların birləşdiricisi kimi çıxış edən f əlsəfə konkret elmlərə münasibətdə inteqrativ, sintezləşdirici funksiyanı yerin ə yetirir, ayrı-ayrı elmi fənnlərin qarşılıqlı əlaqəsi və təsirinin metodoloji m ərkəzi kimi çıxış edir. Tarix ən qabaqcıl fəlsəfə təbiətşünaslığın inkişafına müsbət təsir göst ərmiş, onun sonrakı gedişini düzgün istiqamətləndirmişdir. Elmi idrakın inkişaf tarixi buna çoxlu nümunələr verir. Elmin, xüsusilə də təbiətşünaslığın dünyagörüşü və metodoloji xarakterli bir çox fundamental müddəaları və qanundarı, mühüm ideyaları əvvəlcə dialektik konsepsiyalar əsasında fəlsəfi prinsipl
ər və fəhmlər kimi irəli sürülmüş, yalnız sonralar təbii-elmi nəzəriy- Yüklə 229,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|