Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
241 əyalət parlamentləri krallığın idarə olunmasında iştirak edən müstəqil məhkəmələr kimi fəaliyyətə başladılar. 402 Fransada müasir inzibati ədliyyə XVIII əsrin sonu inqi- lablar nəticəsində meydana çıxmışdır. Belə ki, həmin dövrdə inzibati orqanın hərəkət və qərarlarından narazı qalan vətən- daşlar məhkəməyə müraciət hüququna malik olmadıqları üçün birbaşa inzibati orqana müraciət edərək vurulmuş ziyanın ödənilməsini tələb edirdilər və nəticə etibarilə yenə də həmin mübahisənin həllinə aid qərarı mübahisəyə səbəb olmuş inzibati orqanın özü verirdi. Bu sistemə “idarəedənin hakimliyi” sistemi də deyilirdi. Q.Breban haqlı olaraq bu cür inzibati ədliyyənin məhz inqilabçıların məhkəmə hakimiyyətinə olan inamsızlığı nəticəsində və idarəetmə aparatının üzərində yurisdiksiyon nəzarətin təmin olunması zərurətindən irəli gəldiyini yazırdı. İnzibati mübahisəni həm yaradan, həm də həll edən tərəf inzibati orqanın özü olurdu. Belə olan halda, öz işlərində hakim rolunda çıxış edən şəxslərə pozulmuş hüquqları müdafiə etmək üçün edilən müraciət də heç bir nəticə vermirdi. Nəhayət ki, cəmiy- yətdə yaranan narazılıqlar bu sistemin dəyişdirilməsi zərurətini üzə çıxartdı. Beləliklə, 16-24 avqust 1790-cı il tarixli qanunla inzibati orqanlarla ədliyyə orqanlarının biri-birindən ayrılması haqqında müddəa (principe de la séparation des autorités administratives et judiciaires) 403 qanunvericilikdə öz təsbitini tapdı. 1789-1795- ci illərdə Böyük Fransa İnqilabı hakimiyyətlər bölgüsü prin- sipinə əsaslanaraq adi məhkəmələrin qanunvericilik və icra 402 Давид Р. Основные правовые системы современности / Перевод с французского В.А.Туманова. М.: Прогресс, 1988, c.49 403 Chapus R. Droit administratif general. Volume I. Montchrestien - Précis Domat – Parution, 2001, p. 748 (1440 p.) 242 orqanlarının fəaliyyətinə müdaxilə etməsinə yol verilməməsini tələb edirdi. Nəhayət, 1795-ci il tarixli qərarla ümumi məhkə- mələrin hakimlərinə inzibati orqana qarşı qaldırılan işlər barə- sində qərar çıxarmaq cəza təhdidi ilə qadağan olundu. 404 Bu tarixdən sonraki on il ərzində vətəndaşlar inzibati orqanların hərəkətlərindən və ya aktlarından yalnız inzibati şikayətlə müra- ciət etmək hüququna malik oldular. Nəticədə inzibati orqan- lardan verilən şikayətlər yenə də inzibati orqanlarda baxılıb həll olunurdu. Beləliklə, aparılan islahatlar nəticəsində Fransada inzibati orqanların fəaliyyətinə nəzarət etmək səlahiyyəti məhkəmələr- dən alındı. İnzibati mübahisələr ümumi məhkəmələrin aidiyyə- tından çıxarıldı. Lakin, ümumi məhkəmələrin aidiyyətından çıxarılan inzibati mübahisələr inzibati məhkəmələrin də səla- hiyyətinə verilmədi. Yuxarıda da qeyd edildiyi kimi, inzibati mübahisələri həll etmək səlahiyyəti məhkəmələrə deyil, birbaşa inzibati orqanların özlərinə həvalə olundu. İnzibati ədliyyə icra hakimiyyətinin daxilində təşəkkul tapdı. Uzun müddət fransız inzibati məhkəmələri administrasiyanın bir hissəsi hesab olundular və öz fəaliyyətlərini “ administrasiyanı mühakimə et- mək idarə etmək deməkdir” prinsipinə əsasən həyata keçir- dilər. 405 Nəticədə inzibati mübahisəni həll etmək elə onun yaranmasına səbəb olanların özlərinə həvalə olundu. Məhz, bu cəhətlə əlaqədar olaraq B.Pacteau inzibati ədliyyənin bu tipini ağır, təhlükəli və yararsız bir təzahür kimi qiymətləndirirdi. 406 404 Çağlayan R. İdare hukuku ve idari yargılama hukuku. Ankara, 2011, s. 11 405 Соловьева К.А. Административная юстиция в России: проблемы теории и практики: Автореф. дис. ... канд.юр.наук. СПб., 1999, с. 12 406 Pacteau B. Fransız Danıştayı. Tərcümə edən D.Tezcan / D.E.Ü. Hukuk Fakultesi Dergisi, İzmir, 24.X.1997, s. 599 (s. 597-610) http://dergiler.ankara.edu.tr/ dergiler/42/480/5593.pdf 243 Qeyd edək ki, bu fakt Fransada inzibati ədliyyənin təşkilati strukturunda mühüm boşluqlardan biri hesab olunurdu. Çünki, inzibati ədliyyənin məntiqi cəhətdən bitkin nəzəriyyəsi insanın özünə qarşı qaldırılan işdə hakim olmasının yolverilməzliyi prinsipindən çıxış edir. Ümumi yurisdiksiya məhkəmələrinin icra hakimiyyətinə nəzarət etmədiyi şəraitdə meydana çıxan təcrübə tədricən məhkəmə nəzarətinin zəruri olduğunu sübut etdi. Bu boşluğun aradan qaldırılması icra hakimiyyətinin fəaliyyətinə nəzarətin həyata keçirilməsini dövrün zəruri tələblərindən birinə çevirdi. Demək olar ki, məhz bu zərurət Fransada hüquqi dövlətin vacib atributlarının formalaşdırılmasında mühüm rol oynadı. Nəhayət, inzibati orqanların fəaliyyəti üzərində səmərəli nəzarəti təmin etmək üçün 13 dekabr 1799-cu ildə Dövlət Şurası (Conseil D”Etat) yaradıldı. Yaradıldıqdan iki ay sonra - 18 fevral 1800-cü ildə onun nəzdindəki departamentlərdə birinci instansiya inzibati ədliyyə orqanı kimi prefektura şuraları (le Conseil de préfecture) yaradıldı və seçki əsasında formalaşmış kollegal formada fəaliyyət göstərən idarəetmə orqanları olan bölgə və vilayət idarələri ləğv olundu və onların yerinə prefektlər (le préfet) təsis olundu. Qeyd edək ki, müəlliflərdən O. Karahanoğulları məhz bu qanunla Fransada inzibati məh- kəmə icraatının qurulduğunu yazır və bu prefektura şuralarını Conseil d’État tam şəkildə məhkəmə səlahiyyətlərinə malik olana qədər bu sferada meydana çıxan ilkin məhkəmə qurumları kimi qiymətləndirirdi 407 . 407 Karahanoğulları O. Türkiyede idari yargı tarihi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi. Doçentlik Çalışması. İnternet Paylaşımı. Ankara, 2005, s. 18 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|