Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Formal yanaşma tərəfdarları
- Maddi yanaşma
- “Prosesə qədərki”
- Prosessual yanaşma
114 bu resurslara çıxış imkanı məhduddur. Məhz, bu vəziyyət inzibati mübahisənin xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirən əsas meyardır. Qeyd edək ki, elmdə inzibati mübahisənin anlayışına dair formal, maddi, prosesəqədərki, prosessual, predmet, münaqişəli və s. yanaşmalar mövcuddur. Formal yanaşma tərəfdarları (məsələn, Q.Yellinek, V.V.Skitoviç) yalnız inzibati məhkəmələrdə, inzibati məhkəmə icraatı formasında və xüsusi prosessual qaydalara əsasən baxılan mübahisələri inzibati mübahisələr hesab edirlər. İnzibati mübahisələrə müstəsna olaraq prosessual əhəmiyyət qazandıran bu yanaşmanın tərəfdarları inzibati mübahisələrin mövcud- luğunu məhkəmə hakimiyyətinin müstəqil qolu kimi inzibati məhkəmə icraatının formalaşdırılması ilə əlaqələndirirlər. Müəlliflərdən A.B.Zelentsov formal yanaşma ilə razılaş- mayıb haqlı olaraq qeyd edir ki, formal yanaşmanın inzibati mübahisənin mövcudluğunu və spesifik xüsusiyyətlərini onun həlli üçün xüsusi orqanların və prosessual formaların mövcud- luğu ilə şərtləndirməsi onun dar, prosessual cəhətdən şərhinə səbəb olur. Hesab edirik ki, inzibati mübahisəyə formal yanaşma özünü doğrultmur. Çünki, ixtisaslaşdırılmış inzibati məhkəmələrin yaradılmadığı, inzibati prosessual qaydaların mövcud olmadığı halda da inzibati hüquq münasibətlərinin iştirakçıları arasında inzibati mübahisə yaranır. Ümumi və ya ixtisaslaşdırılmış məhkəmələr tərəfindən baxılmasından asılı olmayaraq inzibati mübahisə obyektiv təzahür kimi ən demokratik dövlətlərdə də yarana bilən hüquqi təzahürdür. Onun ixtisaslaşdırılmış məhkə- mələrdə, inzibati məhkəmə icraatında baxılıb-baxılmamasını mövcudluğunun şərti kimi qiymətləndirmək düzgün deyildir. 115 Fikrimizcə, formal yanaşma inzibati mübahisəni formallaş- dıraraq, real mahiyyətindən uzaqlaşdıra bilər. Maddi yanaşma inzibati mübahisəni onun predmetindən və yaranma əsasından, yəni mübahisəli durumda olan maddi- hüquqi münasibətdən çıxış edərək müəyyənləşdirir. Bu yanaş- maya görə məhz tərəfləri əlaqələndirən maddi-hüquq münasi- bətləri mübahisənin məzmununu xarakterizə edir. Maddi yanaşma mövqeyinə əsasən, inzibati orqanların konkret olaraq hansı hərəkətlərinin (hərəkətsizliyinin), qərarla- rının inzibati mübahisənin əsası ola biləcəyini müəyyən- ləşdirmək zərurəti meydana çıxır. Bu yanaşmanın əsasında inzibati mübahisənin maddi hüquq münasibətlərində hüquqların həyata keçirilməsinə maneə kimi qiymətləndirilməsi durur. Maddi-hüquqi yanaşma tərəfdarları (D.M. Çeçot, M. Oriu, L. Dyuqi, S. Popoviç, P. Staynov və s.) inzibati mübahisənin an- layışını verərkən xüsusi hüquq münasibətləri kimi onun subyekt tərkibinin ya da predmetini təşkil edən maddi-hüquqi müna- sibətlərin xarakterindən çıxış edirlər. Maddi-hüquqi yanaşma meyarına əsasən, idarəetmə sahəsində yaranan mübahisələrin mühüm əlamətlərindən biri tərəflərin heç olmazsa biri qismində qanunların icrası üçün tənzimləyici funksiyanı yerinə yetirən dövlət orqanının çıxış etməsidir. Fikrimizcə, bu yanaşma da özünü doğrultmur. Çünki vətən- daşların subyektiv hüquqları və qanunla qorunan mənafeləri yalnız dövlət orqanları tərəfindən pozulmur. Belə yanaşma digər subyektlərin məsuliyyət mexanizmindən kənar qalmasına və cəmiyyətdə sosial ziddiyyətlərin dərinləşməsinə səbəb ola bilər. İnzibati mübahisənin əsası inzibati akt və ya hərəkət (hərə- kətsizlik) olduğu üçün belə aktı qəbul edə bilən istənilən subyekt inzibati mübahisədə tərəf ola bilər. 116 Qüvvədə olan respublika qanunvericiliyində də bu prin- sipdən çıxış edərək inzibati orqanların kifəyət qədər geniş dairəsini müəyyənləşdirmişdir. Belə ki, “İnzibati icraat haq- qında” Azərbaycan Respublikası qanununda inzibati orqana Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti or- qanları, onların yerli (struktur) və digər qurumları, bələdiyyələr, habelə qanuna əsasən inzibati akt qəbul etmək səlahiyyəti verilmiş hər hansı fiziki və ya hüquqi şəxs kimi anlayış verilmişdir 169 “Prosesə qədərki” konsepsiya hüquqi mübahisəni hüququn tətbiqi ilə bağlı olmayan prosedurlara, yəni prosesdən kənarda mövcud olan “təşkilati prosedurlara” və ya lokal xarakterli təşkilati münasibətlərə aid edir. V.V. Butnev hesab edir ki, hüquq haqqında mübahisə məhkəmə fəaliyyətinin predmetinə çevrildikdə də özünün maddi-hüquqi xarakterini itirmir, proses- sual xarakter qazanmır, sadəcə olaraq prosesual münasi- bətlərdən öncə yaranmış münasibət kimi çıxış edir. Müəllifin fikrincə, tərəflər arasında yaranan mübahisədir, hakimin iştirakı ilə meydana çıxan isə prosessual münasibətlərdir. 170 Hüquq haqqında mübahisəyə “prosesə qədərki yanaşma” inzibati hüquqda münaqişəli halların məhkəməyə qədərki həlli üçün hüquqi tənzimləməyə diqqəti artırmağa kömək edə bilər. Prosessual yanaşma isə hüquqi mübahisənin yaranmasını məhkəməyə və ya digər yurisdiksiyon orqana qanuni qaydada müraciətin edildiyi anla bağlayır və prosessual münasibətlərdən 169 “İnzibati icraat haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı: Qanun, 2013, s.2 170 Бутнев В.В. Спор о праве – организационно-охранительное отношение // Проблемы защиты субъективных прав и советское гражданское судопроизводство. Ярославль: Ярославский гос. ун-т, 1981,c.45 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|